Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արվեստաբան, նկարիչ Մարտին Միքայելյան… Ջավախք, Երևանի մանկավարժական համալսարանի նկարչության բաժին, խորհրդային բանակ, տարբեր խմբագրություններում խմբագիր, տարբեր թանգարաններում գիտաշխատող, 1993-2000 թթ.` Հայաստանի ժողովրդական արվեստի թանգարանի տնօրեն, 2000 թվականից՝ ղեկավարում է Գևորգ Գրիգորյանի (Ջիոտտո) արվեստանոց-թանգարանը:  Իր հեղինակած գրքերում, ալբոմներում («Հայաստանի պետական պատկերասրահ» 1984թ. Պետերբուրգ, «Ավրորա» (անգլերեն, իսպաներեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն), «Գևորգ Բաշինջաղյան», 1985 թ. , Երևան, «Գույն, Նշան , Գիր», 2002 թ. , Երևան, «Վարդգես Սուրենյանց», 2003 թ., Երևան, «Հակոբ Կոջոյան», 2009 թ., Երևան և ուրիշներ) արվեստաբանը փորձում է մեր կերպարվեստի մեծագույն հեղինակներին բացահայտել մինչ այդ անհայտ կամ այլ արվեստաբանների ու արվեստասերների աչքից վրիպած տեսանկյուններից: Նա նաև նկարում է:

Panorama.am-ի զրուցակիցն է արվեստաբան, նկարիչ Մարտին Միքայելյանը:

-Պարոն Միքայելյան, ինչպե՞ս եղավ, որ որոշեցիք մասնակցել ցուցահանդեսների:
- 1966 թվականին, երբ վերադարձա բանակից, տեսա, որ Մարտին Պետրոսյանի, Մինաս Ավետիսյանի, Ռուդոլֆ Խաչատրյանի, Սեյրան Խաթլամաջյանի, Ռոբերտ Էլիբեկյանի, Վիգեն Թադևոսյանի նկարների շարքում ես կարևոր բան չեմ կարող ավելացնել և զբաղվեցի արվեստաբանությամբ: Սակայն հասկացա, որ միայն արվեստաբանությամբ դժվար է Հայաստանում երգ երգել, խոսք ասել: Հայերը պետք է անպայման մի բան անեն, քանի որ շինարար ժողովուրդ ենք: Փորձեցի իմ նկարները նույնպես ցուցադրել և տեսա, որ ուշադրության արժանանում են: 2012 թվականին ունեցա անհատական ցուցահանդես: Բայց նախընտրում եմ մասնակցել խմբակային ցուցահանդեսների:

-Ժամանակակից հայ կերպարվեստն ինչպե՞ս կգնահատեք:
-Ճիշտ է, մենք զարգացած երկրներից չենք, բայց մեզանում կատարվում է նույնը, ինչ ամբողջ աշխարհում: Իսկապես, գոյություն ունի մի արվեստ, որը նախատեսված է մարդու հոգևոր պահանջմունքների համար: Դժբախտաբար, դա շատ քիչ է ամբողջ աշխարհում: Ամբողջ աշխարհում հիմնականում հաղթում է այն, ինչ որ կյանքը պահանջում է: Գերմանացիները ժամանակին դա անվանեցին կիչ, այնուհետև ի հայտ եկավ գլամուր տերմինը: Նման է ֆաստֆուդին: Տարածված է ամբողջ աշխարհում: Դեռևս 1930-ական թվականների վերջին Կլեմենթ Գրիմբերգը մի հոդված է գրել «Ավանգարդը և կիչը»: Կիչն ու արվեստն իրար սահմանակից են, հեռու չեն իրարից: Լավ նկարիչներն այդ կիչի միջով են անցնում: Կիչը շատ մեծ թափ է ստացել, հաղթական, ամբողջ աշխարհը գրավել է, մեռնելու ոչ մի ցանկություն չունի, ընդհակառակը՝ ծաղկում է: Արվեստագետների մեծամասնությունն անցնում են կիչի միջով, քանի որ ժողովուրդը շատ սիրում է կիչը, այսինքն այն, ինչ որ իրենց պահանջմունքները բավարարում է: Իսկ իրենց պահանջմունքը մոտավորապես նման է բնակարան, մեքենա, հագուստ ունենալուն, լավ կոշիկ հագնելուն: Բայց պետք չէ մեղադրել հասարակությանը: Դա բնական երևույթ է: Աշխարհում շատերին չի հետաքրքրում մաքուր արվեստը և զուտ փիլիսոփայությունը: Դեռևս Օսկար Ուայլդն էր ասել, որ մաքուր արվեստը բոլորովին անպետք է: Այնպես որ զարմանալ պետք չէ, որ մեր «նշանավոր» առանձնատներում «պետքական» նկարներ են ցուցադրվում:

-Կարելի՞ է ենթադրել, որ Մարտին Պետրոսյանի, Մինաս Ավետիսյանի արվեստն էլ կիչ է:
-Նրանց արվեստը նույնպես, ներառյալ Մարտիրոս Սարյանի, հատկապես վերջին շրջանի, կիչի հետ առնչվում է: Ոչ ոք չի կարողացել շրջանցել: Շատ դժվար է, քանի որ եթե նրանք դրան չառնչվեին, սովամահ կլինեին: Պետք է քո նկարչությունը հասարակական պահանջմունք ունենա, որ առաջ գնա: Հիմնականում հենց կիչ նկարներն են շուկային հետաքրքրում:

- Հայաստանյան այսօրվա պայմաններում հնարավո՞ր է լավ արվեստ ստեղծել:
-Հայաստանի պայմանները մշակույթի ասպարեզում փոխվել են ոչ թե քիչ, այլ շատ: Առաջ պետական կիչ էր, պետական պատվերներ կային, բայց ստեղծագործողն արվեստի վիճակի մեջ էր: Պետությունը պահում էր արվեստագետներին: Հիմա շատ դժվար է, մի քիչ էլ անհասկանալի վիճակ է: Խորհրդային շրջանում ունեինք այնպիսի նկարիչներ, ովքեր պահում էին մեր հոգևոր կյանքը: Այսօր նրանց հանդեպ ոչ մի հետաքրքրություն չկա, նրանց ոչ էլ ճանաչում են:

-Ովքե՞ր են այսօր մեր հոգևոր կյանքը պահողները: Կա՞ն այդպիսի մարդիկ:
-Շատ հետաքրքիր երիտասարդ նկարիչների եմ նկատել: Նրանցից մեկը, որով ես ոգևորվեցի, հիմա ենթարկված է համաշխարհային շուկայի պահանաջներին և այսօրվա նրա նկարներն ավելի վաղ ստեղծած նկարների համեմատությամբ օտար ստեղծագործություններ են: Ես խորին համակրանք ունեմ Մարինե Դիլանյանի, Տարոն Մուրադյանի հանդեպ: Նրանք Հայաստանում իրենց զգում են ինչպես Լոնդոնում կամ Նյու Յորքում: Երկուսն էլ տաղանդավոր են, համաշխարհային մակարդակ ունեն: Կարծում եմ՝ Հայաստանում երկու նկարիչ չափազանց կարևոր են: Նկատի ունեմ Արման Գրիգորյանին, Նարեկ Ավետիսյանին: Նրանք, անկասկած, մեծ հնարավորություններ ունեցող անհատականություններ են: Թեև նրանց որոշ գաղափարների նայում եմ ժպիտով, բայց խորին հարգանքով: Մեր հայ գեղանկարչությունը կունենա շարունակություն: Անպայման: Մեր տեսակն անհասկանալի է: Ուրիշ մեկը լիներ՝ կասեր կորանք, պատերազմի սպառնալիք կա: Բայց արի ու տես, որ հայերի ստեղծագործ ոգին փյունիկի նման է:

-Պարոն Միքայելյան, որքանո՞վ է հայ արվեստը մրցունակ Հայաստանից դուրս:
-Եթե մենք կարող էինք ասել, թե ինչ բան է 1905 թվականի միջազգային մակարդակը մշակույթում, կարող էինք ասել 1960-ական թվականների համար, այսօր չենք կարող ասել: Ես չգիտեմ՝ մեր վերոհիշյալ նկարիչների նման պոտենցիալ ունեցող արվեստագետներն արդյո՞ք շատ են և կարո՞ղ են մրցել եվրոպական ցանկացած երկրում թմբակահարված մեկի հետ: Համաշխարհային շուկան անհասկանալի բան է դարձել: Այսօր արվեստի միջազգային շուկայի թագավորը, ամենահարուստ մարդը Դամիան Հերստն է: Նա նկարիչ է, բայց միայն նկարելով չես կարող այդպես հարստանալ: Նրա դեպքում ի՞նչ մրցունակության մասին է խոսքը: Ինքը նկարում էր ինչպես Ֆրենսիս Բեկոնը: Միջազգային շուկայի օրենքներն շատ լավ իմացող մի կոլեկցիոներ նրան ասել էր, որ միանգամից ուշադրության գրավելու համար պետք է այլ բան անել: Նա դրանից հետո ցուցադրեց շնաձկան կմախք՝ որպես արվեստի գործ:  Նման մարդիկ հրթիռ են այսօրվա հասարակ մարդկանց ուղեղում, մենք՝ հին սայլեր: Մենք հետամնաց ենք: Մարդու ճաշակը մարդու ձեռքում է, բայց ճաշակի վրա ազդում է նորաձևությունը, ֆիլմերը, որոնք կիչ ու գլամուր են: Աշխարհի բոլոր հեռուստածրագրերը կիչ են: Այսօրվա ֆոնին ինձանից խորին կարեկցանք են կորզում Միսաք Մեծարենցի, Պետրոս Դուրյանի, Վահան Տերյանի, Հովհաննես Թումանյանի և համաշխարհային պոեզիայի ու արվեստի ռոմանտիկ ուղիներով ընթացող մարդիկ, ովքեր ապրում են իսկական մշակույթով, այսինքն՝ գեղեցիկ կյանքով:

-Ինչքանո՞վ կարող է Հայաստանում քննադատությունը նպաստել արվեստի զարգացմանը:
-Հայաստանում երբևէ արվեստի քննադատությունը չի օգնել արվեստի զարգացմանը: Չգիտեմ՝ բարեբախտաբար, թե դժբախտաբար: Մինչդեռ որոշ երկրներում քննադատությունը նպաստել է արվեստի զարգացմանը:
Ժամանակին պաշտոնական արվեստաբանությունը մեղադրում էր արվեստաբան Հենրիկ Իգիթյանին Մինաս Ավետիսյանին «ուղղուց շեղելու համար»՝ առանց հասկանալու, որ նրանք ընկերներ են, և եթե կուզեք իմանալ, արվեստաբանն էր ենթարկված նկարչի տրամաբանությանը և ոչ հակառակը: Նրանք հայտարարում էին, թե իբր Մինասը նկարում է ոչ թե հայերի, այլ թաիթցիների, քանի որ, ըստ նրանց, Գոգենից էր ազդվել: Գտնում էին, որ Գոգենը գնացել էր Թաիթի կղզի, այնտեղից էր ազդվել: Բայց ասեմ, որ Գոգենը նախքան Թաիթի գնալն էլ այդ գունային հարաբերություններն ուներ: Մարտիրոս Սարյանը նախքան Կոստանդնուպոլիս, Եգիպտոս գնալն էր արդեն վառ գույներ օգտագործում: Եթե չգնար Եգիպտոս, այլ գնար Ապարան, նույն նկարչությունը կաներ:

-Այսօրվա երիտասարդ ստեղծագործողներն ինչպե՞ս են ընդունում քննադատությունը:
-Հետաքրքիր որևէ քննադատ չկա: Բոլորն իրար ընկերներ են: Վերջերս շատ լավ գիրք է լույս տեսել՝ Վարդան Ազատյանի «Արվեստաբանություն և ազգայնականություն»: Կցանկանայի կարդալ այդ գիրքն այն ժամանակ, երբ ուսանող էի: Այն զարգացնում է մեր այսօրվա մշակույթը: Թեև հեղինակն իր գիրքում քննադատել է նաև ինձ, բայց չեմ կարող չասել՝ շատ լավ գիրք է, չէի սպասում, որ այդպիսի աշխատություն կկարդամ Հայաստանում:

-Պարոն Միքայելյան, թանգարան այցելողները շա՞տ են:
-Քիչ են: Միայն մի քանի թանգարան կա՝ Մատենադարան, Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոն, Փարաջանովի տուն-թանգարան, Հայաստանի Պատմության թանգարան, Ազգային պատկերասրահ, ուր մարդիկ այցելում են: Այսօր մարդը ձգտում է անսովոր բաների, օրինակ՝ ուզում են տեսնել Մադամ Տյուսոյի թանգարանի մոմե արձանիկները: Աշխարհում ամենաշատ այցելուն ունի ԱՄՆ տիեզերագիտության և տիեզերագնացության թանգարանը: