Ձեր վստահելի աղբյուրը

Լոռու մարզի Շիրակամուտ, այժմ՝ Նալբանդ գյուղի բնակչուհու՝ Նելան Չարչյանի երազանքներն այսօր կապված են որդու՝ չորսամյա Նարեկի հետ: Նելանն ապրում է՝  ծանր հուշերը պայքարելու ուժ դարձրած: Թե ինչպես 8-րդ դասարանի աշակերտուհու կանխատեսումն ու վատ երազն իրականություն դարձավ, ինչպես 1988-ի ավերիչ երկրաշարժից հետո նա կարողացավ ապրել ու ապրեցնել, այս ամենի մասին է Նելանը պատմել Panorama.am-ի հետ զրույցում:

«Նախորդ օրը՝ ամսի 6-ին, մենք հարևանի տանն էինք: Դեռ երեկոյան ցնցումներ սկսվեցին, կարծես երկրաշարժ լիներ: Չգիտեմ ինչու՝ ես վատ կանխազգացում ունեի. երեկոյան քնեցինք, առավոտյան պետք է դպրոց գնայի, բայց չէի ուզում գնալ, չէի կարողանում տեղիցս վեր կենալ, հայրս ինձ ստիպեց՝ վեր կաց, գնա դպրոց: Արդեն ութ տարի էր՝ դպրոց էի գնում, ոչ մի անգամ առաջին դասին ուշացած չէի գնացել, իսկ այդ օրն առաջին դասին ընդհանրապես չներկայացա, երկրորդ դասից ուշացած գնացի, երրորդին էլ չէի ուզում գնալ, նստել»,- ասում է նա:

Լինելով երրորդ դասարանցիների ջոկատավարներ՝ Նելանն ու դասընկերները մեծ դասամիջոցին խաղեր էին կազմակերպել: Դասամիջոցի ավարտին նա իրեն ստիպեց՝ գնալ ու դասի նստել, սակայն դասի ժամին անհանգիստ էր, ամեն ինչ անում էր, որ իրեն դասարանից դուրս հանեն, նույնիսկ ուսուցչին խնդրեց՝ դուրս թողնել իրեն, բայց՝ ապարդյուն:

«Երևի մի 5-10 րոպե էինք դասին նստել, ուսուցիչը հարցրեց՝ ո՞վ է դաս պատասխանելու, ասացի՝ ես գամ, ասաց՝ չէ, դու անկարգ ես քեզ պահել: Դասընկերներիցս մեկին կանչեց գրատախտակի մոտ, հետո իմացա, որ … այդ դասընկերոջս հենց գրատախտակը «սպանեց». մեջքը կոտրվել էր»,- պատմում է նա:

Երկրաշարժից օրեր առաջ Նելանը վատ կանխազգացում ուներ, երազներ էր տեսել՝ մանկապարտեզն ու դպրոցը ավերվում էին, երազի մեջ իր անհույս ճիչերն է հիշում՝ «երեխաներին դուրս բերեք»: Երազում իր դպրոցն անդունդն էր գնում, բայց ինքը փրկվեց՝ դպրոցը դաշտից բաժանող ցանկապատից կախված մնալով: Նրա երազները լուրջ չէին ընդունում, երեխայի տեղ էին դնում:

«Կյանքն այնպես ստացվեց, որ ես իրոք մնացի ցանկապատներից կախված. ոչ դպրոցի հետ անդունդը գնացի, ոչ էլ կարողացա քայլել»,- ասում է նա:

Նելանի ծնողներն ու քույրը ևս փրկվեցին ավերիչ երկրաշարժից. Մայրն ու հայրը մթերային խանութում էին աշխատում, խանութը փլվել էր, բայց մեծ կշեռքի ու սառնարանների շնորհիվ նրանք կարողացել էին պատսպարվել: 6-րդ դասարանում սովորող քույրն այդ ժամին դպրոցի մարզադահլիճում էր՝ կիսանկուղային հարկում. դահլիճի մի մասը քանդվել էր, աշակերտներից երկուսը զոհվել էին, մյուսները կարողացել էին փրկվել: Նելանի տատիկը փորձել էր պատսպարվել դռան շեմի տակ, և հենց դա էլ մահվան պատճառ էր դարձել. շեմը փլվել էր:

Արդեն 29 տարի Նելանը փորձում է վերականգնվել տեսածից ու ապրածից՝ թե հոգեպես, թե ֆիզիկապես, ասում է՝ առայժմ դա ամբողջապես չի հաջողվում:

«Եթե որևէ ընտանիքի կողքով է անցել այդ աղետը, այսինքն՝ գոնե միայն տունն է քանդվել, տուն են տվել, ավելի հեշտ է վերականգնվել, բայց եթե ընտանիքում զոհ կա… : Մեր գյուղը էպիկենտրոնն էր, զոհերը շատ-շատ էին, ընտանիք կա՝ միանգամից երեք երեխա էին մահացել կամ ծնողները: Հավատացեք, այդ ընտանիքի համար հոգեպես վերականգնվելը շատ դժվար է: Ես արդեն փոքրիկ ունեմ, ով 4 տարեկան է, բայց ես դեռ չեմ կարող ասել, որ հոգեպես լրիվ վերականգնվել եմ»,- նշում է նա:

Նելանի խոսքով՝ շրջապատը ևս կարևոր դեր ունի այստեղ, կարող է օգնել կամ խանգարել հոգեպես վերականգնվելուն:

Նելանը հիվանդանոցային երկար բուժում է անցել երկրաշարժից հետո: Հանրապետական հիվանդանոցից նրան տեղափոխել են ԱՄՆ, ուր վեց ամիս բուժվել է: Ասում է՝ բժիշկների հոգատարության շնորհիվ ոչ մի րոպե չի զգացել, որ սայլակի վրա է, որ ուրիշներից տարբեր է: Մտածում էր՝ կգա Հայաստան ու նույնը կլինի, բայց սպասումները չարդարացան:

Իր՝ ԱՄՆ-ում բուժվելու ընթացքում ծնողները տեղափոխվել են ՌԴ: Ինքը՝ Նելանը, դրսում չկարողացավ ու չցանկացավ ապրել.«Առանց Հայաստանի ես կյանք չունեմ, բալիկս էլ Հայաստանում է ծնվել: Երբ բալիկս ծնվեց, շատերը ուրախանում էին, գովում էին, որ ես ուժեղ եմ, կարողացել եմ բալիկ ունենալ, բացի ինձանից՝ էլի ինչ-որ մեկի մասին հոգ տանել, սակայն եղան մարդիկ, որ քննադատեցին, իրենց համար սայլակով մարդը մարդ չէ, ո՞նց կարող է սայլակով կինը ընտանիքի կին դառնալ, երեխա ունենալ»:

Այսօր Նելանն աշխատում է Արտակարգ իրավիճակների նախարարությունում, ապրում է իր փոքրիկի հետ՝ վարձով: Թեպետ դժվարանում է միայն աշխատավարձով տան վարձը վճարել, կոմունալ վճարումներն անել, ապրել ու երեխա մեծացնել, բայց լավատեսությամբ է լցված: Միայն ցանկանում է վերադարձնել դեռ երկրաշարժից հետո գերմանական Կարմիր խաչի՝ իրեն՝ իբրև առաջին կարգի հաշմանդամի, տված տնակը, որ ապօրինաբար խլել են իրենից ու հրաժարվում են վերադարձնել:

2012 թ. ՀՀ ԱԻ նախարարությունը որոշեց համակարգի աշխատանքներին ներգրավել սայլակավոր հաշմանդամների: Ռիսկային ու պարտավորեցնող այդ որոշման իրականացման ուղին լի էր դժվարություններով, հուսահատությամբ, անորոշությամբ, բայց հստակ էր նպատակի իրագործման գիտակցումը:

Ամփոփելով 5 տարիների աշխատանքը՝ ԱԻ նախարարությունից Panorama.am-ին տեղեկացրին, որ այսօր արդեն շուրջ երեք տասնյակ սայլակով տեղաշարժվող անձ ԱԻՆ համակարգի մեծ ընտանիքի լիիրավ անդամն է, հուսալի գործընկերն ու հմուտ աշխատակիցը: Վերջիններս շատ արագ ինտեգրվեցին համակարգի գործելաոճին և արտակարգ ռիթմին, հինգ տարի շարունակ նրանք մայրաքաղաքի և Շիրակի, Լոռու, Գեղարքունիքի, Կոտայքի, Արմավիրի ու Վայոց ձորի մարզային փրկարարական վարչություններում պատվով են կատարում իրենց աշխատանքը՝ կատարելագործելով մասնագիտական հմտություններն ու արձանագրելով նոր հաջողություններ:

ՀՀ ԱԻՆ «Տեխնիկական անվտանգության ազգային կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տեղեկատվության վարչության պետ Սևակ Մխիթարյանը վստահեցնում է՝ օրը բուռն և հագեցած է նաև աշխատանքից դուրս. սպորտը, գիտությունը և արվեստը դարձել են նրանցից շատերի առօրյայի անբաժանելի մասնիկը, իսկ գրանցած հաջողությունները միայն հպարտանալու առիթ են:

 Նրանցից շատերը բազմիցս լավագույնն են ճանաչվել Հաշմանդամների հանրապետական  մարզական փառատոնում, նշանակալի ձեռբերումներ ունեցել միջազգային մարզական հարթակներում ու ներգրավվել մշակութային տարբեր միջոցառումներում:

ՀՀ ԱԻ նախարարության մեծ թիմի անդամներն են ՀՀ բազմակի չեմպիոն, 2017 թ. Հաշմանդամների ծանրամարտի աշխարհի գավաթի առաջնության արծաթե մեդալակիր, 2016 թ. Ռիո դե Ժանեյրոյի 15-րդ պարալիմպիկ խաղերում  5-րդ հորիզոնականը գրաված ծանրորդ Գրետա Վարդանյանը, սեղանի թենիս և բազկամարտ մարզաձևերում ՀՀ բացարձակ չեմպիոններ Նուբար Կիրակոսյանը և Հարություն Մխիթարյանը, «Միսս Հայք» հաշմանդամ կանանց գեղեցկության 2014թ. մրցույթի հաղթող Քրիստինե Փիրուզյանը և նույն մրցույթում «Միսս համակրանք» տիտղոսին արժանացած Գոհար Նավասարդյանը: Երկրպագուների մեծ բանակ ունի նաև անվասայլակով բասկետբոլի «ԱՐՏԱԿԱՐԳ» թիմը: 2017 թ. համակարգի 4 աշխատակցի շնորհվեց պատվավոր լեյտենանտի կոչում: