Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հայ ժողովուրդը և մենք բոլորս՝ արվեստի մարդիկս, պետք է հպարտանանք, որ ունենք այնպիսի հիասքանչ տաղանդներ, ինչպիսին հայ ողբերգակ դերասան Վահրամ Փափազյանն է»: Խոսքերի հեղինակն է ռուս դերասանուհի Ելենա Գոգոլևան:

Վստահորեն կարելի է ասել, որ և ժողովուրդը, և արվեստի մարդիկ հպարատանում են, որ կինոարվեստում ու թատերավրեստում եղել է Վահրամ Փափազյան անունով դերասան, ով իր կերտած յուրաքանչյուր դերով նորովի է բացահայտել իր տաղանդը:

Այսօր Վահրամ Փափազյանի հիշատակի օրն է. մահացել է 1968 թվականի հունիսի 5-ին՝ Լենինգրադում, թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում:

«Իմ տեսած այն մեծատաղանդ արտիստներից է Վահրամ Փափազյանը, որին բեմի վրա տեսնելով` զգում ես և խորապես համոզվում, որ իրոք աշխարհի հնագույն թատերական կուլտուրա ունեցող ժողովուրդներից է հայ ժողովուրդը»,- ասել է նկարիչ Մարտիրոս Սարյանը:

Դերասան, գրող Վահրամ Փափազյանը ծնվել է 1888 թվականի հունվարի 6-ին Կ.Պոլսում : Փափազյանը համարվում էր Սովետական Միության ամենալավ շեքսպիրյան դերասանը, հատկապես հայտնի է իր Օթելլոյի դերակատարությունը։
Սովորել է Գատը գյուղի քոլեջում, Վենետիկի Մուրադ-Ռափայելյան վարժարանում, և ապա Միլանի գեղարվեստի ակադեմիայում։

Վահրամ Փափազյանը ականատեսն է լինում հայ ժողովրդի հալածանքներին թուրքական բռնապետության տակ։ Եվ 1908թ.-ին, երբ Շիշլիի գերեզմանատանը բազմություն է հավաքվում 1896թ.-ի զոհերի հիշատակին՝ Փափազյանն արտասանում է Վարուժանի «Զարդը»։

Փափազյանը սովորում է Վենետիկի հայկական քոլեջում 2 տարի (1905-1907) և այնուհետև հայտնվում է Միլանի Գեղարվեստի ակադեմիայում։ Ուսումնառության ժամանակ (1908-1911), ամռան ամիսներին, նա ուսումնական ծրագրի շրջանակներում շփվում է իտալական թատրոնի հայտնի դերասանների հետ՝ Ցակոնի, Նովելի, հանդես է գալիս նրանց խմբերում։

^{Լիրի դերը (Շեքսպիրի «Լիր արքա»), 1953թ.}

Մինչ այդ Փափազյանը թեթևակի շփվել էր կովկասահայ թատրոնի հետ։ 1907թ.-ին նա հայտնվում է Փարիզում և, Շիրվանզադեի ու Աբելյանի խորհրդով, մեկնում Բաքու։

^{Սուլթան Մուրադի դերում («Ալբանիայի մեծ զորական Սկանդերբեգը», կինոնկար, 1954 թ.)}

Վերադառնալով Իտալիա՝ Փափազյանը կես տարի շրջագայում է իտալական մի թատերախմբի հետ։ Այդ ժամանակից սկսվում է նրա դերասանական կյանքը։ Երիտասարդ դերասանը հայտնվում է ծննդավայր Պոլսում այն ժամանակ, երբ երկրում սահմանադրություն էր հռչակվել։ Ուրիշ արգելքների հետ վերացել էր նաև ներկայացումներ տալու արգելքը։ Եվ Փափազյանը հանդես է գալիս Օթելլոյի դերով։

Օթելլոյին հաջորդում են «Սանդուխտ կույսը» (Փափազյան-Սանատրուկ), ապա և հատվածներ «Սիդ», «Արծվիկ» պիեսներից։ Ելույթներ է ունենում հայրենի քաղաքում, հետո ներկայացումներ Ռոդոստոյում, հետո ելույթներ Աթենքում՝ Օրեսթեսի ևՕթելլոյի դերով, ապա՝ Ջենովա՝ իտալական թատերախմբերի հետ, խաղացանկը՝ Ռոստան, Բատայլ, Ուայլդ, հետո կրկին Կ.Պոլիս, ապա՝ Սոֆիա, բուլղարական ուրիշ քաղաքներ, այնուհետև Զմյուռնիա, ուր անառողջ Սիրանույշին փոխարինել է Համլետի դերում, ապա նորից Կ.Պոլիս։ Այստեղ «Հայ դրամատիկ»ի թատերախմբով շրջում էԹրակիա, Մակեդոնիա, Ալբանիա և այլուր։

^{Կոռադոյի դերը (Ջակոմետիի «Ոճրագործի ընտանիքը»)}

1913 թ.-ին Փափազյանը հրավեր ստացավ Թիֆլիսի հայ դրամատիկական ընկերությունից։ «Հայ դրամատիկի» գործունեությունը Կ.Պոլսում շատ էր անհեռանկար և նա լքեց հայրենի քաղաքը՝ համոզված, որ փրկում է իր դերասանական ապագան։

Այսպես բոլորեց Փափազյանի դերասանական կյանքի առաջին շրջանը։ 1913-1922 թվականները կարելի է համարել Փափազյանի դերասանական կյանքի երկրորդ շրջանը։

^{Համլետի դերը (Շեքսպիրի «Համլետ»), Գարուշ Խաժակյանի (Հորացիո) հետ, 1946թ.}

^{Համլետի դերում (Վ. Շեքսպիրի «Համլետ)}

Փափազյանը խաղացել է Ռոմեոյի դերը։ Ինչպես հայկական խաղացանկի բուռն սիրահարի՝ Սեյրանի դերում, շեքսպիրյան սիրահարի դերում ևս Փափազյանը չի ապավինել իր շնորհներին, այլ արտահայտել է կերպարների դրամատիկական բովանդակությունը։

^{Պրոտասովի դերը (Լ.Տոլստոյի «Կենդանի դիակ»)}

1920 թ.-ին Փափազյանը մի վերջին անգամ հայտնվում է իր ծննդավայրում և այնուհետև նա մեկնում է Խորհրդային Հայաստան։

^{Ուրիելի դերը (Կ.Գուցկովի «Ուիել Ակոստա»)}

1922 թ.-ին Երևանի նորաստեղծ պետական թատրոնում Փափազյանը խաղում է Կառլոսի («Ավազակներ»), Պրինչիվալեի («Մոննա Վաննա») և Հայնրիխի («Ջրասույզ զանգ») դերերը, բեմադրում մի քանի պիես («Դոն Ժուան», «Քին», «Սատանայի աշակերտը» և այլն)։ Բայց հաջորդ տարվանից հանդես է գալիս Թիֆլիսի և Բաքվի հայկական թատրոններում։ Արվեստագետի գործունեությունն ավելի արդյունավետ է լինում Թիֆլիսի Հայ դրամայում, ուր նա գլխավորում է թատրոնը (1926-1927թթ)։ Այս թատերաշրջանում նա խաղում է ոչ միայն իր ավանդական դերերը, այլև, իբրև մի «սովորական» դերասան, հանդես գալիս «հերթական» ներկայացումներում. Ղարա («Կապկազ թամաշա»), Վլադիմիր («Բուքը»), Ժորժ («Մորգանի խնամին»)։ Ոչ միայն խաղում է, այլև բեմադրում. «Մակբեթ», «Կապկազ-թամաշա», «Դիմակահանդես»։

^{Մեք Գրեգորի դերը (Վ.Սարոյանի «Իմ սիրտը լեռներում է»), 1967թ.}

1928 թ.-ին Փափազյանի Օթելլոյի հոյակապ կերպարը երևաց Մոսկվայի Մեծ թատրոնում՝ Փոքր թատրոնի դերասանների խաղընկերությամբ, ապա և 1932 թ.-ինՓարիզի Օդեոն թատրոնում՝ Ատելիյե թատրոնի դերասանների խաղընկերությամբ։ Այն սակավաթիվ իրողություններից են սրանք, երբ հայ դերասանական արվեստն ստացել է միջազգային արձագանք։ Սա Փափազյանի և նրա Օթելլոյի ամենալավ ժամանակն էր։

^{Օթելլոյի դերը (Վ.Շեքսպիրի «Օթելլո»), 1946թ.}

^{Օթելլոյի դերը (Վ.Շեքսպիրի «Օթելլո»), Արուս Ոսկանյանի (Դեզդեմոնա) հետ}

^{Օթելլոյի դերը (Վ.Շեքսպիրի «Օթելլո»), Արուս Ոսկանյանի (Դեզդեմոնա), Հայկ Բեյլերյանի (Յագո) հետ, 1923թ.}

1932-1954թթ. բնակություն հաստատելով Սանկտ Պետերբուրգում, Փափազյանն իր նշանավոր կերպարներով, ամենից հաճախ՝ Օթելլոյով, շրջել է Սովետական Միությունում։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիները Փափազյանը տարավ պաշարված Սանկտ Պետերբուրգում՝ հանդես բերելով ոչ միայն արտիստական, այլև քաղաքացիական և հայրենասիրական բարձր նկարագիր։

^{Արբենինի դերը (Մ.Լերմոնտովի «Դիմակահանդես»), 1950թ.}

Նրա ավանդական դերերից մեկն էլ Կորրադոն էր՝ Ջիակոմետիի «Ոճրագործի ընտանիքը» մելոդրամայի հերոսը։ Իբրև դասական դպրոցի ողբերգակ՝ Փափազյանն իր նախորդների նման ունեցել է մելոդրամաներ խաղալու սովորություն։
Բազմաթիվ դերերով Փափազյանը էլի մի քանի տարի շրջագայել է Անդրկովկասում, ապա և Միության մեծաթիվ քաղաքներում՝ ամենուրեք գտնելով իր արվեստը գնահատող հանդիսատես։ Վերջապես, 1954 թ.-ին արվեստագետը գտնում է իր հանգրվանը Երևան քաղաքում, Սունդուկյանի անվան թատրոնում։ Նա փոքրացնում է շրջագայությունների տևողությունը և շառավիղը միայն՝ իր թատերաբեմը Անդրկովկասը դարձնելով։ Իբրև Սունդուկյանի անվան թատրոնի դերասան Փափազյանը մասնակցել է հայկական արվեստի 1956 թվականի մոսկովյան տասնօրյակին և արժանացավ Սովետական Միության ժողովրդական արտիստի կոչման։ Հետագայում խաղաց նաև Ուրիել Ակոստա, Արբենին։

^{«Ուրվականները հեռանում են լեռներից» ֆիլմից (1955թ.)}

Փափազյանը զբաղվել է նաև թատերավերլուծությամբ և գրական գործունեությամբ, հայտնի է նրա «Հետադարձ հայացք» հուշագրությունը։

«Արվեստի ուժը ջնջում է տարիքը, եթե արվեստագետը բացառիկ ուժ է»,- ասել է Վահրամ Փափազյանը:

^{«Դիմակահանդես» ներկայացումից հետո, Սոս Սարգսյանի, Մհեր Մկրտչյանի, Գևորգ Չեպչյանի, Խորեն Աբրահամյանի հետ}

^{Ավետ Ավետիսյանի հետ}

^{Ավետ Ավետիսյանի, Գուրգեն Ջանիբեկյանի, Օլգա Գուլազյանի և այլոց հետ}

^{Արուս Ասրյանի, Վարդան Աճեմյանի, Ավետ Ավետիսյանի հետ}

^{Հեղինակ՝ Արմեն Չիլինգարյան}

^{Հեղինակ՝ Ալեքսանդր Գրիգորյան}