Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայ անվանի թատերական ռեժիսոր, թատերական գործիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1965), Սոցիալիստական Աշխատանքի Հերոս (1975), Ստալինյան 3-րդ աստիճանի մրցանակի դափնեկիր (1951) Վարդան Աճեմյանի ծննդյան օրն է:

Ծնվել է Վանում 1905 թ.: Վարդան Աճեմյանը 1915 թ-ի գաղթի ժամանակ Վանից եկել է Երևան: Առաջին անգամ թատրոնին առնչվել է 15 տարեկանում. Ալեքսանդրապոլում (այժմ` Գյումրի)՝ մի ներկայացման մեջ խաղացել է փոքրիկ դեր:

Ավարտել է Երևանի գեղարվեստական ուսումնարանը (1924), Մոսկվայի հայկական ստուդիան (1926), 1927-ին կազմակերպել է Թիֆլիսի հայկական դրամատիկ ստուդիան, եղել է Գյումրու (Լենինականի) պետական թատրոնի հիմնադիրներից: (1923-1946-ին՝ դերասան, ռեժիսոր, 1931-1938-ին՝ գեղարվեստական ղեկավար), 1939-ին Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոնի ռեժիսոր, (1953-ից՝ գլխավոր ռեժիսոր), 1947-1953-ին Երևանի երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր, 1944-ից դասավանդել է Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում:

Առաջին հանդիպումը թատրոնի հետ, որին հետագայում նվիրվում է Վարդան Աճեմյանը, 1920-ին է լինում Ալեքսանդրապոլում, ուր նա հանդես է եկել որպես դերասան: Գուրգեն Մահարու (Աճեմյան) «Պեպոն և ուրիշները» մի արարով պիեսում պոետի դերակատարումը ճակատագրական է եղել ապագա ռեժիսորի համար:

1929-ին բեմադրած Վարդան Աճեմյանի առաջին իսկ ներկայացումները՝ («Բեկում», «Մուրոկկո») վկայում էին, որ ասպարեզ է եկել արդիականության հարցերի հանդեպ զգայուն, մասշտաբային մտածողության և վառ ձիրքի տեր մի արվեստագետ, ով պիտի փայլեր նաև՝ Գորկու «Հատակում», Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաններ», Շեքսպիրի «Տասներկուերորդ գիշեր», Ն. Զարյանի «Արա Գեղեցիկ», Շիլլերի «Խարդավանք և սեր» և այլ՝ նախատիպը չունեցող բեմադրություններով:


Սունդուկյանի անվան թատրոնում Վարդան Աճեմյանն իրականացրել է հիսուն բեմադրություն՝ դասական, ազգային, ժամանակակից երկերի փայլուն օրինակներ՝ Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի», Սունդուկյանի «Էլի մեկ զոհ», Վ. Փափազյանի «Ժայռ», Չեխովի «Բալենու այգի», Շիրվանզադեի «Նամուս», «Քաոս», Գ. Բորյանի «Նույն հարկի տակ», Չարենցի «Դեպի ապագան», Պագոդինի «Երրորդ պաթետիկականը», Վ. Սարոյանի «Իմ սիրտը լեռներում է», Շեքսպիրի «Ռոմեո և Ջուլետ», Լազգերյովի «Բեկում», Ն. Զարյանի «Արտավազդ և Կլեոպատրա», Եվրիպիդեսի «Իֆիգենիան Ավլիսում», Զ. Դարյանի ‹«Հանրապետության նախագահը», Գորկու «Հատակում» և այլն:

Մեծանուն ռեժիսորի վերջին բեմադրությունը Սունդուկյանի անվան թատրոնում եղել է Վարդգես Պետրոսյանի «Ծանր է հիպոկրատի գլխարկը» պիեսը:

Հայ անվանի թատերական ռեժիսոր, թատերական գործիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1965), Սոցիալիստական Աշխատանքի Հերոս (1975), Ստալինյան 3-րդ աստիճանի մրցանակի դափնեկիր (1951) Վարդան Աճեմյանի շատ բեմադրություններ հայ թատրոնի պատմության մեջ մնացին իբրև ռեժիսորական արվեստի բարձր արժեքներ: Աճեմյանն իր բեմադրած պիեսներից շատերի համահեղինակն է եղել, ինչպես նաև իր բեմադրությունների նկարչական ձևավորման համահեղինակը։
Աճեմյանի արվեստը բարձր են գնահատել ժամանակի արվեստագետները, քննադատները, նրա մասին գրվել են բազմաթիվ հոդվածներ, գրքեր:

Աճեմյանը դաստիարակել է դերասանների և բեմադրիչների մի մեծ սերունդ, որը կարևոր տեղ է գրավել բեմարվեստի ասպարեզում: Վ. Աճեմյանը վախճանվել է 1977թ. հունվարի 24-ին:

«…Անփույթ, անկաշկանդ, անբռնազբոս նա արագաքայլ անցնում էր մարդկանց մոտով: Սիրում էր կատակել, խաղալ մարդկանց հոգու հետ: Դա կարծես նրա ստեղծագործության շարունակությունը լիներ: Դժվար էր լինում որոշել, թե նա որտեղ է ավելի տաղանդավոր՝ բեմու՞մ, թե կյանքում: Ես միշտ դժվարացել եմ գտնել այն անջրպետը, որ Աճեմյան մարդուն բաժանում է Աճեմյան արվեստագետից:

Մի անգամ, Թատերական ինստիտուտում ամբիոնի նիստի ժամանակ, կարգ ու կանոն սիրող Վավիկ Վարդանյանը հայտարարեց, որ ինստիտուտի գրամեքենայով ոչինչ չմեքենագրեն, քանի որ նրա շրիֆտը գրանցված է ներքին գործերի մինիստրությունում և այլն, և այլն: Վավիկ Տիգրանիչի ծայր զգուշությունն, ըստ երևույթին, ծիծաղելի թվաց Աճեմյանին: Նիստից հետո նա վերցրեց գրամեքենայի դատարկ մեծ կափարիչը և դուրս եկավ միջանցք, ուր Վարդանյանը ինչ-որ մեկի հետ զրուցում էր: Ինքը փոքր, գրամեքենայի կափարիչը՝ մեծ… Պետք էր տեսնել, թե Աճեմյանը ինչպես էր խաղում գրամեքենայի ծանրությունը, Վարդանյանի մոտից աննկատ անցնելու միտումը… այնքան լավ, որ Վավիկ Վարդանյանը խաբվեց.
- Վարդան, գրամեքենան ու՞ր ես տանում…
- Տուն, մի քիչ բան ունեմ, մեքենագրեմ, բերեմ, -չարաճճի ժպիտը շողում էր նրա աչքերում:
Դեռ Վավիկ Վարդանյանը չէր հասցրել գոռալ, երբ Աճեմյանը շրջեց կափարիչը՝ ցույց տալով, որ դատարկ է: Վավիկ Վարդանյանը հուսահատ թափ տվեց ձեռքը:
- Ե՞րբ ես լրջանալու:
- Շուտով, հենց որ դիսերտացիաս մեքենագրեմ, -ասաց Աճեմյանն ու ծիծաղելով հեռացավ» (Վարդան Աճեմյանը ժամանակակիցների հուշերում, կազմեց Լ. Հախվերդյանը, Բեմադրիչ Զավեն Տատինցյանի հուշերից, Եր., 1997, էջ 204) (nakhshkaryan.wordpress.com):

1975 թ. 

«…Աճեմյանի համար անսահման թանկ էր թատերական փորձի ոլորտը: Այստեղ էր, փորձի ժամանակ, նա ոգի առնում, դառնում ավելի դյուրաշարժ, թեթևոտն, խանդավառ, սրամիտ, հղացումներով լեցուն…»,- ասել է գրականագետ, թատերագետ, Լևոն Հախվերդյանը: 

«Նամուս»

«Ժայռ», 1944 թ.

«Աճեմյանն ամրացավ ոչ հեշտ աշխատանքով… նորովի են իմաստավորված նրա աչքերը, նոր մտքեր են փոթորկում նրա խոշոր գլխում: Զրույցի ընթացքում հանկարծ նկատում եք, որ Վարդանը «բացակայում է», որ նրա մտքերը ձեզնից հեռու են, ինչ-որ տեղ են, առավել կարևոր մի տեղ, իսկ գուցե նա իր ներքին ձա՞յնն է լսում, որը հետաքրքիր մտահղացումներ է շշնջում, թարմ մտքեր հուշում: Սիրելի, հաճելի զրուցակցին փոխարինում է անուշադիր մարդը…բայց դրա համար մի բարկացեք նրա վրա, չէ՞ որ նա ձեզ համար, ձեր բոլորի համար է սլանում իր երևակայությունների ետևից, ոչինչ, որ` ոչ հիմա, և` ոչ շուտ, բայց միևնույնն է, այդ բոլորը նա մեզ ցույց կտա բեմից»,- ասել է նշանավոր դերասան Վահրամ Փափազյանը (Վ. Փափազյան, «Արտիստի կյանքը»):