Ձեր վստահելի աղբյուրը

Առաջատար The Wall Street Journal պարբերականը հրապարակել է  մեդիաոլորտի հայտնի մասնագետ Գորդոն Կրովիցի հոդվածը` նվիրված Հայոց ցեղասպանության ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի գործունեությանը` փորձելով ցույց տալ, որ այն ժամանակ միայն հեռախոս և գրիչ ունեցող դիվանագետը Ցեղասպանության մասին բարձրաձայնելու և դրա դեմ պայքարելու հարցում ավելի շատ գործ է կատարել, քան արվում է այսօրվա դիվանագետների կողմից:

«Թուրքիայում իրականացրած հայերի կոտորածների հարցը կրկին բոլորի ուշադրության կենտրոնում է, որքանով մոտենում է Ցեղասպանության հարյուրամյակը, իսկ Թուրքիան էլ ամեն ինչ անում է իրեն արդարացնելու համար: Դա, սակայն, անհնար է շնորհիվ ամերիկյան դիվանագետի, որը նախքան սոցիալական մեդիան և առցանց տեսագրության հնարավորությունը կոչ էր անում իր հայրենակից ամերիկացիներին ուշադրություն դարձնել այս վայրագություններին»,- գրում է հոդվածագիրը:

Կրովիցը նկատում է, որ Մորգենթաուն առաջիններից մեկն էր, ով ականատես էր եղել Ստամբուլում հարյուրավոր հայերի նպատակային ձերբակալություններին և սպանություններին:

Հոդվածագրի դիտարկմամբ` Մորգենթաուի դիվանագիտական խողովակներով փոխանցած հաղորդագրությունները և անկեղծ քննարկումները թուրք պաշտոնյաների հետ 1918 թվականին գրված «Դեսպան Մորգենթաուի պատմությունը» գրքում են, որը մնում է տեղի ունեցած իրադարձությունների հիմնական տեղեկատվական աղբյուրը:

«Հայերի տեղահանումներն իրենց տներից «կոտորածի նոր մեթոդ էին ներկայացնում… ազգի ոչնչացման արշավ: Երբ թուրք իշխանությունը հրամայել էր այս տեղահանումները, գիտակցում էր, որ երաշխավորում են մի ամբողջ ազգի ոչնչացումը. նրանք դա շատ լավ էին հասկանում, ինձ հետ զրույցներում նույնիսկ չէին փորձում թաքցնել այդ փաստը»,- ամերիկացի դիվանագետի հուշերից է մեջբերում Կրովիցը:

Վերջինս նկատում է, որ Կապի միակ ժամանակակից միջոցը, որ կիրառում էր Մորգենթաուն, հեռախոսն էր, որից այդ ժամանակ Ստամբուլում շատ քիչ կար: Նա փորձում էր համոզել թուրք իշխանությանը դադարեցնելու վայրագությունները, իսկ թուրքերն էլ զայրանում էին դեսպանի գործողություններից:

««Ներքին գործերի նախարար Թալեաթ Փաշան հարցրել էր նրան. «Ինչո՞ւ ես այդպես հետաքրքրված հայերով: Դու հրեա ես, այս մարդիկ՝ քրիստոնյա… Ինչո՞ւ թույլ չես տալիս անել այս քրիստոնյաների հետ այն, ինչ կգոհացներ մեզ»: Մորգենթաուն պատասխանել էր. «Ես այստեղ որպես հրեա չեմ, այլ որպես ԱՄՆ դեսպան: Իմ երկրում ապրում է 97 միլիոն քրիստոնյա, հրեաների թիվը 3 միլիոնից էլ պակաս է: Այնպես որ, իմ դեսպանական արտոնությամբ՝ ես 97%-ով քրիստոնյա եմ: Բացի այդ՝ ես չեմ դիմում ձեզ ինչ-որ ազգի կամ կրոնի անունից, ես դիմում եմ որպես մարդ արարած: Մեր ժողովուրդը երբեք չի մոռանա այս ջարդերը:

Նրանք միշտ կզայրանան Թուրքիայում քրիստոնյաների այս մեծածավալ ոչնչացումից»»,- Մորգենթաուի գրքից մեջբերում է անում հոդվածագիրը:

Կրովիցը անդրադառնում է նաև Ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած հայերին օգնություն ցուցաբերելու Մորգենթաուի գործադրած ջանքերին և սկսած նախաձեռնություններին: Այս համատեքստում հոդվածագիրը նկատում է.  «Մեզ դուր է գալիս մտածել, թե հաղորդակցման արդի միջոցները մեզ ավելի տեղեկացված և ավելի ներգրավված են դարձնում ամեն ինչին, քան մեզ նախորդող սերունդներին, իսկ այսօրվա ջարդերն ամեն կերպ փաստագրվում են: Այն տեսագրությունը, որում փետրվարին ԻՊ-ը Լիբիայում գլխատում է 21 եգիպտացի քրիստոնյաների, երևակայությանն այլևս ոչինչ չի թողնում: Թուրքական վայրագություններից հետո շատ հայեր բնակություն էին հաստատել Սիրիայում, որտեղ նրանց ժառանգները քաղաքացիական պատերազմում սպանված 200.000 մարդկանց թվում էին: Մերձավոր Արևելքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում քրիստոնյաները ԻՊ-ի, ալ Քաիդայի, ալ Շաբիբի, Բոկո Հարամի և այլ իսլամական խմբավորումների էթնիկ զտումների թիրախում են: 1939 թվականին Լեհաստան ներխուժել պատրաստվող իր հրամանատարներին Հիտլերը վստահեցնում էր, որ նրանց ոչինչ չի սպառնա. «Ո՞վ է այսօր հիշում հայերի ոչնչացումը»: Այժմ այդ կոտորածները կանգնեցնելու ճնշումն ավելի քիչ է, քան դար առաջ: Դա այն դեպքում, երբ ամերիկացի դիվանագետն ուներ ընդամենը գրիչ և հեռախոս»: