Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Kultura.az» կայքում հրապարակվել է Ջավիդ Աղայի «Ադրբեջանի կեղծ պատմագիտությունը» վերտառությամբ հոդված, որում հեղինակը վերլուծում է Ադրբեջանի պատմության կեղծարարությունների և առասպելացման սկզբնաղբյուրները:

«Այսպիսի հանարահայտ մի կարգախոս կա. մեր պատմությունը մենք պետք է գրենք: Հենց այս կարգախոսը մեր երիտասարդությանը մեծ անդունդի մեջ նետեց: Մեզնից ոմանք խուսափել են այդ անդունդից, ոմանք էլ՝ դեռ շարունակում են բռնվելու տեղ փնտրել»,- գրում է հեղինակը և նշում, որ որոշ երկրներ հորինել են իրենց պատմական թեզերը: Ինչպես, օրինակ, Թուրքիան և ԽՍՀՄ-ը»:

«Մեր պատմական թեզի համաձայն, մենք՝ «ադրբեջանցիներս», Ատրոպատենի, Ջավանշիի, Բաբեքի թոռներն ենք: Միևնույն ժամանակ Օղուզ խանի, շահ Իսմայիլի, Մահմուդ Գազնավիի թոռներն ենք»,- գրում է նա և ավելացնում, որ Ադրբեջանի խորհրդային պատմական թեզի մասին արդեն իսկ մի կարծիք է ձևավորվել, որ դա Ստալինի՝ այն ժամանակ Իրանի վրա ազդեցության գործիքն է եղել:

Սակայն, պարզվում է, որ դա ամենևին էլ ԽՍՀՄ-ից մնացած սովորույթ չէ: «Մեր պատմական թեզի գլխավոր նպատակը հայերի՝ իրականում որպես պատմական ժողովուրդ չլինելն «ապացուցելն» է»,- գրում է հեղինակը և որպես օրինակ բերում է ակադեմիկոս Զիյա Բունյաթովին, ով զբաղվում էր ադրբեջանական ողջ պատմությունը «աղվանացնելով»՝ հիմնվելով 1860-1903 թթ-երի միջև ապրած Վասիլի Վելիչկո անունով մի ճանապարհորդի գործերի վրա:

«Ինչն էր այդ գրվածքների իրական էությունը: Բանը նրանում է, որ Ռուսաստանում 1850-ականներին սկսված հայկական ազգայնականությունը չէր համապատասխանում Ռուսաստանի ասիմիլյացիոն քաղաքականությանը: Կովկասի ռազմական հրամանատար իշխան Գրիգորի Գոլիցինն էլ, նույնիսկ, հայտարարել է, թե «Թիֆլիսում մեկ հայ պետք է մնա, այն էլ` թանգարանային նմուշ»:

Ռուսաստանում սկսված հակահայկական շարժումը քարոզչության փուլ անցնելու ժամանակ, Թբիլիսիում ռուսերենով հրատարակվող թերթի խմբագիր նշանակվեց Վասիլի Վելիչկոն: Նա հայտարարեց, թե հայերը Ռուսաստանի շահերին վնասող տարր են, իսկ ադրբեջանցիներն ու, հատկապես, վրացիները Ռուսաստանի հիմնական դաշնակիցներն են»,-գրում է հեղինակը:

Ինչպես նշում է Ջավիդ Աղան, Զիյա Բունյաթովի կողմից այս սուբյեկտիվ կարծիքները որպես գիտական փաստ ներկայացնելը ակնհայտ կերպով իր «Ալբանիայի միֆը» հոդվածում ցույց է տվել հնագետ Վիկտոր Շնիրելմանը:

«Այսպիսով, պատմության կեղծումը սկսվելով մի ռուս հակահայից` Զիյա Բունյաթովի հետ եկել հասել է մեր ժամանակները: Իսկ իրավիճակը շատ ցավալի է: Ֆարիդա Մամեդովան էլ, «աղվանական դարձնելովով» բոլոր հայկական եկեղեցիները, շարունակեց այդ գործը և ԽՍՀՄ-ի փլուզման շեմին, նորահայտ «թրքամետ պատմաբանների» շնորհիվ, այդ կեղծ թեզի վրա նորերը բերեց: Թրքամետ պատմաբաններն էլ մի խնդիր ունեին` նրանք պետք է հիմնավորեին մինչ այժմ շարունակվող «ալբանական թեզը»:

Համաձայն հեղինակի՝ Ադրբեջանի կեղծված պատմությունը նման տեսք ունի. «Ալբաններն ու ատրոպատենները թուրք են եղել, նրանցից առաջ լուլուբի, թուրուքի, քութի թուրք ցեղատեսակներ են եղել, նրանցից առաջ էլ շումերներն են թուրք եղել: Հետո այստեղից նրանք գնացել են Միջին Ասիա, այնուհետև օղուզներ դարձած կրկին հետ են վերադարձել»:

«Ադրբեջանցի պատմաբաններից բացի, այս պնդումը ոչ մի ակադեմիական ազդեցիկ գիտնական չի ընդունում: Իսկ պրոֆեսոր Գեյբուլլաևի` «ալբանացի էթնիկ անունը կրողների թուրքական ծագում ունենալը հաստատող այլ փաստեր էլ կան: Դրանցից մեկն այն է, որ ղազախների, թուրքմենների, ղրղզների և կարակալպակների մեջ ալբանացի ցեղի` մինչև անցյալ դարի վերջը առկա լինելն է»խոսքը ծիծաղ առաջացնելուց զատ, այլ բան չէ: Այդ տրամաբանությամբ կարելի է շոտլանդացիներին էլ թուրք անվանել (կելտերենում «ալբան» նշանակում է «շոտլանդ»): Այսպես «ձևավորելով» Ադրբեջանի պատմությունը, սկսեցին դեռ մանկուց սա մտցնել մեր ուղեղը»,-գրում է հեղինակը:

Ինչպես նշվում է նյութում, Թուրքիայից եկող ազդեցության դերն էլ փոքր չէր: Հոների միջև իշխանության համար ֆեոդալական պատերազմներն էլ հաջողությամբ բացատրեցին ազգայնական մտածողությամբ, եղբոր` կայսրի աչքի առաջ մեծանալու վրա նախանձող Քյուրշադի (դա Հ.Ն.Աթսըզի կողմից տրված անունն է, նրա իրական անունը Աշինա Ջիեշեշուայ է եղել) ապստամբությունը ներկայացրեցին, իբրև, չինական ստրկությունից ազատվել ցանկացող հայրենասեր թուրքերի ապստամբություն, հորինեցին այն սուտն, իբր, թուրքերը իսլամը բավականությամբ են ընդունել (Թալքանի ցեղասպանության, Ջուրջանի ցեղասպանության միջոցով հարկադրաբար մահմեդականացվեցին), Ջավանշիրին, Բաբեքին, Շիրվանշահերին էլ «թրքացրեցին»:

«Այս շարժումը դեռևս շարունակվում է, պարանոյան չի ավարտվում: Այժմ էլ Ադամին և Իբրահիմին են թուրք հայտարարել: Ամենավերջին ռումբն էլ Ռամիզ Մեհդիևն է «պայթեցրել».«Քաղաքական քաոսի և մասնատումների ժամանակաշրջանում պետության գլուխ կանգնած շահ Իսմայիլի անձն ու գործունեությունը շատ բանում համընկնում է միջազգային կառույցների կոլապսի ժամանակաշրջանում ժողովրդի կողմից պետության ղեկավարի պաշտոնում կանչված Հեյդար Ալիևի անձի հետ: Հենց նման պետական գործիչների խելքի և ունակության շնորհիվ է, որ ժողովուրդը ձեռք բերեց իր անկախությունն ու ինքնիշխան աշխարհայացքը: Միթե սա քաղաքական հսկա որակի ցուցադրություն և իսկական հայրենասերների հանդիսություն չէ»,- ասվում է նյութում:

«Թեև Ռամիզ Մեհդիևը աշխատեց նմանություն տեսնել Հեյդար Ալիևի և շահ Իսմայիլի միջև, դա չստացվեց: 1500-ական թվականներին Ադրբեջանում ամբողջական ազգ չէր ձևավորվել և խոսք չէր կարող լինել ազգայնականության մասին: Եվրոպայի գործընկերների պես պրիմիտիվ ֆեոդալական հարաբերություններ ստեղծած Սաֆավիների պետությունում նույնիսկ խոսք չէր կարող լինել ազգ-պետություն հասկացողութան մասին (անգլ. nation state)»,- նշում է Ջավիդ Աղան:

«Ինքներդ դատեք` Եվրոպայում առկա Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Իսպանիայի, Հռոմեական կայսրության, Ռուսաստանի նման պետություններում դինաստիաների ու կառավարիչների փոփոխությունը ոչ մի անգամ չի բերել պետության անվան փոփոխությանը: Իսկ դուք նայեք մահմեդական արևելքին. Գազնավիներ, Սաֆեվիներ, Գաջարներ, Օսմանցիներ, Սալարիներ, Սամանիներ: Ով իշխանության է եկել, նա էլ պետությունը «իր հոր ապրանքն» է դարձրել: Նման դեպքում խոսք չի կարող լինել ոչ ազգայնականության, ոչ հայրենասիրության, ոչ հայրենիքի նկատմամբ սիրո մասին»,- գրում է նա:

«Կրթության նախարարությունը Ադրբեջանի քաղաքացիներին պետք է մեծացնի ոչ որպես ի ծնե ֆաշիստների, այլ որպես առողջ անհատ և դաստիարակի  պատմական ճշմարտությունների վրա: Իսկ ֆաշիստներն աշխարհում արդեն անդառնալիորեն պարտվել են»,- գրում է հեղինակը և նշում, որ պատմությունը չի կարելի կեղծել «Ով է առաջինը եկել» պրիմիտիվ մտածողությամբ՝ հաշվի առնելով, որ հայերը Ղարաբաղում ադրբեջանցիներից շատ ավելի վաղ են ապրել: