Ձեր վստահելի աղբյուրը

 «Արամ Խաչատրյանը մեր փոքրության առասպելի մեծ հերքումը եղավ, մեծերի հետ չափվելու խորհուրդը եղավ փոքրաթիվ մեր ժողովրդի: ... Դարձավ քաղաքակրթության մեր վկայականը...»: Խոսքերի հեղինակն է Համո Սահյանը:

112 տարի առաջ այս օրն է ծնվել աշխարհահռչակ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանը, ում ստեղծագործությունները իրենց ուրույն տեղն են գրավել համաշխարհային դասական երաժշտության գանձարանում և մեծ ժողովրդայնություն են վայելում ամբողջ աշխարհում:

Ա.Խաչատրյանը ծնվել է 1903 թվականի հունիսի 6-ին Թիֆլիսում: Ապագա կոմպոզիտորը նախ ուսանում է Ա. Արղության-Դոլգորուկովայի վարժարանում, 10 տարեկանում ընդունվում է Թիֆլիսի առևտրական տեխնիկումը, որտեղ փողային նվագախմբում շեփոր էր նվագում: 1921 թվականի աշնանը արդեն ճանաչված արվեստագետ դարձած Սուրեն Խաչատրյանը կրտսեր եղբորը տանում է Մոսկվա` ուսում ստանալու: Այստեղ իսկական արվեստին հաղորդակցվելու մեծ հնարավորությունները, ինչպես նաև շրջապատողների պնդումները` լրջորեն երաժշտությամբ զբաղվելու, տարան նրան Գնեսինների երաժշտական տեխնիկում, որտեղ թավջութակի դասարանում երկու տարի սովորելուց հետո, իր ուսուցիչ Գնեսինի խորհրդով, տեղափոխվել է ստեղծագործական դասարան: Այստեղ նա գրել է մի շարք գործիքային պիեսներ, որոնցում արդեն իսկ ակնհայտ էր նրա ստեղծագործական անհատականությունը:

Միաժամանակ երիտասարդ Խաչատրյանը ակտիվ գործունեություն է ծավալում Մոսկվայում Հայաստանի կուլտուրայի տանը, որտեղ նա ծանոթանում է շատ հայ արվեստագետների հետ, խորանում են նրա պատկերացումները հայկական ժողովրդական արվեստի մասին, նաև գրում է երաժշտություն Հայկական դրամատիկական ստուդիայի ներկայացումների համար /«Պաղտասար աղբար», «Ատամնաբույժն արևելյան», «Խաթաբալա» և այլն/:

1929 թ-ին Ա. Խաչատրյանը ավարտում է Գնեսինների ուսումնարանը և ընդունվում Մոսկվայի կոնսերվատորիայի նախ` Մ. Գնեսինի, ապա` Ն. Մյասկովսկու ստեղծագործական դասարանը:

Անվանի կոմպոզիտոր և հիանալի մանկավարժ Ն. Մյասկովսկու ղեկավարությամբ Ա. Խաչատրյանը գրում է իր «Ջութակի և դաշնամուրի սոնատը», «Դաշնամուրի, ջութակի և կլարնետի տրիոն», «Պարային սյուիտը», «Տոկատը» և այլ գործեր: Ուսման տարիներին գրված ստեղծագործությունները անմիջապես հրատարակվում են, կատարվում` ազդարարելով երիտասարդ կոմպոզիտորի մուտքը երաժշտության աշխարհ: Կոնսերվատորիան ավարտելիս, որպես դիպլոմային աշխատանք Ա. Խաչատրյանը գրել է իր Առաջին սիմֆոնիան, որը նվիրել է Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման 15-ամյակին: Առաջին անգամ Սիմֆոնիան կատարվեց գերմանացի անվանի դիրիժոր Էուգեն Սենկարի ղեկավարությամբ: Առաջին սիմֆոնիան մասնագետների գնահատմամբ Խորհրդային սիմֆոնիզմի նշանակալի երևույթներից էր:

Մեկ այլ նշանակալից իրադարձություն Արամ Խաչատրյանի կյանքում տեղի է ունեցել մինչ կոնսերվատորիան ավարտելը: Մյասկովսկու դասարանում նա հանդիպել է շնորհալի կոմպոզիտոր, դաշնակահարուհի Նինա Մակարովային: Նրանք ամուսանանում են, 1940 թվականին ծնվում է որդին` Կարենը, ով այժմ արվեստաբան է Մոսկվայում: Արամի առաջին ամուսնությունից ծնվել էր նրա դուստրը` Նունեն, ով դաշնակահարուհի է և դասավանդում է Գնեսինների անվ. ինստիտուտում:

Ա. Խաչատրյանը շարունակում է ուսումը ասպիրանտուրայում, կրկին` Ն. Մյասկովսկու ղեկավարությամբ և ավարտում է այն իր մի նոր խոշոր կտավի գործով` Դաշնամուրի կոնցերտով: Կոմպոզիտորը այն նվիրել է առաջին կատարողին` Լև Օբորինին: Կոնցերտը շատ արագ իր հաստատուն տեղը գտավ խորհրդային և արտասահմանյան լավագույն դաշնակահարների երկացանկում: 1940 թվականին Ա. Խաչատրյանը գրել է իր Ջութակի կոնցերտը` նվիրված տաղանդավոր ջութակահար Դավիթ Օյստրախին, որի համար ստացավ իր առաջին Պետական մրցանակը:

1941 թվականին ստեղծվել է Լերմոնտովի « Դիմակահանդես» դրամայի երաժշտությունը:

Հայրենական Մեծ պատերազմի տարիներին ծնվել են նոր գործեր` պատերազմական թեմաներով երգեր, «Գայանե» բալետը /1939 թվականին գրված «Երջանկություն» բալետի նորացված տարբերակը/, որը հենց պատերազմի թեժ օրերին բեմադրվել է Պերմ քաղաք էվակուացված Լենինգրադի Ա. Մ. Կիրովի անվ. օպերայի և բալետի թատրոնի կողմից: 1943 թ-ին ծնվել է Երկրորդ սիմֆոնիան: «Գայանե» բալետի և Երկրորդ սիմֆոնիայի համար նույնպես կոմպոզիտորին շնորհվել են Պետական մրցանակներ:

«Երկրորդ սիմֆոնիան, թերևս, Խաչատրյանի առաջին ստեղծագործությունն է, որում ողբերգությունն այդքան բարձր է: Բայց, չնայած իր ողբերգական էությանը, այս ստեղծագործությունը համակված է խորը լավատեսությամբ և հաղթանակի նկատմամբ հավատով: Ողբերգականության և կենսահավատության համակցումը մեծ ուժ է ձեռք բերում այստեղ»,- գրել է կոմպոզիտոր Դմիտրի Շոստակովիչը:

1944 թ-ին նա գրել է Խորհրդային Հայաստանի Պետական հիմնը:

«1944 թ.-ին, երբ Հայաստանի հիմնի ստեղծման համար մրցույթ հայտարարվեց, Խաչատրյանը ժամանեց Երևան՝ բերելով երաժշտության իր տարբերակը՝ գրված Սարմենի խոսքերով։ Մի գիշեր, նստելով գործիքի մոտ, ընտանեկան նեղ շրջանում կոմպոզիտորը սկսեց նվագել ու երգել իր գրած հիմնը։ Ամառ էր, և բոլորի պատուհանները բաց էին։ Պարզվեց, որ շուրջբոլորը (պատշգամբներում, պատուհանների մոտ, փողոցում) բազմաթիվ մարդիկ էին հավաքվել, որոնք, ոգևորված իրենց լսածով, միահամուռ կերպով սկսեցին երգել խաչատրյանական մեղեդին» (khachaturian.am)։

Հետպատերազմյան տարիները նույնպես նշանավորվել են Ա. Խաչատրյանի ստեղծագործական խոշոր նվաճումներով: Սակայն 1948 թվականի փետրվարին Ա. Խաչատրյանի համար խիստ անցանկալի ու տհաճ օրեր են սկսվել: Կոմկուսի Կենտրոնական կոմիտեի որոշմամբ Ա. Խաչատրյանը, Դմ. Շոստակովիչի, Ս. Պրոկոֆևի, Ն. Մյասկովսկու և այլ առաջատար կոմպոզիտորների շարքում, մեղադրվել է «հակաժողովրդական, ֆորմալիստական» ուղղությանը պատկանելու մեջ: Այդ ժամանակ Ա. Խաչատրյանը մխիթարություն գտավ հայրենի երկրում` Հայաստանում, այցելելով նրա քաղաքները, գյուղերը հեռավոր շրջանները` ավելի խորը ուսումնասիրելու իր ժողովրդի երաժշտական ավանդույթները: Շուտով Կենտկոմը հայտարարել է, որ 1948 թ-ի որոշումը եղել է հապճեպ և անարդար: Կարճատև հիասթափությունից հետո Ա. Խաչատրյանի ստեղծագործական կյանքում նորից սկսվեցին վերելքի տարիներ:

^{Սերգեյ Պրոկոֆև, Դմիտրի Շոստակովիչ և Արամ Խաչատրյան}

«Պատերազմից հետո երևանյան հոսպիտալները լի էին վիրավորներով։ Ժամանելով Երևան՝ Խաչատրյանը ցանկություն էր հայտնել համերգով հանդես գալ հոսպիտալներից մեկում։ Կոմպոզիտորը երաժշտությունը մեջընդմիջում էր պատերազմի տարիներին երաժիշտների կյանքին վերաբերող հետաքրքիր պատմություններով։ Հիշարժան է, հատկապես, հետևյալ դեպքը։ Էվակուացիայի ժամանակ կայարաններից մեկում Խաչատրյանը, Օյստրախն ու Շոստակովիչը, բառիս բուն իմաստով, սոված էին մնացել։ Ծանր վիճակից նրանց դուրս բերեց Օյստրախը՝ կատակով առաջարկելով տեղում համերգ տալ։ Մտահղացումն հրապուրեց Շոստակովիչին ու Խաչատրյանին, և վերջիններս հաճույքով ընդունեցին առաջարկը։ Հանպատրաստից կայացած համերգի համար հիանալի երաժիշտները ճաշի արժանացան»(khachaturian.am):

Ակադեմիկոս Բ.Վ.Ասաֆևն ասել է. «Ամենից առաջ դա երաժշտության տոն է։ Կյանքի հաճույքը վայելող մեղեդու և նվագախմբային հնչյունների ճոխության մեջ ռուբենսյան ոգի է նկատվում։ Եվ ոչ միայն ճոխություն, այլև առատություն ու շռայլություն՝ մեղեդու և գեղգեղանքների (ձայնադրվագների) ողկույզներ։ Կարծես ըմբոշխնում ես շռայլ ազատությամբ և հարստությամբ համակված երաժշտություն։ Խաչատրյանի արվետի նշանաբանն է. «Թող լինի լույս և ցնծություն»:

1959 թ-ին «Սպարտակ» բալետի համար Ա. Խաչատրյանին շնորհվել է Լենինյան մրցանակ: «Գայանե» և «Սպարտակ» բալետները մինչ այսօր շարունակում են իրենց հաղթարշավը աշխարհի բեմերում:

«Արամ Խաչատրյանը մշակույթ մտավ հաստատուն «հայցով» ` միանգամից և մշտապես դրոշմվելով երաժշտության պատմության մեջ. նա բարձր մասնագիտական ուղեծիր հանեց արևելքի իրական ժողովրդական հարստությունը… Խաչատրյանի ստեղծագործական աշխատանքը իր մեջ է ներառել հայկական ժողովրդական երաժշտության մի հսկայական շերտ։ Դրա ելևէջներից շատերը կոմպոզիտորը այնքան խորն էր ընկալել և վերամարմնավորել, որ դրանք ընկալվում են որպես խաչատրյանական»,- ասել է կոմպոզիտոր Էդուարդ Միրզոյանը:

Գնալով ընդլայնվում են կոմպոզիտորի հասարակական գործունեության ոլորտները: Երկար տարիներ նա հսկայական աշխատանք է կատարում որպես ԽՍՀՄ կոմպոզիտորների միության վարչության անդամ և քարտուղար, ընտրվում է Գերագույն խորհրդի դեպուտատ: Նա Խաղաղության պաշտպանության Համերաշխային և Խորհրդային կոմիտեների անդամ էր, ԽՍՀՄ և Լատինական Ամերիկայի երկրների միջև մշակութային կապերի ասոցիացիայի նախագահն էր…

Երկար տարիներ Ա. Խաչատրյանը դասավանդում էր Գնեսինների անվ. ինստիտում և Մոսկվայի կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր էր: Խաչատրյանի աշակերտներից շատերը դարձել են շնորհալի կոմպոզիտորներ` Էդ. Հովհաննիսյան, Էդ. Խաղագործյան, Ստ. Շաքարյան, Մ. Տարիվերդիև, Կ. Վոլկով, Մ. Մինկով, Ա. Էշպայ, Ռ. Բոյկո, Ա. Վիերու /Ռումինիա/, Ն. Թերահարա /Ճապոնիա/, Մարտին Խորխե Լոպես /Կուբա/, Ն. Գաբունիա /Վրաստան/ և շատ ուրիշներ: Խորհրդային երաժշտական արվեստի զարգացման գործում ունեցած մեծ վաստակի համար Խաչատրյանին շնորհվել են Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի, ԽՍՀՄ, Հայաստանի և միութենական հանրապետությունների ժողովրդական արտիստի, արվեստի վաստակավոր գործչի, Լենինյան և 5 Պետական մրցանակների դափնեկրի կոչումներ, մեդալներ, շքանշաններ:

Նրա 3 սիմֆոնիաները, 3 կոնցերտներն ու Կոնցերտ ռապսոդիաները, բալետները, այլ սիմֆոնիկ գործերը, ստեղծագործությունները մենակատարների, երգչախմբի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար, կամերային և վոկալ ստեղծագործությունները, դրամատիկական ներկայացումների և 17 կինոֆիլմերի համար գրված երաժշտությունը /այդ թվում` հայկական «Պեպո» և «Զանգեզուր» ֆիլմերը/ գրավում են մեծ լսարաններ գրեթե բոլոր մայրցամաքներում:

Երաժշտագետ Մարինա Ֆրոլովա Վոլկերը Խաչատրյանին նկարագրում է որպես միջազգային ճանաչում ստացած միակ խորհրդային կոմպոզիտորի, ով ի հայտ է եկել ազգայնական նախագծից: Կոմպոզիտոր Տիգրան Մանսուրյանն ասել է, որ Խաչատրյանի երաժշտությունը ներգրավում է ամերիկյան հատկանիշներ և ԱՄՆ-ն կոչել է նրա երկրորդ հայրենիք՝ նրա երաժշտական ներշնչանքների, հատկապես՝ լավատեսության զգացողությամբ լի կենսակերպ ունենալու համար:

Որպես կոմպոզիտոր և նվագավար Արամ Խաչատրյանը հեղինակային համերգներով հանդես է եկել ավելի քան 50 երկրներում. Ավստրիա, Բելգիա, Մեծ Բրիտանիա, Բուլղարիա, Ռումինիա, Հունգարիա, Լեհաստան, Չեխոսլովակիա, Հարավսլավիա, Եգիպտոս, Հունաստան, Գերմանիա, Իտալիա, Ֆրանսիա, Ֆինլադիա, Իրան, Շվեդիա, Շվեյցարիա, Նորվեգիա, Ճապոնիա, Միացյալ Նահանգներ, Մեքսիկա, Լատինական Ամերիկայի երկրներ և այլն:

Ա. Խաչատրյանն ընտրվել է Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր ակադեմիկոս, Իտալիայի «Սանտա Չեչիլիա» երաժշտական ակադեմիայի, Մեքսիկայի կոնսերվատորիայի, Գերմանիայի և Հունաստանի արվեստի ակադեմիաների պատվավոր պրոֆեսոր:

«Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունն անմահ է, այն իր մեջ կրում է հայ ազգի ոգին` պայքարի և հաղթանակի ոգին»,- ասել է մարքսիստ հեղափոխական, քաղաքական գործիչ և Կուբայական հեղափոխության ու միջազգային կոմունիստական շարժման ականավոր մասնակից Չե Գևարան:

Նրա ստեղծագործությունները կատարել և կատարում են համաշխարհային ճանաչում ունեցող երաժիշտներ, ձայնագրվում են աշխարհի առաջատար ստուդիաներում, հրատարակվում են առաջատար հրատարակչություններում: Արամ Խաչատրյանի գործունեությունը հսկայական նշանակություն ունեցավ ժամանակակից երաժշտարվեստի և հատկապես հայ նոր կոմպոզիտորական դպրոցի զարգացման գործում: Արամ Խաչատրյանն իր մահկանացուն կնքել է 1978 թվականի մայիսի 1-ին` 75-ամյակի հոբելյանի շեմին: Նա հանգչում է Երևանի Կոմիտասի անվան այգու պանթեոնում` արվեստի ու գրականության հայ երախտավորների կողքին:

«Անցած տասնամյակներում Արամ Խաչատրյանը համաշխարհային երաժշտությունը հարստացրեց շատ ժանրերի հոյակապ ստեղծագործություններով... Խաչատրյանի յուրաքանչյուր նոր ստեղծագործություն դարձել է տոն»,- ասել է Դմիտրի Շոստակովիչը:

Կենսագրական տվյալները՝akhachaturianmuseum.am կայքից: 

^{Կոմպոզիտոր Աշոտ Սատյանի և երգչուհի Հայկանուշ Դանիելյանի հետ}

^{Մարշալ Բաղրամյանի և Դ.Օյստրախի հետ}

^{Կնոջ և Բելգիայի թագուհի Ելիզավետայի հետ}

^{Սոֆի Լորենի և ռեժիսոր Գ.Ալեքսանդրովի հետ}

^{Կոմպոզիտոր Է.Միրզոյանի և Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի հետ}

^{Խաչատրյանը և Ն.Մակարովան՝ հյուր Չարլի Չապլինին}

^{Էռնեստ Հեմինգուեյի հետ}

^{Կոմպոզիտոր Աշոտ Սաթյանի հետ}

^{Ա.Խաչատրյանի արձանը՝ Մոսկվայում}

^{Ա.Խաչատրյանի արձանը՝ Երևանում}

Լուսանկարների մի մասը՝ khachaturian.am կայքից: