Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանում և Մերձավոր Արևելքում ընթացող զարգացումների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց քաղաքագետ, «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի տնօրեն Գագիկ Հարությունյանի հետ:

- Պարոն Հարությունյան, ինչպե՞ս կգնահատեք աշխարհաքաղաքական իրավիճակը Մերձավոր Արևելքում:

-Այն, ինչ այսօր կատարվում է Նոր Մերձավոր Արևելքում, անշուշտ ենթարկվում է «Արաբական գարնան» հեղափոխական տրամաբանությանը: Եթե նայենք հեղափոխության հիմնական արդյունքներին, մենք տեսնում ենք, որ Լիբիան պետությունից վերածվել է որոշակի տարածքի: Նախկինում կար որոշակի ազդեցություն ունեցող ինչ-որ տնտեսական համակարգով և ավտորիտար վարչակարգով պետություն: Այսօր մենք ունենք տարածք, որտեղ էներգակիրներ կան և կան միմյանց դեմ հակամարտող բնակչության խմբեր:

- Լիբիայում ո՞ր ուժերը հնարավորություն ունեն հաղթանակ տանելու և կայունացնելու իրավիճակը:

-Դժվար է ասել: Ես կարծում եմ այս գործընթացում հաղթողներ չեն լինելու: Խոսքը գնում է Լիբիայի մասնատման և նրա դերակատարման նվազման մասին:

Մենք տեսնում ենք Եգիպտոսում, ինչպես զարգացան իրադարձությունները: Այնտեղ կա ռազմական խունտա և նաև ունենք միանգամայն լեգիտիմ իսլամական խորհրդարան: Հիշենք, որ նախկինում` 2003 թվականին Ամերիկյան ինտերվենցիայից հետո նման իրավիճակ ստեղծվել էր նաև Իրաքում: Այսօր Իրաքը ևս բաժանված է երեք մասի, կան կոնֆեսիոնալ հակամարտող խմբեր` դավանական, էթնիկական հատկանիշներով և ունենք մշտապես ընթացող ահաբեկչական ակցիաներ, որոնք մարդկային կյանքեր են տանում: 2003 թվականից հետո Իրաքում ամենահամեստ հաշվարկներով մոտ կես միլիոն մարդ է զոհվել:

-Այս զարգացումները և իրավիճակը Ձեր թվարկած երկրներում ի՞նչ վերջնակետի են հանգելու:

-Սա հստակ ռազմավարության արդյունք է, որի մեջ կա որոշակի տրամաբանություն: Եվ այս գործընթացների հիմնական դերակատարը հանդիսանում է Միացյալ Նահանգները: Կոնկրետ այս պարագայում բավական հստակ երևում է հիմնական նպատակներից մեկը: Դա ԱՄՆ դաշնակից Իսրայելի անվտանգության խնդիրն է: Երբ մտածում են Իսրայելի պաշտպանության մասին, դա օբյեկտիվ գնահատական է:

Մի տարբերություն կա այժմ և նախկինում ընթացող գործընթացների միջև: Նախկինում հիմնական աջակցութունը գնում էր միայն «ընդդիմությանը»: Իսկ այսօր Սիրիայի պարագայում այլ է: Նախևառաջ Ասադի վարչակազմին աջակցում է Իրանը, աջակցում են նույն Իրաքի, Լիբանանի շիա կազմակերպությունները: Իրանին և Սիրիային աջակցում են նաև գերտերությունները` Ռուսաստանը և Չինաստանը: Այստեղ նրանք ավելի սկզբունքային մոտեցում են ցուցաբերում, քան Լիբիայի պարագայում էր:

Միևնույն ժամանակ կարող ենք արձանագրել հետևյալը, որ ժամանակն աշխատում է Ասադի վարչակարգի դեմ, որովհետև, այսպիսով, Սիրիան վերածվում է մի տարածքի, որտեղ անընդհատ հակամարտություններ են ընթանում: Եվ եթե այս իրավիճակը ձեռնտու է ապստամբ-զինյալներին, ապա պետության համար դա խորթ վիճակ է, քանի որ պետությունը չի կարող կատարել իրեն բնորոշ ֆունկցիաները և տեղի է ունենում կոռոզիա` պետության մաշում: Այստեղ հետաքրքրականն այն է, որ ապստամբները հայտարարել էին, որ պատրաստ են երկարատև գործողությունների, այսինքն խնդիրը դրված չէ` վաղը կամ մյուս օրը տապալել Ասադին և վերցնել իշխանությունը, այլ անընդհատ գործողություններ կատարել, որը կմաշի այդ պետությունը:

-Այս իրավիճակն ինչպե՞ս է անդրադառնում Իրանի վրա:

-Դա լուրջ մարտահրավեր է Իրանին, որն ի տարբերություն վերը նշված մերձավորարևելյան երկրների, հզոր, կազմակերպված, մեծ տերություն է` տարածաշրջանային գերտերություն, որն իհարկե շատ կտուժի, եթե զրկվի Սիրիայի նման դաշնակցից: Սիրիան վերածվում է սև խոռոչի, որտեղ անընդհատ գնում են նրա դաշնակիցների ռեսուրսները, բայց որևէ արդյունք չի գրանցվում: ԱՄՆ-ն այստեղ վարում է սառը պատերազմի ռազմավարությունը: Այսինքն` մենք տեսնում ենք տնտեսական սանկցիաներ, որոնք վատ են անդրադառնում Իրանի տնտեսության վրա, մենք տեսնում ենք դիվանագիտական ճնշումներ և այլն: Բայց Իրանն այս մարտահրավերներին դիմակայելու այլընտրանքներ ունի: Նա բավական ճկուն կարողանում է օգտագործել դրանք: Ինչպես տեսնում ենք, երբ սկսեցին կիրառել նավթի վերաբերյալ պատժամիջոցներ, նա սկսեց նավթը վաճառել արևելք: Իմ կարծիքով, ԱՄՆ-ի հիմնական նպատակը Իրանին հարվածելը չէ: Ես դա գրեթե բացառում եմ: Իրանին չի կարող հարվածել նաև Իսրայելը: Մենք հիշում ենք` ինչպես նա ոչնչացրեց սիրիական միջուկային կենտրոնը, իրաքյան միջուկային կենտրոնը, և եթե կարողանար Իրանի միջուկային ծրագրի հետ կապված խնդիրն ինքնուրույն լուծել, նա արդեն դա արած կլիներ: Իսրայելն առանց Միացյալ Նահանգների դա անել չի կարող: Իսկ ԱՄՆ հիմնական նպատակն այն է, որ Իրանի ներսում ստեղծվեն նախադրյալներ, որպեսզի փոխվի Իրանի քաղաքական կուրսը: Չի կարելի նաև բացառել այն տարբերակը, որ Իսրայելը ինչ-որ ձևով հրահրի զինված բախում և ԱՄՆ-ը ստիպված լինի մասնակցել, բայց կարծում եմ, որ դրա հավանականությունը շատ բարձր չէ:

-Խոսվում է այն մասին, որ Իսրայելն Իրանին հարվածելու համար ԱՄՆ-ում լոբինգ է իրականացնում:

-Իսրայելը ԱՄՆ-ում մշտապես լոբինգ է իրականացնում: Մենք տեսնում ենք, որ Միացյալ նախանգներում Հանրապետական կուսակցության ներկայացուցիչները շատ ռադիկալ են տրամադրված Իրանի դեմ, բայց առայժմ ըստ ռեյտինգների առաջատարն Օբաման է: Եվ մինչև ԱՄՆ-ում նախագահի ընտրությունները բավական ժամանակ կա: Բոլոր դեպքերում ես տեսնում եմ սառը պատերազմի թեժացումը, բայց միայն այդ տերմինաբանության շրջանակներում:

- Եթե շարժվենք «Արաբական գարնան» տրամաբանությամբ, հնարավո՞ր է, որ այս երևույթը տեսնենք նաև Ադրբեջանում:

-Մենք մի հետազոտություն ենք կատարել Ադրբեջանի ժողովրդագրական պատկերի հետ կապված ու այնտեղ երևում է, թե ինչպես են նրանք մանիպուլիացիայի դիմում և ընդհանուր բնակչության մեջ երկու միլիոնից ավելի մարդ նկարում: Դեռևս անցյալ տարի «Նյու Յորք Թայմս»-ը հրապարակեց մի ցուցակ, որտեղ նշված էին այն երկրները, որտեղ հնարավոր էին գունավոր հեղափոխություններ: Եվ այնտեղ Ադրբեջանը շատ բարձր տեղ էր զբաղեցնում: Այս առումով, կան մի քանի նախանշաններ: Ադրբեջանը տիպիկ նավթային մոնոտնտեսություն է: Բևեռացումը շատ մեծ է: Այնտեղ 70 հազար մենեջերներ զբաղված են նավթարտադրությամբ` բավական բարձր կենսամակարդակով, իսկ մնացած ժողովուրդն ամեն առումով բավական տխուր վիճակում է գտնվում:

Այստեղ կարևոր հանգամանք է իսլամացման գործընթացը, կա նաև ազգային փոքրամասնությունների խնդիրը` լեզգիներ, թալիշներ և այլն: Արդեն 40 տարի է իշխում են Ալիևները, ինչը սինդրոմ է առաջացնում: Երբ մեկն անընդհատ ղեկավարում է երկիրը, թեկուզև այնքան էլ վատ չի ղեկավարում, բայց ժողովրդի մոտ տվյալ անձի նկատմամբ որոշակի սինդրոմ է առաջանում: Այժմ Ալիևյան տոհմի նկատմամբ այդպիսի սինդրոմ կա: Բացի այդ, զարգանում է միայն Բաքուն, մնացած տեղերում խայտառակ վիճակ է: Կա երիտասարդություն, որն ավելի ազատական մոտեցումներ է պահանջում, և այս բոլորը միասին Ադրբեջանը դարձնում են հնարավոր օբյեկտ` գունավոր հեղափոխությունների համար:

Բայց պետք է հիշենք, որ ցանկացած հեղափոխություն կատարվում է երկու հանգամանքի առկայության պարագայում` ներքին և արտաքին: Ներքին առումով, կարծես թե Ադրբեջանում հասունացել է գունավոր հեղափոխությունը, բայց արտաքին առումով, առայժմ չկան այն արտաքին ուժերը, որոնք կնպաստեն այդ հեղափոխության իրականացմանը:

Ադրբեջանն այսօր նաև հայտնվել է բավական ծանր աշխարհաքաղաքական իրավիճակում: Նա փաստորեն մի քանի ճակատով մրցակիցներ ունի` Հայաստանն է` ՀՀ-ն և ԼՂՀ-ն, Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն է և Ալիևը կարողանում է նաև իր հարաբերությունները վատթարացնել Ռուսաստանի Դաշնության հետ` կապված Գաբալայի, կապված գազի և այլ խնդիրների հետ: Մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանն այս տարածաշրջանում բավական մեկուսացվում է: