Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի` Ռուսաստանի Դաշնություն աշխատանքային այցի արդյունքների, ԼՂ հակամարտության գոտում և հայ-ադրբեջանական սահմանին առկա լարվածության, ինչպես նաև խաղաղ կարգավորման գործընթացի շուրջ ծավալվող զարգացումների վերաբերյալ «Panorama.am»-ը զրուցեց Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանի հետ:

-Պրն. Իսկանդարյան, ինչպե՞ս կգնահատեք ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի այցը Ռուսաստանի Դաշնություն
-Հայաստանի և Ռուսաստանի նախագահների հանդիպումները կրում են պարբերական բնույթ և դրա համար առկա են հիմնավոր պատճառներ: Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ունի բավական սերտ հարաբերություններ, իսկ դրանց ֆոնը հիմա շատ հետաքրքիր է: Տարածաշրջանում իրավիճակը փոխվում է: Այս տարվա ընթացքում սա Հայաստանի և Ռուսաստանի նախագահների թվով չորրորդ հանդիպումն է: Երկու երկրների ղեկավարները հանդիպել են նաև Հայոց Ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին նվիրված միջոցառումների, Մոսկվայում Հայրենական մեծ պատերազմում տոնած հաղթանակի 70-ամյակին նվիրված միջացառումների և Ուֆայում ԲՐԻԿՍ, ԵԱՏՄ և Շանհայան համագործակցության կազմակերպության համատեղ գագաթաժողովի շրջանակներում: Այցը կրում էր աշխատանքային բնույթ: Հասկանալի է, որ երկու երկրների նախագահների հանդիպումները առավել քան անհրաժեշտ են` այսպես ասած` «ձեռքը զարկերակին պահելու» և «ժամերը ճշգրտելու» համար: Ռուսաստանի համար այս պահին շատ կարևոր է «ժամերի ճշգրտումը» իր հարավային քաղաքականության հետ կապված հարցերում: Իր հերթին Երևանի համար ՌԴ-ի հետ հարաբերություններում կարևորագույնը, անկասկած, անվտանգության և էներգետիկ ոլորտների հետ կապված հարցերն են:

Ինչ վերաբերում է էնեգետիկ ոլորտում ստորագրված համաձայնագրերին, ապա դրանք բավական տևական աշխատանքի և բանակցությունների արդյունք են: Թե՛ գազի գնի նվազեցման և թե՛ Ատոմակայանի արդիականացման աշխատանքների հետ կապված երկկողմ քննարկումերը ամենևին նորություն չեն: Նույնը կարելի է ասել նաև Հայաստանին 200 միլիոն դոլար արտոնյալ վարկ տրամադրելու համաձայնագրի մասին: Այս ամենը չափազանց կարևոր է: Սակայն դա տեղի չի ունեցել երեկ: Դրանք մշտապես ընթացքի մեջ գտնող ձևաչափեր են, որոնց շնորհիվ հնարավորություն է ընձեռվել հասնել որոշակի արդյունքների:

Մյուս կողմից`հայ-ռուսական հարաբերությունները չի կարելի դիտարկել ընթացող քաղաքական գործընթացներից դուրս: Այս առումով առկա են բազմաթիվ հարցեր:

Մասնավորապես, առկա են ԱՊՀ շրջանակներում համագործակցության, ռուս-ուկրաինական հարբերությունների և դրա հետևանք հանդիսացող Ռուսաստան-արևմուտք հակամարտության հետ կապված հարցերը: Առկա է աննախադեպ ցածր մակարդակում գտնվող ռուս-թուրքական փոխհարաբերությունների հարցը: Եվ վերջապես, չի կարելի հաշվի չառնել սիրիական ճգնաժամի և Իրանի շուրջ ծավալվող գործընթացների հետ կապված հարցերը: Ու այս ամբողջ իրադարձությունների ֆոնին հայ-ռուսական համագործակցության խորացումը առավել քան տրամաբանական է:

-Անդրադառնանք ԼՂ հակամարտության շուրջ ստեղծված իրավիճակին: ՌԴ նախագահի հետ հանդիպման ժամանակ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, որ շփման գծի լարվածության մասին կխոսի Դուշանբեում` ՀԱՊԿ գագաթաժողովի ժամանակ: Այս առումով կարելի՞ է արդյոք ակնկալել որևէ էական տեղաշարժ լարվածության նվազման և ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում:
-Ես չեմ կարծում, որ այս իրավիճակը կարելի է փոփոխել հայտարարություններով`: Այն, ինչ անում է Ադրբեջանը հայկական պետությունների հետ սահմանային գոտում, ամենևին պատահականություն չէ և հանկարծակի ծագած խնդիր չէ: Դա Բաքվի կողմից մանրակրկիտ մշակված քաղաքականություն է, որն ունի իր ռացոնալ տրամաբանությունը և ոչ մի կապ չունի հույզերի հետ:

Բաքվի վարչակազմը արդեն ավելի քան 20 տարի վստահեցնում է իր շարքային քաղաքացուն, որ իրենք հարուստ և ուժեղ են, արդյունահանում և վաճառում են նավթ, իսկ խավյարի և նաթադոլարների միջոցով «գնել» են ողջ Եվրոպան, ձեռք են բերել ահռելի քանակությամբ զենք: Նրանք նաև նշում են, թե Հայաստանը արդեն սովամահ է եղել, Հայաստանում ու Արցախում արդեն մարդ չի մնացել և այսօր կամ ամենուշը՝ վաղը իրենք այդ խնդիրը այս կամ այն ճանապարհով կլուծեն: Այս ամենը ասվում է ավելի քան 20 տարի և տրամաբանական է, որ «բառերն ավարտվում են»: Շատնաժի նման մեթոդների և հնարքների պակաս է զգացվում: Այս պայմաններում ի՞նչ են իրենք լսում միջնորդներից: Լսում են երեք հիմնական` ուժի չկիրառման, տարածքային, ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման սկզբունքները: Եթե անցում կատարենք դիվանագիտական լեզվից, ապա դա նշանակում է որ բանակցություններն ընթանալու են հավերժ և դուք պետք է դրանց մասնակցեք:

Դրանց հիմնական պատճառներն են հիմնահարցի խաղաղ կարգավորման դրույթն ու հիմնական հարցերի շուրջ հայկական և ադրբեջական կողմների բացարձակ տարակարծությունը: Բանակցային գորընթացի շրջանակներում այս ամենի վրա ազդելու լծակներ Բաքուն չունի: Բոլոր, շատ թե քիչ իրազեկ մարդկանց համար պարզ է, որ նախկին ԼՂԻՄ տարածքի մասին ոչ ոք անգամ չի էլ խոսում: Փոխարենը` քննարկման առարկա է դարձել այս տարածքները հայկական ճանաչելու մեթոդների մշակումը: Նրանց հետ պատրաստ են քննարկել այլ տարածքների հարցերը, ինչին Բաքուն, ամենևին, պատրաստ չէ: Հետևաբար, եթե այս պայմաններում Ադրբեջանը չդիմի սադրանքների, ապա իրավիճակի վրա ազդելու բացարձակ ոչ մի լծակ չի ունենա: Իսկ դրա կարիքը Բաքվի վարչակազմը շատ ունի: ԼՂ հիմնահարցը Ադրբեջանի ներքաղաքական գործընթացների համար ունի չափազանց կարևոր նշանակություն: Այն կիրառվում է ներքին համախմբվածության, ժողովրդվարության վերջնական վերացման, գրաքննության, տնտեսական խնդիրների պատճառաբանման, նավթի և գազմուղների վերահսկողության, միջազգային հանրության հետ շփման պահպանման և վերջապես նախիջևանյան կլանի ձեռքում իշխանության պահպաման հարցերում: Կրկնում եմ, կանգնեցնել այս ամենը հայտարարություններով հնարավոր չէ: Դրա համար նախևառաջ պետք է խոշոր տրամաչափի և ծանր ռազմատեխնիկայի հետքաշում և դիպուկահարների հեռացում:

Այս ամենը իրականացնելու պատրաստակամության մասին հայկական կողմը հայտարարել է շատ վաղուց: Իսկ Ադրբեջանը դրան պատրաստ չէ: Հետևաբար հայտարարություններ կլինեն, սակայն ստիպել Ադրբեջանին հետ կանգնել այս քաղաքականությունից չի կարող ոչ ոք` ո՛չ ՌԴ-ն, ո՛չ Միացյալ Նահանգները ո՛չ էլ ՀԱՊԿ-ն ու ԵՄ-ն: Մյուս կողմից` ստատուս-քվոն ամենայն հավանականությամբ կպահպանվի: Ադրբեջանում սպասվում են խորհրդարանական ընտրություններ, նաթվի գները նվազում են և երկրում առկա են լրջագույն տնտեսական խնդիրներ:

-Այս համատեքստում բավական հետաքրքական էր ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի Ադրբեջան կատարած այցը: ՌԴ արտաքին գերատեսչության ղեկավարը Բաքվում մի կողմից, հայտարարում է այն մասին, թե ժամանակն է ինտենսիվացնել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման շուրջ տարվող բանակցությունները, սակայն մուս կողմից Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևին հրավիրում «RAE 2015» ռազմական զինտեխնիկայի ցուցահանդեսին:
-Հետխորհրդային տարածքում զենքի հիմնական մատակարը Ռուսաստանի Դաշնությունն է: Սա փաստ է, որի հետ մենք ստիպված ենք հաշվի նստել: Թե՛ Հայաստանը և թե՛ Ադրբեջանը Ռուսաստանի համար ունեն որոշակի կարևորություն:

Մոսկվայի համար կորցնել այս երկրներից մեկը մյուսի հետ հարաբերությունները պահպանելու համար առաջին հերթին անհնար է: Մյուս կողմից` այս երկրները իրենք ամենևին նման ցանկություններ չունեն: ՌԴ-ին մեր տարածաշրջանում պետք չէ երկու բան` պարտերազմ և խաղաղություն: Առկա իրավիճակի պահպանման պարագայում թե՛ Ադրբեջանը և թե՛ Հայաստանը ունեն անվտանգության ապահովման կարիք: Սա Կրեմլի` տարածաշրջանում իր ազդեցությունը պահպանելու հիմնական լծակներից մեկն է:

Դրանք առկասարակ երկուսն են` անվտանգությունը և էներգակիրները: Մյուս կողմից` փոխարինել Ռուսաստանին այս հարցում ոչ մի երկիր չի կարող: ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին անցումը չափազանց թանկ հաճույք է, ինչն Ադրբեջանն իրեն թույլ տալ չի կարող: Արդյունքում` Ադրբեջանը զենքը գնում է Ռուասատանից: Իր հերթին Մոսկվան բավականին մատչելի գնով զենք վաճառում է նաև իր ռազմավարական դաշնակցին` Հայաստանին: Բացի դրանից` Հայաստանը նաև ՀԱՊԿ անդամ է և հնարավորություն ունի մասնակցել անվտանգության ապահովման այլ ձևաչափերի: Սա է տարածաշրջանում ՌԴ-ի որդեգրած քաղաքականության էությունը, որը մենք փոփոխել չենք կարող:

-Այս տասնակյունից ԼՂ հիմնահարցի խաղաղ կարգավորման գործընթացի հետ կապված Ռուասատանն ու Արևմուտքը ունե՞ն արդյոք որոշակի տարաձայնություններ:
-Համարյա` թե ոչ: Համաշխարհային քաղաքական գործընթացների տեսանկյունից Մինսկի գործընթացը բացառիկ իրողություն է: Բացի Մինսկի գործընթացից ես գիտեմ ընդամենը մեկ ձևաչափ որտեղ ԱՄՆ-ը և ՌԴ-ն գործում են այսպես համաձայնեցված: Դա Աֆղանստանն է: Այլ օրինակներ ուղղակի չկան:

Ցանկացած մարկարդակի և կարևորության տարաձայնությունների պարագայում անգամ Մինսկի գործընթացում բոլոր երեք համանախագահներն ունեն միևնույն հիմնական նպատակը: Դա ամենևին հիմնախնդրի վերջնական լուծումը չէ: Ներկա պահին դա հնարավոր չէ: Այդ նպատակը ստատուս-քվոյի և անվտանգության ձևաչափերի պահպանումն է:

Իրանի շուրջ ծավալող գործընթացների, «Իսլամական պետության», բազմաթիվ խնդիրներ ունեցող Վրաստանի և Թուրքիայի առկայության պարագայում, առավել ևս` Ռուսաստան-Արևմուտք հակամարտության ֆոնին Լեռնային Ղարաբաղում նոր պատերազմը պետք չէ ոչ ոքի: Ինչ վերաբերում է համանախագահների փոխարաբերություններին, ապա նրանք գնդակը «փոխանցնում» են միմյանց, ինչպես դա տեղի ունցավ Մայնդորֆից հետո, երբ գործըթացում նախաձեռնությունը իր վրա վերցրեց ՌԴ-ն` հստակ ունենալով մյուս համանախագահների համաձայնությունը:

Զրույցը վարեց Կարեն Ղազարյանը