Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օքսֆորդի բառարանի կողմից 2016թ. տարվա բառ է ճանաչվել «հետ-ճշմարտային» (post-truth) ածականը, որով բնութագրվում է այն իրավիճակը, երբ օբյեկտիվ փաստերը պակաս կարևորություն ունեն հանրային կարծիքը ձևավորելու գործում, քան զգացմունքները և անձնական համոզմունքները։ 2016թ.-ին այս ածականը առավել հաճախ օգտագործվել է «հետ-ճշմարտային քաղաքականություն» արտահայտությամբ և կապվում էր ԵՄ-ից՝ Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու հանրաքվեի և ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների հետ։

Հայերենում այս նորաբանությունը խորթ է հնչում, և իմաստն էլ հստակ չէ։ Բայց արի ու տես, որ հայկական իրականության մեջ այն հույժ անհրաժեշտ է՝ Ադրբեջանից եկող տեղեկատվական հոսքերը ընկալելու և ֆիլտրելու համար։ Այլապես տպավորություն է ստեղծվում, որ հարևան երկիրը ապրում է զուգահեռ մի աշխարհում, որտեղ, թվում է, նույնիսկ բնության օրենքներն են ուրիշ, և π-ն ոչ միշտ է հավասար 3,14-ի։

Ահա Ադրբեջանի երևակայական աշխարհում մի նոր «հետ-ճշմարտային» իրողություն է կերտվում։ Մարտի 31-ին նախագահ Ալիևի պաշտոնական կայքի հաղորդագրության համաձայն՝ վերջինս հանդիպել է մի շարք զինվորականների հետ՝ «ադրբեջանական բանակի ապրիլյան հաղթանակի տարեդարձի կապակցությամբ»։ Չանդրադառնանք այդ հանդիպմանը Ալիևի արտաբերած մտքերին, որոնք ամբողջապես համընկնում է ամերիկացի փիլիսոփա Հարրի Ֆրանկֆուրտի «Անմտության մասին» (On Bullshit) գրքում նկարագրածին, երբ խոսքի նպատակն է համոզել` անկախ ճշմարտությունից, երբ բանախոսին չի հետաքրքրում այն, ինչ ինքն ասում է՝ ճի՞շտ է, թե սխալ։

Այս գործելաոճը նորություն չէ։ Նորություն չէ նաև այն, որ ադրբեջանական քարոզչամեքենան բոլորիս աչքիս առաջ ազգային ինքնություն է ձևավորում։ Գաղտնիք չէ, որ 1918թ. Ադրբեջանի Հանրապետության ստեղծումից ի վեր նախ խորհրդային, իսկ անկախացումից հետո ադրբեջանական քարոզչությունը փորձում էր «ադրբեջանցու» համար ստեղծել ինքնանույնականացման ամուր բազա՝ այդ ընթացքում խեղաթյուրելով պատմությունը և յուրացնելով այլ ազգերի մշակութային ժառանգությունը։ Լավագույն օրինակներից է 1930-ականներին միջնադարյան պարսկական գրականության դասական, բանաստեղծ Նիզամիի «ադրբեջանականացման» գործընթացը։ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը ևս լայնորեն օգտագործվել և շարունակվում է օգտագործվել ադրբեջանական ազգակերտման գործընթացում։ 

Ազգային համերաշխության զգացում գեներացնելու համար երկար տարիներ շահարկվում է Խոջալուի դեպքերը։ Ադրբեջանը փորձում է ներկայանալ «հայկական ագրեսիայի զոհի կերպարով»՝ այդ կերպ նպատակ ունենալով ապահովել ներքին համախմբվածությունը և արտաքին աշխարհի կարեկցանքը։

Իսկ այժմ «նորարար» քաղտեխնոլոգները շրջանառության մեջ են դնում «հաղթանակած ադրբեջանական բանակի» թեզը, որը ազգային հպարտություն ներշնչելուց բացի պետք է որ արդարացնի Ալիևի վարած ռազմատենչ քաղաքականությունը և ընդհանրապես կամրապնդի իշխելու նրա ժառանգական ձգտումները։

Եթե «հետ-ճշմարտային» իրողություններից վերադառնանք օբյեկտիվ իրականություն, ապա որևէ ռացիոնալ չափորոշիչով անցած տարվա ապրիլյան դեպքերը Ադրբեջանի բանակի հաղթանակ անվանել հնարավոր չէ։

Նախ ռազմական տեսակետից ինչքան էլ Ալիևը պնդի, որ իրենք չեն նախատեսել այս էսկալացիան, որ Ադրբեջանը դիմել է հակահարձակման ու չի կիրառել իր ամբողջ ռազմական ներուժը, ակնհայտ է, և շատ փորձագետներ համակարծիք են, որ դա ադրբեջանական ձեռնարկում էր։ Ադրբեջանը երկար տարիներ պատրաստվել էր նման զարգացումների, միլիարդներ ծախսել բանակի վրա ու ձեռք բերել նոր զինատեսակներ։ Եվ արդյունքում ունեցավ չհաջողված բլից-կրիգ՝ պատասխանատվության ողջ ծանրությամբ։

Դիվանագիտական տեսանկյունից ևս Ադրբեջանն ապրիլյան պատերազմից հետո որևէ բան չստացավ։ Տրամաբանական էր, որ հայկական կողմերը կոշտացրեցին իրենց դիրքորոշումը, և բանակցային գործընթացում արագ հաջողություններ ունենալու Ադրբեջանի ակնկալիքները ևս հօդս ցնդեցին։

Այսքանից հետո էլ ինչի՞ մասին են խոսում Ադրբեջանում։ Ինչպես կասեր Նիզամին. «Լեզվին, որ բերում է խոսքեր անհիմն, լավագույն պատասխանն է լռությունը»։ Դե լռենք, հատկապես, որ այսօր Հայաստանում լռության օր է։