Քրդերը՝ կարմայի և աշխարհաքաղաքականության միջև
Քրդերն աշխարհի քիչ ժողովուրդներից են, ովքեր վաղնջական ժամանակներից կոմպակտ բնակվում են մի տարածաշրջանում, հաշվվում են տասնյակ միլիոններով, բայց սեփական պետություն չունեն։ Ավելին, ներկայումս տարածաշրջանային պետությունների մոտ կարծես թե ձևավորված կոնսենսուս կա, որ քրդերը չպետք է պետություն ունենան։ Ճիշտ է, ներկայումս կան քրդական քաղաքական միավորներ՝ Իրաքի Քրդստանը ինքնիշխանության որոշակի ատրիբուտներով, և Ռոջավան՝ Հյուսիսային Սիրիայի ժողովրդավարական դաշնությունը, որը փաստացի ինքնավարություն է Սիրիայի հյուսիսում։ Բայց լիարժեք պետություն ունենալու քրդական ազգայնականների երազանքը դեռևս դժվար իրագործելի է, ինչի վկայությունն է նաև 2017թ. սեպտեմբերին Իրաքյան Քրդստանի անկախության հանրաքվեի ձախողումը։
Քրդական պետության դեմ ամենաեռանդունը հանդես է գալիս Թուրքիան, որը գրեթե 40 տարի է ինչ ռազմական միջոցներով պայքարում է քրդական անկախական խմբերի, մասնավորապես՝ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության դեմ (PKK)։ Նպատակն է՝ կանխել քրդական պետության կամ ինքնավարության ստեղծումը կամ նույնիսկ քաղաքական իրավունքների ընդլայնումը։ PKK դեմ պայքարի շրջանակներում, որը Թուրքիայի և մի շարք այլ պետությունների ու կազմակերպությունների կողմից համարվում է ահաբեկչական կազմակերպություն, թուրքական զինված ուժերը հաճախ հատում են նաև Իրաքի հետ պետական սահմանը, ինչը միջազգային հակազդեցության առանձապես չի արժանանում։
Քրդական հարցն առանձնակի դեր ունի նաև սիրիական հակամարտության շրջանակում, որտեղ գործող բազմաթիվ զինված խմբակցությունների շարքում կարևոր գործոն են նաև քրդական ուժերը, մասնավորապես՝ YPG-ն։ Եվ չնայած այդ դերակատարությանը և ԱՄՆ կողմից տրամադրված աջակցությանը՝ սիրիական քաղաքացիական պատերազմի խճանկարում քրդերին կարելի է դասել ամենատուժածների շարքում։ Տարիներ շարունակ տարբեր ռազմական խմբավորումներ՝ ընդդիմադիր և իշխանամետ, տարբեր արտաքին ուժերի աջակցությամբ պայքարեցին միմյանց, ապա Իսլամական պետության դեմ։ Եվ երբ բարենպաստ իրավիճակ է ստեղծվել հակամարտության կարգավորվման և հաղթանակի պտուղները քաղելու համար, քրդերը վաստակած «պարգևավճարի» փոխարեն ստանում են «Ձիթենու ճյուղ»։
Թուրքական զորքերը, ըստ էության, բոլոր կարևոր դերակատարների լռության կամ աննշան արձագանքի պայմաններում, հունվարի 20-ին արշավ սկսեցին Սիրիայի հյուսիսում գտնվող քրդաբնակ Աֆրինի տարածաշրջանում։ Թուրքական իշխանությունների ռազմավարական նպատակը հստակ է՝ հնարավորինս թուլացնել քրդերին և կանխել քրդական նոր ինքնավարության ստեղծումը, որը կարող է վտանգել Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը։ Նույն տրամաբանությունն էր ընկած Թուրքիայի իշխանության գործողություններում, երբ 2014թ․-ին Քոբանիի ճակատամարտում թուրքական բանակն անտարբերությամբ հետևում էր սահմանից այն կողմ Իսլամական պետության գրոհայինների կողմից քրդերի նկատմամբ իրականցվող ջարդերին։
Իսկապես, պատմությունը ոչ միայն կրկնվելու հատկություն ունի, այլ երբեմն էլ հեգնական պտույտներ է կատարաում։ 1894թ. Սասունի հերոսամարտը արյան մեջ խեղդող քրդական Համիդիեականները չէին կարող պատկերացնել, որ մեկ դար անց իրենց ժառանգները կդառնան թուրքական բռնաճնշումների զոհերը, և նրանց աջակիցների առաջին շարքում կլինեն հայերը և Հայաստանը։ Չէինք ցանկանա անդրադառնալ Հայոց ցեղասպանության մեջ քրդական հրոսակախմբերի մասնակցության խնդրին, նշենք միայն, որ այսօր հայերս կարծես ներել ենք քրդերին, իսկ վերջիններս ընդունել են մեղքի իրենց բաժինը և անկեղծորեն զղջում են։
Ու չնայած այդ ներմանն ու զղջմանը, կարման մնացել է, և տպավորությունն այն է, որ դժբախտաբար քրդերը հնձում են նախորդ դարի սկզբին իրենց ցանածը։ Եվ եթե կարմայից ազատվելու հասանելի միջոցներ կան, ավելին իսլամն ու քրիստոնեությունը ընդհանրապես կարմայի հասկացությունը չեն ընդունում, ապա աշխարհաքաղաքականությունն ունի իր դոգմաները, որոնք վեր են կրոնական մեկնաբանություններից և ներմամբ ու զղջմամբ չեն կարող վերանայվել։