Հասարակություն 18:06 15/01/2016

Բաքվի հայության ջարդերի 26-րդ տարելիցին. «Մայրս լսում էր Սայաթ-Նովայի երաժշտությունը և լացում»

«Panorama.am»-ը արդեն գրել է այն մասին, որ «Սովորական Ցեղասպանություն» նախագծով հրատարակման է պատրաստվում «Բաքվի ողբերգությունը ականատեսների վկայություններում» ժողովածուն, որում կներկայացվեն ներկայումս ԱՄՆ-ում բնակվող 50 փախստականների` ոճրագործության մասին վկայությունները: Այս վկայությունների հիման վրա սեղծվել է «Մեկ դար տևող ցեղասպանություն. Բաքվի սև հունվարը» ֆիլմը, որի ներկայացվել է մեկ տարի առաջ: «Panorama.am»-ը սկսում է ստեղծվելիք հավաքածուի գլուխների հրապարակումը, որոնք խմբագրությանը տրամադրել է «Սովորական ցեղասպանություն» նախագծի ղեկավար Մարինա Գրիգորյանը:

Արեգակ Բագիրյան. Բաքվում բնակվում էր Նագորնայա 11-րդ փողոց, տուն 37 հասցեով:
«Ես ծնվել եմ Բաքվում «Միր» կինոթատրոնի ետևում գտնվող տանը: Այստեղից մեզ հաջողվեց փախչել 1988 թ դեկտեմբերի 3-ին` Սպիտակի երկրաշարժից հաշված օրեր առաջ: Հայրս ծնունդով Ղարաբաղից էր, Ուխտաձոր գյուղից: Իսկ մորս ցեղը հորական կողմից Կարսից էին, որտեղից իրենց ընտանիքը փախել է` փրկվելով ջարդից: Մորս Թուրքիայում մնացած և Ցեղասպանության տարիներին զոհված մորաքրոջ պատվին կոչել են Նվարդ: Մայր լսում էր Սայաթ-Նովայի երաժշտությունը և լացում…Իր հայրը վերապրել էր Ցեղասպանությունը, իսկ հետո ինքը պիտի լիներ: Հայ ժողովրդի պատմությունը կարծես կրկնվում է: Երբ հիշում եմ մորս, միշտ լացում եմ, քանի որ մեր ընտանիքում ստացվում է նման անկումային շղթա: Պապիս ես համարյա չեմ տեսել:

Փրկվելով Ցեղասպանությունից` խեղճերը տեղափոխվել էին Բաքու, իսկ նրանց բարեկամները այլ տեղեր, ով որտեղ կարող էր: Հետո իմ հայրն էր ստիպված  փախչել Բաքվից երեք դուստրերի հետ, որոնից ամենափոքրը 15 տարեկան էր…Այդ օրերին ինչ ասես, որ չենք լսել մենք այն մասին, թե ինչ էին անում ադրբեջանցիները:


Ես շատ լավ հիշում եմ այն օրը, երբ Կառավարության շենքի մոտ հանրահավաք էր ընթանում: Դա Բաքվից մեր հեռանալուց մոտ մեկ ամիս առաջ էր`1988 թ. նոյեմբերին: Կառավարության շենքի մոտ հսկայական հանրահավաք էր: Եվ բոլորը` թե՛ հրապարակում և թե՛ հեռուստացույցով գոչում էին. «Վռնդե՛ք հայերին, ոչ մի Ղարաբաղ նրանց»: Եվ հանկարծ այդ ամբողջ մոլագար ամբոխը, իսկ այնտեղ ամենաքիչը 50 հազար մարդ կար, սկսում է վանկարկել. «Մենք գնում են Արմենիքենդ»: Նրանք շարժվեցին Լենինի պողոտայով` խմբերով թեքվելով դեպի հատող փողոցներ և որոնելով հայերին:

Մեր ամբողջ ընտանիքը տանն էր, այդ թվում և մենք` երեք չամուսնացած երիտասարդ քույրեր և մեկ եղբայր: Մենք հասկանում էինք, որ նրանք գալիս են: Բոլորը գոռում, լացում էին: Հարևանները չգիտեին, թե որտեղ թաքցնեն մեզ: Եղբայրս զայրացած գոչում էր, թե թող սպանեն ինձ և հետո մտնեն տուն և շշերը լիցքվորում էր մեքենայի բենզաբակի բենզինով: Մայրս փորձում էր համոզել նրան. «Մի՛ արա դա, նրանք կսպանեն քեզ, ետ քաշվի՛ր դարպասներից»: Իսկ նա. «Ես տունս, ընտանիքս չեմ տա, թո՛ղ ինձ սպանեն»:


Անասելի աղմուկ էր, բոլորը գոռում էին: Իսկ հայրս այնքան էր վախենում իր աղջիկների համար:Մենք շատ մութ ձեղնահարկ ունեինք: Այնտեղ ոչ ոք չէր ապրում: Եվ ահա հայրս այնտեղ բարձրացրեց իր դուստրերին, ես ավագն էի, նա տվեց մեզ երեք վերմակ, երեք շիշ ջուր և երեք դանակ. «Չգիտեմ, թե որքան ժամանակ դուք ստիպված կլինեք մնալ այստեղ, գիշերը այստեղ ցուրտ է, ծածկվեք վերմակներով, լուռ նստեք, լռե՛ք, լռե՛ք… ներքև չիջնեք, քանի դեռ ես չեմ եկել»:

Ասաց, որ եթե ինքը գա, մենք գիտենք նրա ձայնը,նա` մեր անունները: Բայց եթե ուրիշ մեկը մթության մեջ բացի դուռը` պաշտպանվենք: Եթե ինքը չլինի, ուրեմն` սպանել են ներքևում: Եվ հեռացավ: Ես հիշում եմ, իմ կրտսեր քուրը, 15 տարեկան, բան չի հասկանում, նրան պետք էր հանգստացնել, իսկ մենք պետք է լռեինք: Նրա ձեռքը դողում է, դանակն է ձեռքում և նա ասում է.«Եթե հանկարծ ինչ-որ մեկը բացի դուռը…», ես ասում եմ. «Առաջինը ես կգնամ»: Դա ահավոր, ահավոր, ահավոր պահ էր…Ինչի՛ միջով մենք անցանք այդ գիշեր: Նստել այնտեղ ժամերով և չիմանալ, թե ծնողները ո՞ղջ են, թե` ոչ, եղբայրս ո՞ղջ է, թե՞ ոչ…և վախը, որ նրանք կհասնեն քեզ: Այնպիսի աղմուկ էր, գվվոց էր քաղաքում և, դրա հետ մեկտեղ, ինչ-որ մեռյալ լռություն: Բայց մեր բախտը բերեց: Այդ գիշեր քաղաք մտան զորքերը: Նրանք կանգնած էին հենց անկյունում:

Դրանից հետո հայրս անընդհատ փորձում էր հեռանալու տարբերակ գտնել: Սկզբից ուզում էր մեքենայով, բայց նրան ասացին, որ բոլոր մեծ մայրուղիները փակ են, ճանապարհներին ստուգում են փաստաթղթերը և եթե հայեր են գտնում, մեքենայի վրա բենզին են լցնում և մարդկանց ողջ-ողջ այրում:

Երբ որոշակի անդորր հաստատվեց, մենք գնացինք օդանավակայան: Մեզ արդեն մեկ էր, թե ուր փախչել, միայն փրկվեինք: Բայց հայրս ասում էր, որ ցանկանում է կյանքի մնացած հատվածը ապրել Հայաստանում: Մենք`աղջիկներս, առաջինը հեռացանք, երբ հնարավոր եղավ տոմսեր ճարել: Հետո նորից տոմսեր ճարեցինք և այսպես ամեն անգամ երկու հոգով հեռանում էինք: Մենք ինը հոգի էինք: Եղբայրս արդեն ամուսնացած էր և հղի հարսին  բոլորից շուտ` Սումգայիթյան իրադարձություններից անմիջապես հետո, ուղարկեցինք Հայաստան:

Մենք Բաքվում թողեցինք մեր ամբողջ ունեցվածքը: Փորձում էինք գոնե չնչին գնով վաճառել մեր հսկա տունը, սակայն հարևան շատ հայեր նույնպես վաճառում էին իրենց տները և ադրբեջանցիները ասում էին, թե ինչու մենք պետք է գնենք, դուք, միևնույն է, կփախչեք և այս ամենը մեզ կմնա: Մեր ընտանիքից, փառք Աստծո, ոչ ոք չտուժեց: Սակայն միևնույն է հնարավոր չէ այս ամենը հիշել առանց արցունքների: Դրանից հետո իմ ծնողները ապրեցին ընդամենը 9 տարի: Կարող էին շատ ավելի երկար ապրել, եթե չլիներ այն սթրեսը, որը նրանք ստիպված էին վերապրել` վախենալով,  թե երեխաներին կմորթեն, կվառեն, կբռնաբարեն…

Սան-Ֆրանցիսկո, Կալիֆորնիա, 2014 թ. մարտի 30»:

Հիշեցնենք, որ 1990թ. հունվարի 13-19-ը Բաքվում իրականացվեցին հայության զագնվածային ջարդեր: Դրանք դարձան 1988-1990 թթ Ադրբեջանում իրականացված հայ ժողովրդի Ցեղասպանության գագաթակետը: 1988 թ փետրվարի 26-29-ը Սումգայիթում տեղի ունեցած ջարդերից հետո, Բաքվում ծայր առան հայության հետապնդումներ, առաձնակի դաժանությամբ սպանություններ, հրապարակային կտտանքներ, հայերին պատկանող բնակարանների թալան, գույքի զավթում: Հայությանը բռնի վտարում էին կացարաններից և հեռացնում աշխատանքից: 1990 թ հունվարի դրությամբ Բաքվի 250 հազարանոց հայ համայնքից մնացել էր 35-40 հազար մարդ: Դրանք մեծամասամբ հաշմանդամներ, ծեր և հիվանդ մարդիկ էին և նրանց խնամող բարեկամներ: 1990 թ հունվարի 13-ին ջարդերը ստացան կազմակերպված, ուղղորդված և զանգվածային բնույթ: Առկա են վայրագությունների, առանձնակի դաժանությամբ իրականացված սպանությունների, խմբակային բռնաբարությունների, մարդկանց ողջ-ողջ այրելու, պատուհանից դուրս շպրտելու, անդամահատման և գլխատման բազմաթիվ վկայություններ: Զոհերի ստույգ թիվը առ այսօր հայտնի չէ: Տարբեր տվյալներով սպանվել է 150-400 մարդ, հայուրավոր մարդիկ` խեղվել: Ջարդերը շարունակվեցին շուրջ մեկ շաբաթ, Ադրբեջանի, ԽՍՀՄ իշխանությունների, ներքին զորքերի, և խորհրդային բանակի Բաքվի կայազորի լիակատար թողտվության պայմաններում: Սպանվելուց մազապուրծ եղածները ենթարկվում էին բռնի տեղահանման:Միայն հունվարի 20-ին հասարակական կարգի վերականգնման համար քաղաք մտցվեցին խորհրդային զորքե



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

15:31
Ադրբեջանում պահվում է 23 անձ, ումի՞ց և ինչի՞ համար է վրեժխնդիր լինում Բաքուն
«Այս պահի դրությամբ Ադրբեջանը Հայաստանին վերադարձրել է 210 գերեվարվածների կամ այլ կարգավիճակ ունեցող հայերի։ Պաշտոնական տվյալներով, 23 անձ...
Աղբյուր` Panorama.am
15:15
Եթե նույն իրավիճակում հայտնվեմ, նույն կերպ կվարվեմ. դատավոր Բորիս Բախշիյան
«Պետք է պինդ լինել, հավատալ  սեփական ուժերին և արդարադատությանը, անպայման կհասնենք արդարադատությանը»,- Դատավորների ընդհանուր...
Աղբյուր` Panorama.am
15:13
Մատահոգված եմ, որ 4 դատավորները դիմում գրեցին գնացին.Արման Թովմասյան
«Մտահոգված եմ, որ 4 դատավորները դիմում գրեցին գնացին, այստեղ անխուսափելի է չմտահոգվելը, չգիտեմ, թե ով պետք է լինի դատավորներից, որ...
Աղբյուր` Panorama.am
14:57
Դեղձենին 20-25 օր շուտ կծաղկի
«Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը հրապարակել է ագրոօդերևութաբանական տեղեկատվություն Արարատյան դաշտում դեղձենու...
Աղբյուր` Panorama.am
14:48
Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի
Ամերիաբանկը ճանաչվել է Հայաստանի լավագույն բանկը Global Finance ամսագրի «Աշխարհի լավագույն բանկեր» 31-րդ տարեկան մրցանակաբաշխության...
Աղբյուր` Panorama.am
14:43
Դատավորի վրա ճնշում լինելու դեպքում նա պետք է համապատասխան ընթացակարգով դիմի համապատասխան մարմիններին. Դատավոր Արթուր Ստեփանյան
«Այդ հարցը բազմաթիվ անգամ տրվել է դատավորներին և որևէ դեպքում ես դրական պատասխան չեմ լսել իրենցից»,-դատավորների ընդհանուր ժողովից...
Աղբյուր` Panorama.am
14:42
Դավիթ Ֆիդանյան. Կարծում եմ՝ ԱՄՆ դեսպանը տեղյակ չէ՝ ինչ է կատարվում Նարեկ Սամսոնյանի, Վազգեն Սաղաթելյանի գործով
«Քաղաքացիական գիտակցություն» ՀԿ նախագահ, AntiFake.am կայքի հիմնադիր, քաղբանտարկյալ Նարեկ Սամսոնյանի անունից Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան...
Աղբյուր` Panorama.am
14:24
Ահազանգ. Արմատախիլ են անում Ալեք Մանուկյան փողոցի ծառերը
Երևանի կենտրոնի ծառերի ապագան վտանգված է։ Այսօր արմատախիլ անելու հերթը Ալեք Մանուկյան փողոցի ծառերինն է։ Ծանր տեխնիկան  քոքահան է անում...
Աղբյուր` Panorama.am
13:59
Վարսեն Աղաբեկյանն ընդգրկվել է Պաղեստինի կառավարության կազմում
Պաղեստինի նախագահ Մոհամեդ  Աբասը հրամանագիր է ստորագրել՝ վստահություն հայտնելով Պաղեստինի տասնիններորդ կառավարությանը, ինչպես նաև...
Աղբյուր` Panorama.am
13:39
Կխնդրեի լսումներին ներառել հակադիր կարծիք ունեցողներին, այլապես կարող ենք իրար ջան ասել՝ ջան լսել. Արսեն Թորոսյան
«ԱԺ-ն որպես քաղաքական մարմին, ի դեմս Եվրաինտեգրման մշտական հանձնաժողովի, հնարավորություն է տալիս մասնագետներին, շահառու ուժերին...
Աղբյուր` Panorama.am
13:34
Անհանգիստ որոշ հանրային գործիչներ զանգն են հնչեցնում մոտալուտ աղետի, սակայն բոց առաջացնող կայծը չի երևում. Անանյան
«Օրացույցի յուրաքանչյուր նոր օր սոցիալ-քաղաքական սպասումների անտանելի ծանրության տակ ավելի ու ավելի է դառնում անտանելի ու ծանր»։
Աղբյուր` Panorama.am
13:17
Հունաստանի ափերի մոտ երկու ուժգին երկրաշարժ է տեղի ունեցել
Հունաստանի Պելոպոնես թերակղզու մերձակայքում երկու երկրաշարժ է տեղի ունեցել, հայտնում է Աթենքի համալսարանի սեյսմոլոգիական լաբորատորիան։ 5,4...
Աղբյուր` Panorama.am
13:07
ՊԵԿ. Առցանց անմաքս առևտրի շեմը նվազեցվել է
2024 թվականի ապրիլի 1-ից կսահմանվի 200 եվրո և 31 կգ
Աղբյուր` Panorama.am
13:00
Հորը բռնության ենթարկած, հարևան կնոջը սպանած տղամարդուն տեղափոխել են հոգեկան առողջության կենտրոն
Հարևան կանանցից մեկի նկատմամբ էլ սպանության փորձ էր կատարել։ Նրան մեղադրանք է առաջադրվել
Աղբյուր` Panorama.am
12:49
ՍԱՏՄ-ն ժամկետանց ձվեր է հայտնաբերել
Մարտի 31-ի Սուրբ Զատկի տոնակատարությանն ընդառաջ՝ ՀՀ սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմինը մարտի 20-ից 29-ը ներառյալ վերահսկողական...
Աղբյուր` Panorama.am
12:38
Գիտենք, որ ինչքան սաղարթ՝ այնքան տերև, ինչքան տերև՝ այնքան շատ ֆոտոսինթեզ. Արմեն Բեգոյան
Երևանում քաղաքապետարանը լայն թափով փողոցների ողջ երկայնքով իրականացնում է ծառերի փոխարինման ծրագիրը։ Բնապահպաններն ահազանգում են, որ փոշու բարձր...
Աղբյուր` Panorama.am
12:29
Գևորգ Դաբաղյանը ծիրանափողի հնչյունները կհասցնի Նովոսիբիրսկ, ապա Ամստերդամ
Երաժշտական արվեստի 11-րդ փառատոնի շրջանակում Նովոսիբիրսկ երկրամասում ապրիլի 3-5-ը կայանալու է «Դուդուկի առեղծվածը» խորագրով համերգ,...
Աղբյուր` Panorama.am
12:28
Այսօր աշխատանքից ազատվելու դիմում եմ ներկայացրել․ «Երևան ավտոբուս» ՓԲԸ տնօրեն
«Այսօր դիմում եմ ներկայացրել աշխատանքից ազատվելու մասին»,-հայտարարել է «Երևան ավտոբուս» ՓԲԸ տնօրեն Հովհաննես Մանուկյանը։...
Աղբյուր` Panorama.am
12:22
Վարոսյանը՝ Ռշտունու որոշման մասին. Իշխանությունները ո՞նց լուծեցին այդ հարցը, ժամանակը ցույց կտա
Վերջին մեկ ամսվա ընթացքում դադարեցվեցին չորս դատավորների լիազորություններ, երեկ Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր Վազգեն Ռշտունին էլ...
Աղբյուր` Panorama.am
11:46
Ռուբեն Մխիթարյանը՝ ՔՊ-ականներին. Դուք վախեցած եք, դա ակնհայտ է
Հայտնի պրոդյուսեր Ռուբեն Մխիթարյանը գրում է. «Դուք վախեցած եք: Դա երևում է: Դա ակնհայտ է: Դա զգացվում է նույնիսկ ձեր հազիվ բռնվող...
Աղբյուր` Panorama.am
11:44
Եթե Տավուշի գյուղերի հանձնման պրոցեսը տեղի ունենա, այդտեղից կսկսվի պետականության վերջնական ավարտը. Սուրեն Պետրոսյան
«Երևան-Նոյեմբերյան միջպետական ճանապարհն անցնում է ադրբեջանցիների տոտալ վերահսկողության տակ։ Գյուղից մի փոքր աջ գազատարն է, որը ևս անցնում է ադրբեջանցիներին»։
Աղբյուր` Panorama.am
11:35
Օդային ճանապարհով փորձ է արվել Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ
ՊԵԿ էլեկտրոնային առևտրի և օդային տրանսպորտով իրականացվող փոխադրումների վարչությունում օրերս հայտնաբերվել է մաքսային կանոնների խախտման նոր դեպք։...
Աղբյուր` Panorama.am
10:53
Զելենսկին, թերևս, առաջին անգամ բաց տեքստով խոստովանել է, որ Ուկրաինան պատերազմում պարտվում է. Քաղաքագետ
Քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցը գրում է. «Զելենսկին, թերևս, առաջին անգամ բաց տեքստով խոստովանել է, որ Ուկրաինան պատերազմում պարտվում է:...
Աղբյուր` Panorama.am
10:48
Հայաստանում արգելափակվել են «Երեկոն Վլադիմիր Սոլովյովի հետ» և «Կիրակի երեկոն Վլադիմիր Սոլովյովի հետ» հաղորդումները
«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց» (ՀՀՌՑ) ՓԲԸ-ն արգելափակել է հանրային մուլտիպլեքսով սփռվող «ՌՏՌ-Պլանետա»...
Աղբյուր` Panorama.am
10:37
Իմ անունից սուտ հայտարարություններ են արվում. Լևոն Քոչարյան
ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Լևոն Քոչարյանը հայտարարել է, որ իր անունից սուտ հայտարարություններ են տարածվում։...
Աղբյուր` Panorama.am
10:22
Պետք է կոնկրետ հողի վրա կազմակերպել այդ ինքնապաշտպանությունը. Արմեն Այվազյան
«Տավուշի այդ բնակավայրերի բնակիչներն արեցին ամենագլխավորը, ասացին՝ մենք համաձայն չենք, կռվելու ենք»,-Aysor.am-ի «Հարցեր...
Աղբյուր` Panorama.am
10:16
Խուզարկում են Ժիրայր Սէֆիլյանի ու այլոց բնակարանները
«Այս պահին ոստիկանությունը խուզարկություն է իրականացնում Բևեռի խորհրդի անդամ Ժիրայր Սէֆիլյանի բնակարանում»։ Այս մասին հայտնում...
Աղբյուր` Panorama.am
10:14
Արցախի նախագահը այլ դիրքորոշում ունի և դրա մասին բաց խոսում է. Աբրահամյան
«Փաշինյանը հավաստիացրել է ադրբեջանցի գործընկերներին՝ անհանգստանալու բան չկա, իրենք չեն ճանաչում Արցախի վտարանդի կառավարությունը, Արցախի հարցը փակելու ճանապարհին պատրաստ են ծայրահեղ քայլերի»։
Աղբյուր` Panorama.am
09:51
Պուտինը զարմացել է, որ Փաշինյանը Պրահայում Արցախն Ադրբեջանի մաս է ճանաչել. Լավրով
ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը զարմանցել է, որ Նիկոլ Փաշինյանը Պրահայում  Արցախի Հանրապետությունը ճանաչել է Ադրբեջանի մաս։...
Աղբյուր` Panorama.am
09:46
Հռոմի պապը խախտել է ավանդույթն ու լվացել միայն կին բանտարկյալների ոտքերը
Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապը հինգշաբթի օրը Հռոմի բանտում լվացել է 12 կանանց ոտքերը՝ ոտնլվայի արարողության ժամանակ։ Սա առաջին անգամն է, որ Հռոմի պապն...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Իշխանությունը շատ լավ գիտեր, որ Վազգեն Ռշտունին ընտրվելու էր ԲԴԽ անդամ. Փաստաբան
12:39 29/03/2024

Իշխանությունը շատ լավ գիտեր, որ Վազգեն Ռշտունին ընտրվելու էր ԲԴԽ անդամ. Փաստաբան

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}