Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թուրքիան առաջարկում է Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի Մաքսային միության հետ ստեղծել ազատ առևտրի գոտի: Այս մասին օրերս թուրք գերծընկերոջ հետ բանակցություններից հետո  հայտարարել է Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման նախարար Ալեքսեյ Ուլյուկաևը:

«Մենք քննարկել ենք հնարավոր համագործակցության ձևերը, այդ թվում Մաքսային միության և Թուրքիայի միջև ազատ առևտրի գոտի ստեղծելը: Պայմանավորվել ենք ստեղծել համապատասխան աշխատանքային խումբ և սեպտեմբերին սկսել ավելի մանրամասն քննարկել այդ հնարավորություններն ու հեռանկարները»,- նշել է ռուս պաշտոնյան:

Այս տեղեկությունը հետաքրքրական է երկու առումով: Այն նախ կարևորություն է ներկայացնում Հայաստանի համար, քանի որ Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միությանն անդամակցելու գործընթացում է: Մյուս կողմից ուշագրավ է այն առումով, որ ավելի վաղ հայտարարություններ էին հնչում Մաքսային միությանը միանալու Թուրքիայի մտադրության մասին:

Անցած տարի հոկտեմբերին Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը հայտարարել էր, թե Թուրքիայի նախագահ Աբդուլահ Գյուլը խնդրել է ընդունել Թուրքիային Մաքսային միության կազմում: Ղազախստանի ղեկավարի այդ անսպասելի հայտարարությունը լայն քննարկումների պատճառ դարձավ: Սակայն ավելի ուշ թուրքական կողմը հերքեց այդ տեղեկատվությունը: Թուրքական ԶԼՄ-ներով տարածվեց տեղեկատվություն, որ Թուրքիան մի ժամանակ բանակցություններ վարում էր, սակայն այլևս կորցրել է հետաքրրությունը Մաքսային միությանը միանալու հարցում:

Թուրքիան չի կարող միակողմանի ազատ առևտրի գոտի ստեղծել ՄՄ-ի հետ

Ղազախստանի նախագահի հայտարարությունը առավելապես նման էր բլեֆի, քան իրականության: Եվ ահա թե ինչու: Թուրքիան 1996թ.-ից Եվրամիության Մաքսային միության անդամ է, ունի առանց մաքսային սահմանափակումների ազատ մուտք մոտ 500 միլիոնանոց եվրոպական շուկա: ԵՄ-ն Թուրքիայի թիվ մեկ առևտրային գործընկերն է, ԵՄ անդամության թեկնածու պետություն է: Հետևաբար իրավաբանորեն և տեխնիկապես անհնար է Թուրքիայի անդամակցությունը միաժամանակ երկու մաքսային միությունների. գործում են տարբեր առևտրային ռեժիմներ, մաքսային դրույքաչափեր և ապրանքների որակի չափանիշներ:

Հայտնի է, որ որևէ մաքսային միության անդամ պետությունը այդ միությանն է փոխանցում արտաքին առևտրային քաղաքականության իր լիազորությունները: Պետությունների միջև վերացվում են առևտրային խոչընդոտները և գործում է միասնական մաքսային արտաքին սահման: Երրորդ երկրների հետ առևտրային հարաբերությունները երկիրը կառուցում է միության հետ միաժամանակ, այլևս իրավունք չի ունենում միակողմանի առևտրային պայմանագրեր կնքել այն ոլորտներում, որոնց վրա տարածվում է մաքսային միությունը:

Երբևէ թուրքական կողմը չի հայտարարել, թե պատրաստվում է դուրս գալ ԵՄ Մաքսային միության կազմից, դադարեցնել ԵՄ անդամակցության բանակցությունները: Միայն այդ դեպքում ռացիոնալ կլինեն քննարկումները Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի Մաքսային միությանն անդամակցելու շուրջ: Եվ ինքնին տարօրինակ կլիներ, որ Թուրքիան առանց որևէ լուրջ պատճառի կամավոր հրաժարվեր եվրոպական շուկայից, իր ապրանքների սպառման գլխավոր շուկայից:

Ղազախստանի նախագահի հայտարարությունը կարող էր ունենալ մի քանի նպատակ: Նախ այդ ժամանակ սառեցված էին Թուրքիայի ու ԵՄ միջև բանակցություններն անդամակցության շուրջ: ԵՄ և Թուրքիայի միջև հարաբերությունները պարբերաբար սրվում են ժողովրդավարական բարեփոխումների և մարդու իրավունքների ու ազատությունների հարցում Թուրքիայի արձանագրած հետընթացի, Կիպրոսի և քրդական խնդիրների պատճառով: Կարելի է ենթադրել, որ Նազարբաևի աջակցությամբ Թուրքիան փորձում էր ԵՄ վրա ճնշում գործադրել:

Մյուս կողմից դա տեղավորվում է Ղազախստանի շահերի տրամաբանության մեջ, քանի որ երկու սլավոն պետությունների հետ մեկ միության մեջ Ղազախստանն իրեն լիովին հարմար կզգար թյուրքախոս մեկ այլ ազդեցիկ պետության հետ միասին: Թուրքիայի ձայնը վճռորոշ կարող է լինել Ղազախստանի համար՝ Ռուսաստանի և Բելառուսի ազդեցությունը զսպելու հարցում:

Թուրքիայի հետ հարաբերությունների զարգացումը շահեկան է նաև Ռուսաստանին: Այդ երկիրն անհրաժեշտ է Ռուսաստանին ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի ազդեցությունը իր հարավային սահմանների մոտ և Մերձավոր Արևելքում զսպելու տեսանկունից: Թուրքիան նաև Ռուսաստանի համար կարևոր տնտեսական գործընկեր է: Սակայն անգամ այս բոլոր գործոնների դեպքում ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու մասին տեղեկությունը նույնպես ադեկվատ չէ իրականությանը:

Պատճառը կրկին նույնն է: Թուրքիան, լինելով ԵՄ Մաքսային միության անդամ, չի կարող միակողմանի ազատ առևտրի գոտի ստեղծել երրորդ երկրների հետ: Այդ լիազորությունը վերապահվում է միությանը: Թուրքիայի և Մաքսային միության միջև ազատ առևտրի գոտի կարող է ստեղծվել միայն երկու դեպքում՝ 1.եթե ազատ առևտրի գոտի ստեղծվի ԵՄ և Մաքսային միության կամ ԵՏՄ-ի միջև, 2. եթե Թուրքիան դուրս գա ԵՄ Մաքսային միությունից:

Թուրքիան կարող է Մաքսային միության հետ միակողմանիորեն առևտրային համաձայնություններ ձեռք բերել այն ոլորտներում միայն, որոնք չեն մտնում ԵՄ Մաքսային միության իրավասության շրջանակում: Դրանք գյուղատնտեսության և ծառայությունների ոլորտներն են: Հարկ է նշել, որ Թուրքիան դժգոհ է, որ Եվրամիությունը ազատ առևտրի գոտիներ ստեղծելու պայմանագրեր է կնքում մի շարք նոր պետությունների հետ՝ առանց հաշվի առնելու թուրքական տնտեսական շահերը: Բանն այն է, որ այդ նոր պետությունների ապրանքներն ու աշխատուժը դառնում են մրցակից և շատ դեպքերում դուրս մղում թուրքական արտադրանքը շուկայից: ՄՄ հետ ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու այդ մտադրությունը կարող է որոշ չափով ԵՄ այդ քաղաքականությանը Թուրքիայի պատասխան քայլը լինել:

Հայաստանը՝ Թուրքիայի ու Եվրասիական միության միջև

Նոր ձևավորվող Եվրասիական տնտեսական միության հետ Թուրքիան այս կամ այլ կերպ պետք է կառուցի հարաբերություններ որևէ ձևաչափով: ԵՄ-ից հետո Ռուսաստանը Թուրքիայի երկրորդ խոշոր առևտրային գործընկերն է: Ռուսաստանը Թուրքիա է արտահանում հիմնականում էներգակիրներ, մեծ է Ռուսաստանից դեպի Թուրքիա զբոսաշրջիկների հոսքը, իսկ Թուրքիայից Ռուսաստան են արտահանվում հիմնականում տեքստիլ արդյունաբերության ապրանքներ, մեքենաներ և սարքավորումներ, Ռուսաստանում ակտիվորեն գործում են թուրքական շինարարական ընկերությունները:

Այս ամենը ստիպում է կողմերին գտնել առևտրային հարաբերությունների նոր ձևաչափ, քանի որ ձևավորվում է նոր միություն՝ Եվրասիական տնտեսական միություն: Սա որոշակիորեն կարող է ստիպել ԵՄ-ին Եվրասիական տնտեսական միության հետ սկսել քննարկել հարաբերությունների հեռանկարները: Լիսաբոնից Վլադիվոստոկ տարածվող ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու անհրաժեշտության մասին անընդհատ տարբեր առիթներով հայտարարում է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը:

Ողջ այս համատեքսում հարկ է նշել, որ հայ-թուրքական սահմանը շուտով դառնալու է Եվրասիական տնտեսական միության ու Եվրամիության մաքսային սահման: Այս իրողությունը Հայաստանի համար ստեղծում է միաժամանակ և՛ նոր հնարավորություններ, և՛ նոր մարտահրավերներ: Եթե Թուրքիան իսկապես ցանկանում է ազատ առևտրի գոտի ստեղծել ԵՏՄ-ի հետ, ապա կրկին կարող է ակտուալ դառնալ հայ-թուրքական փակ սահմանի հարցը:

Տիգրան Խաչատրյան, քաղաքագետ