ԵՄ և Ադրբեջան. բաժանում, թե հարաբերությունների պահպանում ամեն գնով
EurasiaNet-ն իր մեկնաբանություն բաժնում գրում է․ «Դեռ երեք ամիս առաջ Ադրբեջանը խաղում էր Եվրոպական մեկնարկային խաղերի հյուրընկալող երկրի դերը։ Այսօր այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի կառավարությունը պատրաստվում է խզել հարաբերությունները Եվրոպական Միության հետ»։
Վերջին մի քանի օրերի ընթացքում Ադրբեջանի հարաբերությունը ԵՄ-ի հետ զգալի անկում են ապրում։ Սեպտեմբերի 10-ին Եվրոպական Խորհրդարանը բանաձև է ընդունել, որով քննադատում է Բաքվին տեղական քաղաքացիական ակտիվիստների նկատմամբ իրականացված «աննախադեպ ճնշումների» համար։ Բանաձևում նաև կոչ է արվում ԵՄ իշխանություններին «խորը հետաքննություն անցկացնել նախագահ Ալիևի և նրա ընտանիքի անդամների հասցեին հնչող կաշառակերության մեղադրանքների» առնչությամբ և նախատեսել «թիրախավորված պատժամիջոցների և մուտքի արտոնագրի արգելքների կիրառում բոլոր այն քաղաքական գործիչների, պաշտոնյաների և դատավորների նկատմամբ, ովքեր ներգրավված են եղել քաղաքական հետապնդման մեջ»։
«Ադրբեջանական կողմից պատասխանը օպերատիվ էր և սուր․Բաքում չեղյալ է հայտարարել Եվրոպական արտաքին գործունեության ծառայության (EEAS) բարձր մակարդակի այցելությունը, հայտարարել է Ադրբեջանի՝ Եվրոնեսթի խորհրդարանական վեհաժողովի կազմից դուրս գալու մասին և սպառնացել է պատասխան պատժամիջոցներ կիրառել Եվրոպական խորհրդարանի անդամների նկատմամբ։
Ավելին, սեպտեմբերի 15-ին տեղի ունեցած հրապարակային միջոցառման ժամանակ նախագահ Ալիևը քննադատել է Եվրոպական միությանը Սիրիայից և այլ վայրերից ապաստարան փնտրողների նկատմամբ ցուցաբերած վերաբերմունքի համար՝ ընդգծելով, որ Բրյուսելը հավատարիմ է մնում երկակի ստանդարտների քաղաքականությանը, երբ խոսքը գնում է հիմնարար իրավունքների մասին։
«Որտեղ է ձեր հանդուրժողականությունը և բարությունը, մեծահոգությունը։ Որտեղ են ձեր արժեքները», - Contact.az գործակալությունը մեջ է բերել նախագահ Ալիևի խոսքերը, երբ վերջինս անդրադարձել է փախստականների շարունակվող ճգնաժամի առնչությամբ ԵՄ քաղաքականությանը ։
Այս բռնկումը ոչ ֆունկցիոնալ հարաբերությունների հերթական ախտանիշն է, որում Բրյուսելը և Բաքում արդեն որոշակի ժամանակ է, ինչ խրված են։ Ներկայիս խնդիրների հիմքը երկու կողմի չհամապատասխանող ենթադրություններն են ու նպատակները։ Բրյուսելը Ադրբեջանին դիտարկում է որպես հետխորհրդային երկիր, որը համագործակցության միջոցով պետք է ներգրավվի օրենքի գերակայության, ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հիման վրա կառավարվող առավել ընդլայնված եվրոպական կանոնակարգում։ Մյուս կողմից Ադրբեջանը, ոգևորված իր նավթային հարստությունից, իրեն ԵՄ-ին հավասար է դիտարկում։ Ուստի Ադրբեջանի ղեկավարները ցանկանում են փոխգործակցել այլ պայմաններով։ Սա է պատճառը, որ Բաքուն զրո շահագրգռվածություն է ցուցաբերում ԵՄ հետ ասոցիացման համաձայնագրում․ այն, ինչ ստորագրվել է Ուկրաինայի, Վրաստանի և Մոլդովայի հետ։ Դրա փոխարեն Բաքուն ձգտում է ԵՄ հետ ռազմավարական գործընկերության հաստատմանը։
ԵՄ իրավացիորեն հրաժարվել է հավանություն տալ Ադրբեջանի հետ նմանօրինակ ռազմավարական գործընկերությանը։ Բաքուն իր տնտեսական և քաղաքական ազդեցությամբ չի կարող նույն լիգայում ներգրավված լինել, ինչ որ ԵՄ ռազմավարական գործընկերները՝ Հնդկաստանը, Հարավային Կորենան և մինչ ուկրաինական ճգնաժամը՝ Ռուսաստանը։
ԵՄ և Ադրբեջանի շահերի համադրման ոլորտները, մասնավորապես, էներգակիրների առևտուրը, լավագույնս առաջ են ընթանում նաև առանց ռազմավարական գործընկերության։ Իսկ աշխարհաքաղաքական տեսակետից Իրանի հետ միջուկային պայմանագրի լույսի ներքո Ադրբեջանի կարևորությունը, կարծես թե, անկում է ապրում, քանի որ միջազգային հանրությունը կարող է այլևս չունենա Բաքվի կարիքը՝ որպես պատնեշի իրանական չարիքի դեմ։ Այսպիսով, իրականում ԵՄ հետ ռազմավարական գործընկերությունն Ադրբեջանի ղեկավարության համար հիմնականում հեղինակության հարց է լինելու։
Ուստի, նման իրադրությունում ինչ կարող է անել Եվրոպական Միությունը։ Պատասխանն է․ ոչ շատ։
ԵՄ-ն մշտապես քննադատության է ենթարկվում «մտահոգություն» հայտնելու համար ամեն անգամ, երբ շինծու մեղադրանքների հիման վրա ադրբեջանցի ակտիվիստ կամ իրավապաշտպան է կալանավորվում։ Սակայն ակնհայտ չէ, որ Բրյուսելը կարող է ավելին անել Ալիևի վարչակազմի վարքագծի վրա ազդելու համար։
ԵՄ պաշտոնյաները կարող են թիրախավորված պատժամիջոցներ ընդունել մարդու իրավունքների ոտնահարման դեպքերում ներգրավված անձնավորությունների դեմ, ինչպես արվել է Բելառուսի դեպքում։ Եվրոպական խորհրդարանը մի շարք առիթներով հանդես է եկել նման միջնորդությամբ։ Նմանօրինակ պատժամիջոցները կարող են հզոր ազդակ հաղորդել, սակայն, ինչպես ցույց է տվել Բելառուսի, Իրանի և Կուբայի փորձը, պատժամիջոցները հազվադեպ են մեծապես բարելավում այդ երկրում քաղբանտարկյալների և ընդհանուր առմամբ մարդու իրավունքների դրությունը։ Բացի այդ, դժվար կլինի ԵՄ բոլոր անդամ պետությունների համար համաձայնության գալ պատժամիջոցների հարցի շուրջ, քանի որ նրանցից ոմանք սերտ երկկողմ հարաբերություններ ունեն Բաքվի հետ։
Կան այլ ուղիներ, որոնց միջոցով ԵՄ-ն կարող է ցույց տալ իր անհամաձայնությունը։ Դրանցից մեկը կլինի այն, թե ինչպես կտարբերակվեն հարաբերությունները բարեփոխումներ իրականացնելու մտադրություն ունեցող կառավարությունների, ինչպիսին է, օրինակ, Վրաստանը, և այդ բարեփոխումներից զերծ մնացող կառավարությունների հետ, ինչպիսին է՝ Ադրբեջանը։ Օրինակ, ԵՄ խորհրդի նախագահ Դոնալդ Տուսկն այս տարվա հուլիսի վերջին Թբիլիսի կատարած այցից հետո չպետք է այցելեր Բաքու։ Նման դիվանագիտական ապտակը, հավանաբար, ազդեցություն կունենար Ադրբեջանի ղեկավարների վրա, ովքեր հստակորեն անհանգստանում են իրենց երկրի միջազգային հեղինակությամբ։
Մյուս քայլը, որ ԵՄ-ն կարող էր ձեռնարկել, Ադրբեջանը լուսանաբանող, և կառավորությունից, և ընդդիմությունից անկախ գործող լրատվական միջոցներին աջակցելն է։
Հստակ և արդյունավետ տարբերակների պակասը վստահորեն վհատեցնում է նրանց, ովքեր Ադրբեջանում քաղաքացիական հասարակությանը խթանելու հույս ունեն։ Սակայն պատմությունը ոչ միշտ է հարթ։ Այն լի է անկանխատեսելի, անսպասելի, անկասելի փոփոխություններով։ Ադրբեջանի ժողովրդի թվացյալ քաղաքական անտարբերության պարագայում անգամ տարերային խռովություններ բռնկվեցին Գուբայում և Իսմայիլում քաղաքներում տեղի ունեցած չարաշահումների, իսկ վերջերս՝ Մինգաչավիրի բանտում տեղի ունեցած կասկածելի մահվան շուրջ։
Պարտադիր չէ, որ նման պոռթկումները Ալիևի վարչակարգի դեմ վերահաս ընդվզում ավետեն։ Սակայն ԵՄ պետք է ուշադրությամբ հետևի Ադրբեջանի հասարակության մեջ տեղի ունեցող ներքին գործընթացներին և պատրաստ լինի դիվանագիտական և տնտեսական մեծահոգի աջակցության ձեռք մեկնելու այն ժամանակ, եթե և երբ ժողովրդավարական փոփոխությունը հավանական լինի։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ և միջազգային այլ դերակատարները պետք է գիտակցեն, որ փոփոխության համար պայմանների ստեղծումը պետք է իրականացվի հենց ադրբեջանցիների կողմից»,-եզրափակվում է հոդվածը:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Ամեն սարի գլխին, փեշին, անտառներում հայկական հետքեր են. Քաշաթաղի հուշարձանները՝ մեկ գրքում
