Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կամո Նիգարյան… Հայաստանի ժամանակակից արվեստի նշանավոր հիմնադիրներից մեկը… Իրական մտավորական արվեստագետ… Նրա ստեղծագործությունները ուշ խորհրդահայ շրջանի արվեստի առավել ցցուն օրինակներից է… Նրա արվեստը պատկանում է վերլուծական մոդեռնիզիմ հոսքին… Այսպես են ներկայացնում արվեստագետները, արվեստաբանները նկարիչ, դիզայներ Կամո Նիգարյանին ու նրա արվեստը:

Դեկտեմբերի 23-ին նկարչի մահվան առաջին տարելիցն էր: Նա շատ ասելք ուներ, բայց նրա` արդեն իսկ ստեղծած արվեստի գործերի մասին էլ շատ ասելիք կա ու շատերը նույնիսկ անհայտ են ինչպես հենց արվեստի մարդկանց, այնպես էլ հասարակությանը:

Դեկտեմբերի 11-ին Երևանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում բացվել է «Նախակերպեր» ցուցահանդեսը, որտեղ ներկայացված են նկարչի աշխատանքներ, որոնք նորություն էին շատերի համար: Ցուցահանդեսի համադրող, Սիդնեյի համալսարանի դոկտորանտ, արվեստաբան Վիգեն Գալստյանը Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ Կամո Նիգարյանի արվեստը բազմաշերտ է ու հնարավոր չէր միաժամանակ ներկայացնել բոլոր աշխատանքները: Նախատեսվում է կազմակերպել ևս մի քանի ցուցահանդեսներ` նրա արվեստի մասին ընդհանուր պատկերացում տալու համար: «Նրա արվեստը միանգամից ներկայացնելը չափազանց բարդ է: Ավելի տրամաբանական է այն ներկայացնել առանձին, առանձին»,- ասաց նա:

Վ. Գալստյանը դժվարացավ բնորոշել Կամոյի արվեստը մեկ բառով. «Կամոյի արվեստը պատկանում է վերլուծական մոդեռնիզիմի հոսքերին: Իրականում պոսմոդեռնիստ չէր, այսինքն չէր մերժում գեղանկարչությունը: Իր արվեստում փորձը միաձուլում էր տարբեր հակասություններով»:
Կամո Նիգարյանի արվեստը դիալեկտիկ արվեստ է, արվեստ, որը, ըստ Վ. Գալստյանի, անընդհատ երկխոսության մեջ է, վերլուծական արվեստ է, ինչը շատ արժեքավոր է դարձնում նրա գործերը արվեստի պատմության համար, քանի որ հայկական արվեստում դիալեկտիկ, քննադատական-վերլուծական արվեստ քիչ է հանդիպում: Միաժամանակ նրա արվեստը բազմակողմանի է այն առումով, որ չունի կոնկրետ դիմագիծ ոճական կամ նյութական առումով: Կամոյի արվեստն անընդհատ շրջադարձ է ապրել. նա ազատորեն կարողացել է մի ոճից մյուսն անցնել:

Արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանը Կամո Նիգարյանի արվեստը շատ բարձր է գնահատում և համարում է նրան Հայաստանի ժամանակակից արվեստի նշանավոր հիմնադիրներից մեկը, որի արվեստի իրական նշանակությունը դեռևս բացահայտված չէ, այն իր ողջ բազմազանության մեջ դեռևս լիովին ուսումնասիրված չէ: «Կամո Նիգարյանի ստեղծագործություններն ընդգրկում է ժամանակակից վիզուալ արվեստի տարբեր ոլորտներ՝ գրաֆիկա, լուսանկար, գեղանկար, դիզայն, պաստառ, և նա հաճախ սինթեզում էր այդ ձևերը՝ ձգտելով ընդլայնել կերպարվեստի ավանդական շրջանակները: Նրա ստեղծագործական միտքն անսահման է, նրա արվեստի զգացական և ինտելեկտուալ խորությունները անդունդ են, և այսօրինակ արվեստագետը չէր կարող սահմանափակվել արվեստի սովորական չափումներով»,- ասում է արվեստաբանը:

Նկարչուհի Մարի Ադամյանն էլ կարծում է, որ իր տեսած հայ վերացական արվեստի ներկայացուցիչներից Կամո Նիգարյանը ամենագրագետ, խորը, շատ բազմակողմանի և, ինչը շատ կարևոր է՝ իրական մտավորական արվեստագետն էր...

Արվեստի քննադատ Նազարեթ Կարոյանը բավականին հանգամանալից ներկայացրեց Կամո Նիգարյանին, նրա անցած ստեղծագործական ուղին. «Կամո Նիգարյանի ստեղծագործությունը ուշ խորհրդահայ շրջանի արվեստի առավել ցցուն օրինակներից է: Նա մեկն էր այն արվեստագետներից, ովքեր ստեղծագործում էին՝ զանցելով սոցռեալիստական նորմատիվ գեղագիտության կանոնները: Այդ արվեստագետները, ստեղծագործելու համար հակադրության մեջ էին, ֆիզիկապես գոյատևելու կարիք ունեին. լինել խորհրդային համակարգից դուրս՝ նշանակում էր անմասն մնալ ոչ միայն համակարգի ընձեռած բարքիներից, այլև կյանքի և կենցաղի նվազագույն պայմաններից: Ուստի այդ արվեստագետները փնտրում և գտնում էին լուսանցքներ, գաղափարախոսական ապարատի վերահսկողությունից դուրս գտնվող աշխատանքային ու սոցիալական խոռոչներ։ Հաճախ նրանք աշխատում էին թատրոններում, իբրև բեմի դեկորներ պատրաստող, նկարիչ բանվորներ (ինչպես Վարդան Թովմասյանը կամ Քիքին՝ Պետօպերայում), կամ տեղավորվում էին թանգարաններում (ինչպես Մարտին Պետրոսյանը)՝ որտեղ նույնպես ձևավորման աշխատանքների որոշակի ծավալներ էին լինում, իսկ եթե ոչ՝ թանգարանի գիշերային պահակի գործ հաստատ կգտնեին (ինչպես Հաջյան Արմենը՝ նախ Երևանի պատմության, այնուհետև նաև Ժամանակակից արվեստի թանգարաններում)։ Առավել հաջողակները կարող էին ներթափանցել ամսագրեր ու թերթեր՝ աշխատելով իբրև գրաֆիկ դիզայներներ և դառնալով նույնիսկ գեղարվեստական խմբագիր (Վիգեն Թադևոսյան, Գրիգոր Խաչատրյան՝ «Գարուն» ամսագրում):
Կամոն ինչ որ առումով ևս ուներ այդպիսի դիրքավորում: Կրթությամբ լինելով դիզայներ, նա հնարավորություն ուներ իր ապրուստը ինչ որ չափով վաստակել դիզայներական աշխատանքի միջոցով։ Իսկ սա ստեղծում էր կերպարվեստով զբաղվելու հնարավորություն: Սակայն դիզայնը և կերպարվեստը Նիգարյանի կյանքում կապակցված էին ոչ միայն սոցիալական, այլև հոգեբանական, գեղագիտական ու կոնցեպտուալ առումներով։ Դիզայնը արդիության դարաշրջանի արվեստի ունիվերսալիստական ուտոպիաները կրողն էր։ Այստեղ էր, որ իրագործվում էր գեղեցիկը և օգտակարը համադրելու քսաներորդ դարի առաջին կեսի արվեստի սոցիալական երազանքը։ Լինելով այդպիսին՝ մոդեռնիստական դիզայնի մտասևեռումը նույնն էր, ինչը որ բնորոշ էր նույն ժամանակաշրջանի ճարտարապետությանը՝ խստաշունչ, կառուցիկություն և գործառնականություն: Իր դիզայներական աշխատանքների մեջ Կամոն էլ հետամուտ էր այդ որակների և հատկանիշների: Սա թերևս լավագույնս է բացատրում, թե ինչու էր նա իր արվեստում ձգտում ունենալ հակառակը։ Նկարչությունը ասես արվեստագետի ազատության տեղն էր, արտահայտչական ժեստի՝ դուրս բերելու և հոդավորելու համար այն ամենը, ինչը ոչ միայն կառուցիկ ու ձևակերպված չէ, այլև հաճախ նաև գիտակցված չէ և ամորֆ, գոյի այն նախաձևերից, որոնց կարելի է հասու դառնալ սոսկ ներթափանցման ու ներըմբռնումի ճանապարհով։ Սակայն Կամոյի ստեղծագործական ուղին նույնիսկ, եթե անցնում էլ էր իռացիոնալի տարածքով, այդ ճանապարհը աչքի էր ընկնում նպատակին հասնելու ռացիոնալությամբ: Գրաֆֆիտից դեպի վերացական արվեստ, օդում հառնեցրած ժեստից մինչև նկարի ներքին տարածության համակարգված կառուցում, այդ ռացիոնալությամբ արվեստագետը իր ինքնիշխանությունն էր հոդավորում՝ դիմագրավելու համար խորհրդային ամբողջատիրական մամլիչի ճնշումը»։

Նշենք, որ Նիգարյանն ընդամենը երեք անհատական ցուցահանդես է ունեցել. առաջինը 17 տարեկանում Պուշկինի անվան դպրոցում, որտեղ որ սովորում էր, այնուհետև` 2001թ. Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2010-ին Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանում:

Ինչո՞ւ է Կամո Նիգարյանի արվեստը քիչ ցուցադրվել: Վ. Գալստյանը պատասխանելով այս հարցին, մի քանի պատճառ նշեց. «Քանի որ նրա արվեստը քննադատական-վերլուծական էր, քննադատորեն էր մոտենում հայկական մշակույթին, այդ կարգի արվեստը ոչ պետք էր Սովետական միությանը, ոչ Հայաստանի: Նա չէր անդրադառնում կոնկրետ երևույթի, այլ մանրամասներից զերծ մնալով` ներկայացնում էր իրականությունն իր ընկալմամբ, նրա արվեստը սոցիալական ուղղվածություն չուներ»: Բացի այդ, արվեստաբանի խոսքով, Կամոն, լինելով բծախնդիր նկարիչ, կարող էր որոշում կայացնել չցուցադրվել, քանի որ այդ ցուցասրահը իր «ուզածին չէր համապատասխանում», կամ` ուղղակի չէին հրավիրում:

Բայց, պարզվում է, Կամո Նիգարյանի արվեստը մեծ պահանջարկ ունի: Ժամանակակից արվեստի թանգարանից մեզ տեղեկացրեցին, որ ցուցադրությունը շատերին է հետաքրքրել ու ցուցասրահը միշտ լի է այցելուներով: Նշենք, որ ցուցադրությունը փակվելու է վաղը: