Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի կառավարության ղեկավար Հովիկ Աբրահամյանը նախօրեին հանդիպել է Իրանի Իսլամական Հանրապետության բարձրագույն իշխանությունների, այդ թվում Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի հետ: Կողմերը քննարկել են հայ-իրանական հարաբերություններին առնչվող հարցերի լայն շրջանակ: Իրանի նախագահը ՀՀ նախագահին ու հայ ժողովրդին է փոխանցել իր ջերմ բարեմաղթանքները: 

Համատեղ ծրագրեր և ապագայի տեսլականը

Հայ-իրանական հարաբերությունները ՀՀ-ի անկախությունից հետո դինամիկ կերպով զարգացել են թե տնտեսական ոլորտում՝ 2013թ.-ին ապրանքաշրջանառությունը հասել է շուրջ 340 միլիոն դոլարի և առկա է քաղաքական կամքը այն հասցնել 1 միլիարդ դոլարի, թե քաղաքական առումով՝նախագահների, նախարարների մակարդակով բազմաթիվ այցեր են տեղի ունեցել:

Հայաստանը Իրանի համար Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում ամենավստահելի գործընկերն է և երկկողմ հարաբերությունները թե Երևանում, թե Թեհրանում գնահատվում են որպես ռազմավարական: Իրան-Ադրբեջան անընդհատ լարվող հարաբերությունների ֆոնին Հայաստան-Իրան հարաբերություններում առկա է փոխադարձ վստահություն բարձր մակարդակ:

Երկրների միջև իրականացվել են մի շարք նախագծեր՝ Մեղրիի ՀԷԿ-ի կառուցում, իրականացման փուլում են Հայաստան-Իրան երրորդ բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդակցման գծի շինարարությունը: Երկկողմ հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև Իրան-Հայաստան երկաթգծի շինարարությունը, ինչը Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում նոր իրավիճակ կստեղծի:

Իրան-Հայաստան երկաթգծի շինարարության ակտուալության մասին հայտարարվում է թե Երևանում, թե Թեհրանում: Հայաստանի համար Իրանը այն հարավային դարպասն է, կյանքի ճանապարհը, որի ակտուալությունը հատկապես մեծ էր ղարաբաղյան պատերազմի օրերին:

Իրանի բազմամիլիոնանոց շուկայում հայկական արտադրանքը կարող է իր ուրույն տեղը գտնել, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ Արևմուտք-Իրան հարաբերություններում վերջերս որոշակի ջերմացում է նկատվում և Իրանից մի շարք պատժամիջոցներ են հանվում:

Իրան-Հայաստան երկաթգծի շինարարության շնորհիվ Հայաստանը ելք կունենա Իրանի տարածքով դեպի Պարսից ծոց և Կասպից ծով, ինչը շատ կարևոր հանգամանք է Հայաստանի տրանսպորտային ոլորտի դիվերսիֆիկացիայի առումով:
Իրանի համար Հայաստանը կդառնա այն հյուսիսային պատուհանը, որի շնորհիվ իրանական ապրանքները ելք կունենան դեպի վրացական սևծովյան Փոթի և Բաթումի նավահանգիստներ:

Երկրների համար կարևոր է նաև «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղու կյանքի կոչումը, ինչը Հայաստանին կդարձնի Հարավային Կովկասում տարանցիկ երկիր և կկապի Իրանը վրացական սևծովյան նավահանգիստների հետ կարճ և որակյալ ճանապարհով:

«Հյուսիս-Հարավ»-ը խոշոր ենթակառուցվածքային ծրագիր է, որի նպատակն է միջազգային բարձր ստանդարտներին բավարարող տրանսպորտային ուղիներով երկրի հարավը կապել հյուսիսի հետ` վերակառուցելով 556 կմ երկարությամբ Մեղրի-Երևան-Բավրա ավտոճանապարհը: Ամբողջությամբ 556 կմ երկարություն ունեցող ռազմավարական նշանակության ճանապարհը` կառուցումից հետո, կապահովի Հայաստանի հարավային սահմանից դյուրին երթևեկը մինչև Վրաստանի սահման, ապա նաև դեպի Սևծովյան նավահանգիստներ, թույլ կտա իրականացնել եվրոպական չափանիշներին համապատասխանող բեռնափոխադրումներ և ուղևորափոխադրումներ, զարգացման լուրջ հնարավորություններ կընձեռի Հայաստանի հարավից հյուսիս ընկած բոլոր բնակավայրերին: 

Ադրբեջանի հակաիրանական կեցվածքը

Հարավային Կովկասում Հայաստանը շարունակում է մնալ Իրանի ամենավստահելի գործընկերը, քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է անհիմն տարածքային պահանջներ ներկայացնել Իսլամական Հանրապետությանը, ինչպես նաև ռազմավարական կապեր է հաստատել Թեհրանի հակառակորդ Իսրայելի հետ:

Ադրբեջանա-իսրայելական հարաբերությունները վերջին տարիներին բուռն կերպով զարգանում են՝ հասնելով ռազմավարական և դաշնակցային մակարդակի:

Իսրայելը ի դեմս Ադրբեջանի Հարավային Կովկասում տեսնում է հակաիրանական մի գործոնի, որը կարող է օգտագործվել Թեհրանի դեմ ինչպես հետախուզական նպատակներով, այնպես էլ ռազմական գործողությունների սկսվելու դեպքում՝ նոր ճակատ բացելով Իսլամական Հանրապետության համար: Բաքվի և Թել-Ավիվի հարաբերությունների խորությունը հասկանալու համար, պետք է դիտարկել այն ոլորտները և շերտերը, որոնք կազմում են երկկողմ հարաբերությունների հիմքը:

Մի քանի տարի առաջ Wikileaks-ի հրապարակած ամերիկացի դիվանագետների գաղտնի զեկուցագրերից մեկում նշվում էր, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բնութագրելով Իսրայելի հետ Ադրբեջանի հարաբերությունները նշել էր, որ այդ հարաբերությունները այսբերգի են նման, որի 9/10-րդ մասը տեսանելի չէ օտարների աչքերին: Այսինքն` այդ հարաբերությունները ավելի խորն են, քան կարելի է դատել բաց տեղեկատվական աղբյուրներում հայտնվող ինֆորմացիայից:

Երկրների հարաբերություններում համագործակցության կարևոր ոլորտը՝ էներգետիկ փոխգործակցությունն է: Իսրայելի կարիքների համար ներմուծվող էներգակիրների 45 %-ը ունեն ադրբեջանական ծագում, նաև նախատեսվում է, որ Իսրայելը մոտակա 10 տարիների ընթացքում՝ նավթին զուգահեռ, Ադրբեջանից կգնի նաև 12 միլիարդ խմ գազ:

Իրանահայ համայնքը երկրները կամրջող գործոն

Հայաստանը միշտ բարձր է գնահատել Իրանի վերաբերմունքը իրանահայ համայնքին և հայկական պատմական հուշարձանների պահպանությունը: Ի տարբերություն Ադրբեջանի, որտեղ հայկական ճարտարապետական հուշարձանները և ժառանգությունը անխնա ոչնչացվում են՝հիշենք Հին Ջուղայի գերեզմանատան և այլ օրինակներ, Իսլամական Հանրապետությունում հայկական հուշարձանները գտնվում են պետական հսկողության տակ:

Իրանի հայ համայնքը Մերձավոր ու Միջին Արևելքի հնագույն, ավանդական և ամենախոշոր ու աչքի ընկնող համայնքներից է։ Աշխարհասփյուռ հայ գաղթօջախների մեջ այն բացառիկ է առաջին հերթին նրանով, որ դարերի ընթացքում անխզելի ու սերտ կապերով կապված է եղել Մայր Հայրենիքի, հատկապես, նրա արևելյան հատվածի հետ։ Անշուշտ դա պայմանավորված է աշխարհագրական այն իրողությամբ, որ Իրանը հանդիսացել է պատմական Հայաստանի անմիջական սահմանակից երկիր և երկու հարևան ժողովուրդների՝ հայերի և իրանցիների միջև շփումները կրել են անընդմեջ ու մշտական բնույթ։

Իրանում հայերը մշտապես մասնակից են եղել այդ երկրի տնտեսական,հասարակական և մշակութային զարգացումներին, իսկ իրանական ժողովուրդը երբեք նրանց չի դիտել որպես երկրի համար օտար և խորթ տարր: Ընդհակառակը, հայերին հատկացրել է իրավունքներ ու արտոնություններ կազմակերպելու իրենց ազգային կյանքը, ազատորեն դավանելու սեփական կրոնը, կառուցելու եկեղեցիներ ու աղոթատեղիներ, սովորելու մայրենի լեզուն, զարգացնե-
լու ազգային մշակույթը։

Հայերի թվաքանակն Իրանում մշտապես ունեցել է կտրուկ տատանումներ, կախված երկրի քաղաքական կայունության վիճակից, տնտեսական իրադրությունից և այլ գործոններից։ Օրինակ, առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին հայերի թիվը կազմել է 60.000 մարդ:

Մինչև 1979 թ. իրանական հեղափոխությունը հայերի թիվն Իրանում հաշվվում էր մոտ 200.000 մարդ, որի 70%-ը քաղաքային բնակչություն էր և հիմնականում կենտրոնացած էր Թեհրանում։ Մեծ թվով հայ բնակչություն կար նաև Թավրիզում և Ատրպատականի մյուս քաղաքներում, հարավային, կենտրոնական և հյուսիսային Իրանի քաղաքներում (Սպահան, Նոր Ջուղա, Շիրազ, Աբադան, Ահվազ, Արաք,
Էնզելի, Ռաշտ, Ղազվին և այլն)։ Ներկայումս պաշտոնական վիճակագրություն Իրանում հայերի թվի մասին գոյություն չունի։ Ոչ պաշտոնական տեղեկությունների համաձայն՝ նրանց թիվը հասնում է 50.000-ի:

Արտյոմ Բալասանով