Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այսօր ՀՀ Նախագահի նստավայրում տեղի է ունեցել Նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրավերով պետական այցով Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվող Հունաստանի Հանրապետության Նախագահ Կարոլոս Պապուլիասի դիմավորման պաշտոնական արարողությունը, որից հետո կայացել է Հայաստանի և Հունաստանի նախագահների առանձնազրույցը: Սերժ Սարգսյանը և Կարոլոս Պապուլիասը բանակցությունները շարունակել են ընդլայնված կազմով՝ երկու երկրների պաշտոնական պատվիրակությունների մասնակցությամբ, որոնց ավարտին ստորագրվել են հայ-հունական հարաբերությունների ամրապնդմանն ու խորացմանն ուղղված փաստաթղթեր: 

Հայերի և հույների պատմական ընդհանրությունները

Հունաստանը, մինչև 1821թ.-ը լինելով Օսմանյան կայսրության մաս, կրել է թուրքական լծի բոլոր բացասական երևույթները՝ կոտորածներ, ձուլում, արտաքսում պատմական հայրենիքից, ինչն այժմ էլ իր ազդեցությունն է թողնում երկու ժողովուրդների փոխվստահության մթնոլորտի ձևավորման վրա:

Պետությունները բազմաթիվ անգամ հայտնվել են խրամատների տարբեր կողմերում և պատերազմել միմյանց դեմ 4 անգամ`վերջին պատերազմը տեղի է ունեցել 1919-1922թթ.-ին:

Թուրք-հունական հարաբերությունների վրա իր ազդեցությունն է թողնում առաջին հերթին Պոնտոսի հույների ցեղասպանության հարցը, որն իրականացվել է երիտթուրքերի և հետագայում նրանց քաղաքական դաշտում փոխարինած քեմալականների կողմից 1915-1923 թթ.-ին՝ Օսմանյան կայսրության տարածքում՝ մերձսևծովյան շրջանում՝ պատմական Պոնտոսում, ինչպես նաև կայսրության այն քաղաքներում, որտեղ առկա էր հունական ներկայությունը:

Տարբեր գնահատականներով, հույների նկատմամբ իրականացված ցեղասպանության հետևանքով զոհվել է մինչև 1.2 միլիոն մարդ: Հունաստանի խորհրդարանը մայիսի 19-ը համարում է Փոքր Ասիայի հույների ցեղասպանության հիշատակման օր:

Անկարայի և Աթենքի միջև հարաբերություններում հաջորդ ցավոտ կետը՝ Ստամբուլում հունական ջարդերն են, որոնք իրականացվել են 1955թ.-ի սեպտեմբերի 6-7-ը և ուղղված են եղել այդ քաղաքում 2500-ամյա ներկայություն ունեցող հույն ժողովրդի դեմ:

Ջարդերի հետևանքով զոհվել են բազմաթիվ հույներ, ինչպես նաև հայեր, հրկիզվել հունական խանութներ, եկեղեցիներ և այլ շինություններ՝ համայնքին հասցվել էր ահռելի տնտեսական վնաս: Այսպես, թուրք ջարդարարները, որոնք հովանավորվում և ուղղորդվում էին պետական բարձր մակարդակով և թողտվությամբ երկու օրվա ընթացքում պղծել են 80 եկեղեցի, թալանել 4500 խանութ, 2500 բնակարան, 40 դպրոց, բռնաբարվել է ավելի քան 2000 կին և աղջիկ: 

Թուրքիայի կողմից ցեղասպանության ենթարկված հույն ժողովուրդը իր պարտքն է համարել ճանաչել և դատապատել Հայոց ցեղասպանությունը, ինչի մասին Հունաստանի նախագահի հետ հանդիպման արդյունքներով հայտարարել է նախագահ Սերժ Սարգսյանը.
«Մենք շնորհակալ ենք Հունաստանին Հայոց ցեղասպանությունն առաջիններից մեկն օրենքի ուժով ճանաչելու, իսկ այժմ նաև ժխտողականության դեմ պայքարում կատարած կարևոր օրենսդրական քայլի համար: Օրեր առաջ Հունաստանի խորհրդարանի կողմից Ռասիզմի և այլատյացության դեմ օրինագծի լրամշակված տարբերակի ընդունումը ցեղասպանության հանցագործության փուլ կազմող ժխտողականության դեմ պայքարի արդյունավետ միջոց է»,-նշել է երկրի ղեկավարը:

Նշենք, որ 1996 թ.-ի ապրիլի 25-ին Հունաստանի խորհրդարանը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանության պատմական փաստը:

Թուրք-հունական հակասությունները սերտացնում են Աթենքի և Երևանի կապերը

Թուրքիայի և Հունաստանի հարաբերություններում առկա են 3 անկյունաքարային խնդիրներ, որոնք հետագայում ևս իրենց ազդեցությունն են թողնելու երկու հարևան երկրների և ժողովուրդների փոխհարաբերություններում:

Թուրք-հունական հարաբերությունների վրա իր ազդեցությունն է թողնում առաջին հերթին Պոնտոսի հույների ցեղասպանության հարցը, որն իրականացվել է երիտթուրքերի և հետագայում նրանց քաղաքական դաշտում փոխարինած քեմալականների կողմից 1915-1923 թթ.-ին՝ Օսմանյան կայսրության տարածքում՝ մերձսևծովյան շրջանում՝ պատմական Պոնտոսում, ինչպես նաև կայսրության այն քաղաքներում, որտեղ առկա էր հունական ներկայությունը:

Կիպրական խնդիրը նույնպես համարվում է Աթենքի ու Անկարայի հարաբերությունների վատթարացման գործոններից մեկը:
Թուրքիան 1974 թ.-ին «Атилла» գործողության ընթացքում օկուպացրել է Կիպրոսի Հանրապետության հյուսիսային հատվածը, Կիպրոսի հյուսիսում իրականացրել հույների էթնիկ զտումներ և այդ շրջանում տեղակայել է իր ռազմաբազաները:

Թուրքիայի կողմից Հյուսիսային Կիպրոսի օկուպացիան դատապարտվել է միջազգային տարբեր կառույցների՝ ՄԱԿ-ի, ԵՄ-ի կողմից, սակայն չնայած միջազգային բացասական վերաբերմունքին Անկարան Հյուսիսային Կիպրոսում ստեղծեց երկրորդ թուրքական պետությունը՝ 1983 թ.-ին ճանաչելով Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության անկախությունը:

Այս պահի դրությամբ Հյուսիսային Կիպրոսում է գտվում Թուրքիայի ԶՈւ-րի 11-րդ բանակային կորպուսը, որի ընդհանուր թիվը հասնում է գրեթե 40.000-ի:

Թուրքիան Հյուսիսային Կիպրոսը օկուպացնելուց հետո այնտեղ էթնիկ զտումներ է իրականացրել: Թուրքական ներխուժման հետևանքով Հյուսիսային Կիպրոսը լքել է 200.000 հույն՝ թողնելով իրենց բնակավայրերը և գույքը: Կղզու հյուսիսային հատվածի ժողովրդագրական դեմքը փոխելու համար Անկարան սկսած 1974թ.-ից կղզում վերաբնակեցրել է 80.000-100.000 թուրք: Տարբեր գնահատականներով, Հյուսիսային Կիպրոսում 55 եկեղեցի վերածվել է մզկիթի, 50 տաճար և վանք պղծվել է:

Թուրք-հունական հակասությունների խորացմանը լրացուցիչ ազդակ է հաղորդում նաև Թուրքիայի և Հունաստանի միջև եղած տարածքային վեճը՝ Էգեյան ծովի որոշ կղզիների պատկանելիության, ինչպես նաև տարածքային ջրերի բաժանման հետ կապված, ինչը մի քանի անգամ երկու երկրներին՝ ՆԱՏՕ-ում դաշնակիցներին կանգնեցրել է պատերազմի շեմին: 

Հայկական և հունական համայնքների դերը երկկողմ հարաբերություններում

Հունաստանի հայ համայնքի թվաքանակը 20-րդ դարում պարբերաբար ենթարկվել է տատանումների։ 1923թ. այն հասել է գագաթնակետին (120.000)՝ կապված դեռևս 19-րդ դարի 90-ական թթ. հայկական կոտորածների, 20-րդ դարասկզբի Հայոց ցեղասպանության և հույն-թուրքական պատերազմի (1919-22թթ.) հետևանքով հազարավոր հայերի՝ դեպի այդ երկիր զանգվածային գաղթի հետ։

Հետագայում, սակայն, նկատվել է հայ բնակչության արտահոսք Հունաստանից ինչպես Խորհրդային Հայաստան, այնպես էլ եվրոպական ավելի զարգացած երկրներ ու ԱՄՆ։

Դեպի Խորհրդային Հայաստան գաղթը պայմանավորված էր հայրենադարձության քաղաքականությամբ, որին իր ակտիվ և ոգևորված մասնակցությունը բերեց Հունաստանի հայ համայնքը։ 1924-27թթ., 1932-33թթ. և 1946-47թթ. Մեծ հայրենադարձության տարիներին Խորհրդային Հայաստանի ճամփան բռնեցին մոտ 60.000 հունաստանաբնակ հայեր: Հունաստանի հայ համայնքը սփռված է երկրի տարբեր բնակավայրերում։

Ամենահայահոծ բնակավայրերը, այնուամենայնիվ, մայրաքաղաք Աթենքը և Սալոնիկն են, որտեղ հայերի թվաքանակը կազմում է համապատասխանաբար 10.000-ի և 11.500-ի: Ինչ վերաբերվում է Հայաստանում հույների ներկայությանը, ապա դեռևս Տիգրան Մեծի գահակալության տարիներին՝ մթա I դարում, Կիլիկիայի հույներին հնարավորություն է տրվել վերաբնակվել Տիգրանակերտում, Արտաշատում, Նախիջևանում և այլ քաղաքներում, որտեղ նրանց թիվը հասնում էր հարյուր հազարի: Հունա-հայկական փոխհարաբերություններն ավելի սերտանում են 18-րդ դարի երկրորդ կեսին, երբ Պոնտոս (Սև) ծովի հարակից շրջաններից հրավիրվում են հույն հանքափորներ՝ աշխատելու Ալավերդու և Ախթալայի պղնձի հանքերում և գործարաններում (այստեղից է ծագել «պոնտի» անվանումը, որը տրվում է Հունաստանի սահմաններից դուրս բնակվող հույներին): Շուտով այստեղ բացվում է Լալվարի պղնձաձուլական ֆաբրիկան:

19-րդ դարի առաջին կեսերին հիմնադրվում են մի շարք հունական գյուղեր՝ Կողոս, Յաղդան, Ախչվան: Իսկ 1865 թ.՝ Միսխանան (ներկայիս Հանքավանը): Նոր ներգաղթի հոսքն սկսվում է 1914-1915 թթ., երբ արևմտահայերի հետ միասին Հայաստանում հանգրվան են գտնում մեծ թվով հույներ:

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո բազմաթիվ հույներ արտագաղթեցին Ռուսաստան, Ուկրաինա, իսկ մեծ մասն էլ վերադարձան պատմական հայրենիք՝ Հունաստան: Սակայն շատերն էլ չհեռացան իրենց երկրորդ հայրենիքը դարձած Հայաստանից: Այստեղ մնացած մոտ 5000 հույները համախմբվեցին, կազմեցին համայնքներ, զարգացում ապրեց ազգային ինքնագիտակցությունը: Սկսեց ակտիվորեն գործել հունական ֆեդերացիան, որի կազմում գործում էին և են բազմաթիվ համայնքներ՝ Ալավերդիում, Երևանում, Ստեփանավանում, Գյումրիում, Հրազդանում, Նոյեմբերանում և այլուր: 

Այսպիսով, հայ-հունական դարավոր բարեկամությունը և պատմական ընդհանուր ճակատագիրը հանդիսանում են այն հիմքը, որի վրա պետք է կառուցվեն արդի հարաբերությունները՝ շեշտը դնելով ինչպես աշխարհաքաղաքական համատեղ շահերի, այդ թվում Թուրքիայի կողմից հույների և հայերի ցեղասպանության ճանաչման, այնպես էլ Աթենքի և Երևանի միջև տնտեսական հարաբերությունները քաղաքական բարձր մակարդակի հավասարեցնելու համար, ինչի մասին նշել է ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը:

Նախագահը նշել է, որ «մենք պարտավոր ենք մեր տնտեսական հարաբերությունները քաշել-հասցնել մեր քաղաքական երկխոսությանը և ընդհանրապես, մեր բարեկամության մակարդակին: Նախագահ Պապուլիասի այս այցը նշանավորվում է նաև տնտեսական համագործակցության զարգացմանն ուղղված ևս երկու փաստաթղթի ստորագրմամբ, որոնք կհամալրեն մեր երկկողմ՝ շուրջ 40-ի հասնող իրավական փաստաթղթերի շտեմարանը»:

Արտյոմ Բալասանով

Հարակից հրապարակումներ`
Հունաստանի նախագահը գոհ է հայ-հունական հարաբերությունների մակարդակից
«ՀՀ-Հունաստան գործարար համաժողովը կնպաստի երկու երկրների միջև առևտրատնտեսական հարաբերությունների զարգացմանը»
«Հայաստանի և Հունաստանի միջև եղած տնտեսական հարաբերությունները զիջում են քաղաքականին»
Հայաստանը բարձր է գնահատում Հունաստանի կառուցողական դիրքորոշումը ղարաբաղյան հիմնախնդրի շուրջ. Ս.Սարգսյան
Հայաստանի և Հունաստանի նախագահները մասնակցել են հայ-հունական գործարար համաժողովին