Թե ինչու պետք չէ հանուն ձկնկիթի աջակցել ադրբեջանական քարոզչությանը
Մեխիկո քաղաքի տեղական իշխանությունների ու Ադրբեջանի կառավարության միջև 2011 թվականի հուլիսին կնքվել էր Մեքսիկայի ու Ադրբեջանի բարեկամության զբոսայգի հիմնելու պայմանագիր, որտեղ պետք է որ կանգնեցվեր Հեյդար Ալիևի, ինչպես նաև Խոջալուի դեպքերին նվիրված հուշարձան, իսկ Ադրբեջանի կառավարությունը պետք է ֆինանսավորեր «քաղաքի բարեկարգմանն ուղղված» այդ աշխատանքները:
Մեքսիկայի նախագահի գրասենյակի ներկայացուցիչ Ֆրանսիսկո Սոնի Սոլչագան Foreign Affairs Latinoamerica -ում թղարկված իր հոդվածում նշում է, որ դեռևս 2011 թվականի հոկտեմբեր և դեկտեմբեր ամիսներին Մեքսիկայի խորհրդարանը կոչ է արել կառավարությանը պարտավորեցնել Հայաստանին ու Ադրբեջանին դադարեցնել իրենց վեճը Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ և պատժել «Խոջալուի դեպքերի մեղավորներին»:
Այս կերպ Մեքսիկան միջամտել է հակամարտությանը և, ինչն առավել վատ է, աջակցել է Ադրբեջանին, մինչդեռ մեքսիկացիներն անգամ չգիտեին, թե որտեղ է տեղակայված այդ հանրապետությունը, Խոջալուն, Լեռնային Ղարաբաղը, նշում է հեղինակը:
Շրջանի պատմական տեղեկանքում Սոլչագան նշում է, ո 20-րդ դարի սկզբին հայերը բնակվում էին տարածաշրջանում, ցարական Ռուսաստանի ու Օսմանյան կայսրության տարածքներում, որտեղ 1915-1922 թթ. ենթարկվել են Ցեղասպանության: Այսպիսով, ներկայումս հայերը հիմնականում կենտրոնացված են Հայաաստանի Հանրապետության տարածքում, չնայած որ ազդեցիկ Սփյուռք կա ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, ՌԴ-ում: Հեղինակը նաև ընդգծել է, որ Թուրքիան հրաժարվում է ստանձնել Հայոց ցեղասպանության պատասխանատվությունը, ինչն էլ պատճառ է դարձել երկու երկրների, ինչպես և Թուրքիայի ու եվրոպական պետությունների միջև դիվանագիտական լարմանը:
Ինչպես գրում է հեղինակը, Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ներկայիս հակամարտությունը շարունակություն է հանդիսանում Նախիջևանի ու Լեռնային Ղարաբաղի համար դեռևս 1918-1920 թթ. սկսված հակամարտության:
Տարածաշրջանի` Սովետական միությանը միանալուց հետո հակամարտությունը ժամանակավորապես դադարել էր` չնայած դրա պոռթկումը սադրող հանգամանքները դեռ կային:
Սովետական իշխանությունները ճանաչել են Նախիջևանն ու Լեռնային Ղարաբաղը` որպես Ադրբեջանի մաս: Տասնամյակներ անց Լեռնային Ղարաբաղի հիմնականում հայկական բնակչությունը սկսել է պահանջել ավելի մեծ ինքնավարություն, սակայն Ադրբեջանը չի ընդունել:
1987 թվականի ընթացքում արձանագրվել են էթնիկ բռնության տարբեր դեպքեր, իսկ երբ Լեռնային Ղարաբաղի խորհրդարանը 1988 թվականի փետրվարին քվեարկել է Հայկական ԽՍՀ-ին միանալու օգտին, սկսվել է հայերի բռնի գաղթն Ադրբեջանից:
Մարտին Գերագույն խորհուրդն այստեղ է ուղարկել ՆԳՆ զորքեր, սակայն բռնությունը չի կասեցվել, և ահա ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Լեռնային Ղարաբաղը հռչակել է իր անկախությունը: Հակամարտությունը վերաճել է բաց պատերազմի չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության (Հայաստանի ոչ պաշտոնական աջակցության պայմաններում) և Ադրբեջանի միջև:
Հակամարտության կարգավորմանն ուղղված բանակցային գործընթացին աջակից լինելու նպատակով` ձևավորվել է Մինսկի խումբը` ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի ու ՌԴ-ի համանախագահությամբ: 1994 թվականի մայիսին Բիշքեկում ստորագրվել է արձանագրություն, որը վերջ է դրել պատերազմին: Հեղինակը գրում է, որ դե ֆակտո այն հանձնում է Լեռնային Ղարաբաղի ու նրան հարող շրջանների մեծ մասի վերահսկողությունը ԼՂՀ-ին: Հեղինակն այս պարագայում զուգահեռներ է տանում Կոսովոյի հետ:
Հոդվածագիրը նաև նկատում է, որ պատերազմը ծանր հումանիտար հետևանքներ է թողել: Հայերի դեմ վայրագությունների շարքում իրենց դաժանությամբ առանձնանում էին Սումգայիթում ու Բաքվում հայերի ջարդերը, ինչպես և «Օղակ» գործողությունը, որի օգնությամբ ադրբեջանական ուժերը 1991 թվականին պաշարել էին Լեռնային Ղարաբաղը:
«Խոջալուի ողբերգությունը կարևոր է, քանզի Ադրբեջանը մեղադրում է հայերին ցեղասպանության համար: Helsinki Watch (ներկայիս Human Rights Watch խմբ.) կազմակերպության համաձայն` ադրբեջանցիները Խոջալուում հրետանային ու հրթիռային արձակման կայաններ ունեին, որոնք կիրառում էին Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի ռմբակոծության համար: Խոջալուն, ինչպես և Ստեփանակերտը, քաղաքացիական կետ էր, սակայն հենց ադրբեջանցիներն էին այն ռազմական օբյեկտի վերածել` դարձնելով կրակակետ: Ըստ ԼՂՀ դիրքորոշման` իրենք նախապես զգուշացրել էին Խոջալուի բնակչությանը ծրագրած գործողության մասին ու խնդրել քաղաքացիական անձանց լքել իրենց տները` չնայած Helsinki Watch-ի հավաքած վկայություններով` ադրբեջանական բնակչությունը չէր մտածում, որ հայերը կգրավեն քաղաքը, ուստի մնացել էր տներում:
Այնուհանդերձ, 1992 թվականի փետրվարի 26-ի արշալույսին հայերը գրեթե ամբողջությամբ շրջափակել էին Խոջալուն` դեպի լեռնային իջվածք ազատ միջանցք թողնելով բնակչության ելքի համար, դրանից հետո սկսվեց հարձակումը: Գյուղը լքած բնակիչները կրակի տակ են ընկել դրա սահմաններից դուրս:
Մահացածների ցուցակները տարբերվում են միմյանցից` 160 հոգուց (մի քանի իրավապաշտպան ՀԿ-ների հաշվարկներ) մինչև ավելի քան 600 (Ադրբեջանի կառավարության տվյալը)»,- գրում է հեղինակը:
Հայկական կողմը նաև մեջբերում է Ադրբեջանի այդ ժամանակվա նախագահ Այազ Մութալիբովի խոսքերը, որը նշում է, թե այդ դեպքերը կարող էին հրահրվել Ադրբեջանի Ժողովրդական ճակատի` Հեյդար Ալիևի կուսակցության ռազմականացված ուժերի կողմից, որոնք էլ խոչընդոտել էին քաղաքացիական անձանց ելքը` սպանդ սադրելու նպատակով, այդպիսով էլ միաժամանակ սադրելով Մութալիբովի պաշտոնանկությունը, ինչն էլ հաջորդող օրերին կատարվե:
Ադրբեջանական կողմը կատարվածն իր հերթին գնահատում է որպես «ցեղասպանություն»: Սակայն, Helsinki Watch-ը սահմանել է, որ Խոջալուն լքող ադրբեջանցիների շարքում զինված զինվորականներ կային` համազգեստով:
«Այլ կերպ ասած` ադրբեջանցիները վերջին հաշվով կարող էին ողբերգության համամասնակից լինել` քաղաքացիներին որպես վահան օգտագործելով»,- գրում է Սոլչագան` շեշտելով, որ համաձայն Կովկասի հարցերով մասնագետ Թոմաս դե Վաալի` կատարվածը հետևանքն էր զորքերի դուրսբերման ժամանակ տիրող բարձիթողի իրավիճակի, այլ ոչ թե բնակչության կոտորածի` ցեղասպանության: Բացի այդ, չեխ լրագրող Դանա Մազալովի վկայություններով` միջադեպը կարող էին շահարկել, որպեսզի այն ավելի ծանր թվար:
Օրինակ բերելով իրավիճակը Բալկաններում` հեղինակը գրում է, որ ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սահմանել է` խորվաթների ու սերբերի միջև միջադեպերը ցեղասպանություն չէին, քանզի դրանց նպատակը ոչ թե ոչնչացումն էր, այլ տեղհանումը: Չնայած դրան` Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունն իր առջև նպատակ է դրել հասնել Ղարաբաղյան պատերազմի ընթացքում արձանագրված Խոջալուի դեպքերի` որպես «ցեղասպանություն» ճանաչվելուն` մոռանալով այն մասին, որ իրենք ևս վայրագություններ են իրագործել հայերի նկատմամ:
Այդպիսով, ի տարբերություն Մեքսիկայի խորհրդարանի` երկրի կառավարությունը հարում է չեզոք դիրքորոշման Ղարաբաղյան հակամարտության հարցում և սատարում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ջանքերը:
Նշվում է, որ աջակցելով ադրբեջանական կողմի դիրքորոշմանը` Մեքսիկան փչացրել է հարաբերությունները Հայաստանի հետ, ինչն էլ ակնհայտ է դարձել, երբ ՀՀ արտաքին գերատեսչության ղեկավար Էդվարդ Նալբանդյանը 2012-ին իր այցի ընթացքում հայտարարել է` Մեքսիկայի խորհրդարանի ու Մեխիկոյի քաղաքապետարանի գործողությունները հակասում են Մինկսի խմբի կողմից հայտարարված` միջազգային հանրության դիրքորոշմանը և բացասական ազդեցություն ունեն հայ-մեքսիկական հարաբերությունների վրա:
Մյուս կողմից էլ, Մեքսիկան նաև փչացրել է հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ, երբ հարկադրված է եղել արդարացի բողոքների արդյունքում հեռացնել Հեյդար Ալիևի արձանը Բարեկամության զբոսայգուց, «ցեղասպանություն» բառն էլ` Խոջալուի զոհերի հուշարձանից:
Եվ չնայած նրան, որ Ադրբեջանի սպառնալիքները հարաբերությունները խզելու իրականություն չդարձան, այդ պետության հետ վեճը կարող է հետևանքներ ունենալ:
Հեղինակը մեղադրել է երկրի խորհրդարանին ու Մեխիկոյի քաղաքապետարանին քաղաքական անհեռատեսության հարցում, քանի որ նմանատիպ որոշման ընդունումից առաջ հարկ էր խորհրդակցել պետության արտաքին գերատեսչության հետ` սեփական երկրի իմիջի վրա ստվեր չնետելու նպատակով:
«Նրանք թույլ տվեցին, որպեսզի իրենց հիմարացնեն և պատրաստ էին անգամ զոհել Մեքսիկայի միջազգային հեղինակությունը Բաքու ճանապարհորդության, մի փոքր ձկնկիթի ու քաղաքի բարեկարգման համար նախատեսված 7 մլն դոլարի դիմաց` իրենց հաշիվ չտալով հետևանքների հարցում»,- եզրափակել է հեղինակը:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Վարդան Օսկանյան. Հայաստանի իշխանությունների լռությունն իսկապես խլացնող է
