«National Geographic»-ի անդրադարձը Հայոց ցեղասպանությանը. «Ինչի՞ մասին ենք խոսում, երբ խոսում ենք Ցեղասպանության մասին»
«National Geographic» հայտնի ամերիկյան ամսագիրն անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանությանը և Թուրքիայի տարածքից անհետացած հայերին: Հոդվածի հեղինակ Փոլ Սալոփեքը «Ինչի՞ մասին ենք խոսում, երբ խոսում ենք Ցեղասպանության մասին» պատմությունում ներկայացնում է իր ուղեկից քուրդ Մուրադ Յազարի հետ զրույցը, ում հետ զբոսնել է Անիի ավերակներով, Դիարբեքիրով և Կարսով:
««Ինչպե՞ս եք ասում, ցեղասպանությու՞ն, այո՞: Դա ցեղասպանություն էր: Իմ տատիկն է դրա մասին ասել մորս»,-ասել է հեղինակին Մուրադը:
«Ի՞նչ է Անին: Դա ժամանակակից Թուրքիայի տարածքից անհետացած աշխարհի ավերակներն է՝ մոռացված քաղաքակրթության գեղեցիկ և հեռավոր տեսարժան վայրերից մեկը՝ ժամանակի հզորագույն թագավորության՝ Բագրատունիների 1100-ամյա մայրաքաղաքը: Ավերված եկեղեցիներ: Դատարկ պուրակներ: Մենք թափառում ենք ահարկու լռության մեջ՝ խոսելով տարածաշրջաներից հայերի անհետացման մասին:
1914 թվականին մոտ 2 մլն հայ էր ապրում ժամանակակից Թուրքիայի տարածքում, սակայն 1922 թվականին մնացել էր մոտ 400.000-ը: Ի՞նչ պատահեց 1.5 մլն մարդու հետ: Շատերը սպանվեցին, մահվան երթի ուղարկվեցին անապատներ»,-գրում է հեղինակը:
«Տատիկս պատմում էր, որ նրանք հայերին պահել են Եփրատ գետի մոտ գտնվող տներում, այնուհետ գիշերով դուրս հանել և նետել գետը, խեղդել»,-Սալոփեքի հետ զրույցում վերհիշել է Մուրադը:
Հեղինակը նշում է կոտորածներում քրդական ավազակային խմբերի մասնակցության մասին, ովքեր սպանում էին հայերին՝ գողանալով նրանց ունեցվածքը: Ըստ Սալոփեքի ` ազգությամբ քուրդ Մուրադը ցավով է խոսել այդ ամենի մասին:
«Մի օր ես Ստամբուլում ներողություն խնդրեցի մի հայից իմ նախնիների արածի համար: Նա ինձ շնորհակալություն հայտնեց»,-հավելել է Մուրադը:
Սալոփեքը նաև անդրադարձել է այն թեմային, որ երկար տարիներ Թուրքիայում վտանգավոր էր 1915 թվականի կոտորածները ցեղասպանություն որակել, ինչի համար մարդիկ կարող էին ազատազրկման դատապարտվել:
«Թուրքիայում նշում են, որ հայերը տուժել են այդ տարիներին, սակայն դա Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքներին էին: Սակայն սա պատմության նեղ ընթերցում է, որ սկսել է ճաքեր տալ: 2014 թվականի ապրիլին Թուրքիայի նախկին վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն առաջին թուրք պաշտոնյան էր, ով ցավակցություն հայտնեց հայերին՝ կիսելով ցավը»,-գրում է հեղինակը՝ անդրադառնալով նաև Դիարբեքիրի հայկական եկեղեցուն:
Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին Մերձավոր Արևելքում հայկական խոշորագույն եկեղեցիներից մեկն է: Այն վերանորոգվել է Ստամբուլի հայ համայնքի նվիրատվությունների շնորհիվ: Շատ մարդիկ են գալիս այստեղ, թեյ կամ սուրճ խմում բակում, մոմ վառում: Քչերն են մուսուլման:
Մեծամասամբ ուղղափառ հայ քրիստոնյաներ են: Նրանցից է պահակ Արամ Խաչիկյանը:
«Մինչև 15 տարեկանը կարծում էին, որ մուսուլման եմ, քուրդ, սակայն մի պահ փոփոխություն զգացի սրտումս»,-ասել է Խաչիկյանը՝ պատմելով, թե ինչպես է պեղել իր անցյալը, իմացել, որ իր պապիկը հայ է եղել, ով իր քրոջ հետ միակն է եղել, որ փրկվել են Դիարբեքիրում:
«Քուրդ գյուղացին նրանց տարել է իր մոտ, փրկել, խնամել իր երեխաների պես, անուններ տվել և դավանափոխել»,-նշել է պահակը:
Մուրադի հետ շարժվեցինք հյուսիս: Մենք քաշ էինք տալիս մեր բեռը Կարսի շուրջ ընկած խոնավ ձմեռային դաշտերով՝ թուրքական մի քաղաքով, որտեղ բնակչությունը 1895 թվականին 85%-ով հայկական էր:
Մարդասպաններ կամ զոհեր, ընտրյալ մարդիկ չկան: Պարզապես կան ողջեր և մահացածներ: Այն, ինչ քո ցավի հետ ես անում...աշխարհին ասում է, թե ով ես դու»,-եզրափակել է հեղինակը:
Նախորդիվ`
The Guardian. Հայերը ցանկանում են որ 1915-ի կոտորածը հանցագործություն ճանաչվի