Ռուսական շովինիզմի քաղաքաշինական ձգտումները
Պատմության քաղաքականացված մեկնաբանումը, օրվա գաղափարախոսությանը հարմարեցումը, երբեմն մինչև խեղաթյուրման աստիճան նենգափոխումը հայտնի է քաղաքակրթության արշալույսից ի վեր։ Պատմական իրադարձությունների ընտրողաբար ներկայացումը, որոշների փառաբանումը, մյուսների դատապարտումը այս գործընթացի անբաժան մասն են կազմում։ Եվ սա հատկապես սրվում ու կտրուկ արտահայտության ձևեր է ստանում քաղաքական ցնցումների՝ հեղափոխություններից ու հեղաշրջումներից հետո։
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո մենք բոլորս ականատես եղանք, ինչ-որ չափով էլ մասնակցեցինք պատմության վերամեկնաբանմանը, նոր հերոսների կերտմանը, հներին պատմության խորդանոց ուղարկելուն։ Բոլոր 15 հանրապետություններում էլ այս գործընթացը որոշակի բարդություններով անցավ, բայց թերևս Ռուսաստանում է, որտեղ պատմության նորովի ներկայացումը առավել քաղաքականացվածներից մեկն է ու հակասական դրսևորումներ է ունենում։ Հատկապես նորագույն պատմության որոշ անցքեր փորձաքար են դարձել Ռուսաստանի և մերձբալթյան երկրների, ինչպես նաև Լեհաստանի հարաբերություններում։ Իսկ ռուս-ուկրաինական հակամարտության կարևորագույն մասն է կազմում նաև պատմական չափում ունեցող քարոզչական պայքարը։ Հետաքրքրականն այն է, որ այս ֆոնի վրա Ռուսաստանը փորձում է հանդես գալ որպես պատմական իրադարձությունների, հատկապես երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատմության խեղաթյուրման դեմ պայքարի առաջնամարտիկ։ Միջազգային տարբեր հարթակներում ռուսական կողմը հանդես է գալիս նացիզմի ու ֆաշիզմի փառաբանման դեմ, ներկայացնում բանաձևեր ու հայտարարություններ։ Այս ամենը գովելի ու խրախուսելի է մինչև, որ դա չի անցնում տրամաբանականի սահմանը և վերածվում քաղաքական գործիքի՝ որոշակի շրջանակների համար։
Ըստ մամուլի հրապարակումների՝ օրերս ՌԴ պետդումայի պատգամավոր Սերգեյ Մարկովի նախաձեռնությամբ «Խորհրդարանական թերթի» ակումբում ինչ-որ քննարկում է կազմակերպվել և որոշվել է աշխատանքային խումբ ստեղծել, որը «պետք է հայցադիմումներ նախապատրաստի ընդդեմ Ուկրաինայի, Լատվիայի, Էստոնիայի և Հայաստանի» (sic!)` ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարան դիմելու համար, «2014թ. դեկտեմբերի 18-ին նացիզմի հերոսացման դեմ պայքարի կոնվենցիայի խախտման» հիմքով։ Իրականում խոսքը վերաբերում է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևին, որն, ի դեպ, ընդունվել է քվեարկությամբ։ Հայաստանը կողմ է քվեարկել, դեմ են եղել չորս երկիր՝ Կանադան, Պալաուն, Ուկրաինան և Միացյալ Նահանգները։
Ռուս փորձագետների կողմից Հայաստանին ֆաշիզմը հերոսացնող երկրների ցուցակում ընդգրկելու պատճառը Գարեգին Նժդեհի արձանի կանգնեցնումն է Երևանում։ Նշված քննարկումների ընթացքում Դիոնիս Կապտար անվամբ մի ինչ-որ պատմաբան ասել է, որ Նժդեհը «կրկնակի հակառուս գործիչ է», ով «ռուսական պետականության դեմ պայքարել է նաև մինչև հեղափոխությունը»։ Իսկ Մարկովը կոչ է արել հանել Նժդեհի արձանը և սպառնացել չաջակցել Ցեղասպանության հարցում։ Փաստորեն, ռուս մի քանի շովինիստներ փորձում են, ի թիվս այլի, քաղաքաշինական նախապատվություններ թելադրել։
Չցանկանալով ծանրանալ այն հանգամանքի վրա, թե ովքեր և ում կողմից են խրախուսվում այս նախաձեռնող խմբի անդամները և ում շահերն են սպասարկում՝ կցանկանայինք կատարել երկու դիտարկում։
Նախ, անուրանալի համարելով Ռուսաստանի դերակատարումը ֆաշիզիմի ջախջախման գործում, պետք է ընդգծել, որ Հայրենական պատերազմում հաղթել է ողջ խորհրդային ժողովուրդը, այդ թվում՝ Հայաստանը։ Զուտ թվային վիճակագրությունը ցույց է տալիս, թե ինչ կարևոր ներդրում է ունեցել հայ ժողովուրդը «դարչնագույն ժանտախտի» դեմ պայքարում։ Հիշենք միայն, որ առաջին ոչ-սլավոն ռազմաճակատի հրամանատարը Մարշալ Բաղրամյանն էր։ Այնպես որ, ֆաշիզմի դեմ հաղթանակի մոնոպոլիզացիան, ինչ քաղաքական նկատառումներով էլ որ արվի, անընդունելի է, և Հայաստանին ֆաշիզմի հերոսացման մեջ մեղադրելը պարզապես չարամիտ փարիսեցիություն է։
Երկրորդ, Գարեգին Նժդեհը այսօրվա Հայաստանի պետության և ժողովրդի ազգային հերոսն է, ով պայքարել է իր ժամանակի բոլոր կայսրությունների դեմ հանուն իր ազգի գոյատևման և անկախ պետականություն ունենալու համար։ Ռազմավարական գործընկերոջ «ստրատեգները» պետք է հարգանք ու զգուշավորություն ցուցաբերեն իրենց գնահատականներում։ Լավ կլիներ, որ նրանք պատմաքարոզչական իրենց պայքարում կենտրոնանային իրենց անմիջապես վերաբերող հարցերի վրա, և չփորձեին հեշտացնել ադրբեջանաթուրքական պատմաբանների ոչ այդքան դյուրին աշխատանքը։
Աննա Մկրտչյան, քաղաքագետ