Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այն, որ ադրբեջանցիների, թուրքերի, թալիբների և «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական կազմակերպության անդամների միջև կան բազմաթիվ ընդհանրություններ, դա բոլորս արդեն վաղուց էինք հասցրել գիտակցել, սակայն վերջին օրերին Մոսուլի թանգարանում տեղի ունեցած իրադարձարձությունները եկան ամբողջացնելու այն համոզումները, որ վերոնշյալ մարդանման երևույթները ոչ միայն ընդհանրություններ ունեն, այլ կարծես թե նույն մորից են սերվել:

Մոսուլի թանգարանում կատարվածը հայերիս համար ամենևին էլ նորություն չէր: Այդ պատմական հուշարձանների ոչնչացումը, որն այսօր իրականացնում են իսլամիստները Իրաքի և Սիրիայի տարածքում, թուրքը ավելի մեծ մասշտաբներով իրականացրել էր դեռևս մեկ դար առաջ մեր պատմական հայրենիքում և կարելի է վստահորեն ասել, որ այս առումով մեր տառապանքն իրոք, շատ մեծ փորձ ունի:

Իրենց մեծ եղբայրների վարքագծի կանոններով դաստիարակված Կովկասի նորահայտ թուրքական ցեղերն էլ, դարասկզբում տեղի ունեցած բարբարոսությունները արժանի կերպով շարունակողի` իրենց համար այդքան հաճելի պարտականությունը, վերցրեցին իրենց ուսերին և հետագայում փայլուն կերպով ի կատար ածեցին: Խոսքը գնում է հայկական մշակույթի հոյակերտ նմուշներ հանդիսացող կոթողների և հատկապես Ջուղայի հայկական միջնադարյան խաչարերերի նկատմամբ կատարած վայրագություններին:

Նշենք, որ Նախքան 20-րդ դարը, տարբեր մասնագետների վկայություններով Ջուղայում եղել է մոտ 10.000 հայկական խաչքար, նախորդ դարասկզբում դրանց թիվը նվազեց մինչև 6000-ի, իսկ խաչքարերի ոչնչացման, այսպես ասած, մրցավազքը նոր թափ ստացավ հատկապես Խորհրդային միության փլուզումից հետո: Ադրբեջանական կառավարության կողմից հայկական խաչքարարերի ոչնչացման` լայն արձագանք ստացած առաջին դեպքը, գրանցվեց 1998 թվականին, որի հետ կապված ՀՀ-ն խիստ դատապարտեց ադրբեջանցիների նման հակաքաղաքակրթական քայլերը: Ադրբեջանցիներին դիմեցին նաև բազմաթիվ միջազգային կառույցներ, սակայն այդ ամենը անարձագանք մնաց: Ադրբեջանը շարունակեց իր բարբարոսությունները, որոնք իրենց գագաթնակետին հասան 2005 թվականին:

Բազմաթիվ ականատեսների վկայությամբ այդ ամենից հետո Ջուղայում այլևս հայկական խաչքար չմնաց և դա միայն այն պատճառով, որ պատմության սխալ ընթացքի արդյունքում այդ բազմաթիվ խաչքարերով հարուստ հայկական Նախիջևանը մնաց հայատյաց բարբարոսի տիրապետության տակ:

Եվ ի՞նչ էր սա: «Վանդալիզմ», -վստահ և միաձայն կգոչեն բոլորը: Իր դասական սահմանմամբ դա իրոք վանդալիզմ էր, սակայն նույնիսկ այն ցեղերը` վանդալները, որոնց անունն ու գործողությունները սկիզբ դրեցին այս տերմինի ծագմանը, իրենց գործողությունների բարբարոսության աստիճանով «կերազեին» հասնել ադրբեջանցիների մակարդակին: Քանզի հայտնի է, որ վանդալները թալանում և կողոպտում էին Հռոմի արվեստի գործերն ու մշակութային արժեքները, իսկ ադրբեջանցիները պարզապես ոչնչացնում են այդ: Այսինքն վանդալները քաղաքակիրթ մարդկությանը դեռևս մի` վերջին, հնարավորություն տալիս էին, ետ վերցնելու իրենց համար թանկարժեք այդ արժեքները, իսկ ադրբեջանցիները նույնիսկ այդ հնարավորությունը չընձեռեցին, և հիմա հռետորական հարց է ծագում, ո՞վ էր ավելի բարբարոս` 5-րդ դարի վանդա՞լը, թե՞ 21-րդ դարի կովկասյան թուրքը:
Ֆրանսիացիները լավ սահմանում են տվել վանդալիզմին «Հոգևիճակ, որ ստիպում վերացնել գեղեցիկ իրերն ու արվեստի գործերը»: Այո՛ հոգևիճակ, որը պատել էր ադրբեջանցիներին Ջուղայում, նացիստներին` Պետերհոֆի պալատներում, թալիբներին` Բուդդայի բամիանական արձանները ոչնչացնելիս, Իսլամական պետության ներկայացուցիչներին Մոսուլի պատմության թանգարանում շումերական և աքքադական անկրկնելի պատմական նմուշները վերացնելիս:

Եվ սա այն բազմաթիվ ընդհանրություններից մեկը, որ կապում է վերը նշված այդ հակամարդկային արարածներին: Այս ամենը նշելով չենք կարող չնշել նաև մյուս կարևորագույն ընդհանրություններից մեկը, որ կա նրանց միջև: Դա նրանց մարդակերի բնազդն է, որով նրանք իրենց թիրախներին կոտորում, սպանում, ոչնչացնում, և դրանից հաճույք էին ստանում: Նացիստները` հրեաներին, թալիբներերն ու իսլամիստները` անհավատներին, դե իսկ ադրբեջանցիներն էլ Քրիստոնյա հայերին: Հիշենք Սումգայիթը, Կիրովաբադն ու Բաքուն և վստահ լինենք, որ եթե խաչքարերից բացի Նախիջևանում լինեին նաև հայկական էթնոսի ներկայացուցիչներ ապա նույն ճակատագրին կարժանանային, ինչին արժանացան և՛ 25 տարի առաջ և՛ 100 տարի առաջ:

Վահագն Սարոյան, վերլուծաբան