Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախօրեին Անգելա Մերկելը չորրորդ անգամ դարձավ Գերմանիայի կանցլեր՝ 364 կողմ, 315 դեմ ձայներով։ Նախորդ տարվա սեպտեմբերին տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրություններից հետո կառավարության ձևավորման բանակցությունները տևեցին  համարյա 6 ամիս։ Մերկելի գլխավորած քրիստոնեադեմոկրատական դաշինքը (CDU/CSU) սոցիալ դեմոկրատների հետ կրկին կազմեց մեծ կոալիցիա, ինչը հանրության կողմից առանձնակի եռանդով չի ընդունվում։

Այս ժամկետը թերևս սարսափելի չի թվա, եթե համեմատենք 2010-11թթ. Բելգիայի կառավարության ձևավորման գործընթացի հետ, երբ բանակցությունները տևեցին 541 օր և 589 օր չկար ձևավորված կառավարություն։ Խորհրդարանական կառավարման համակարգի անկայունության խորհրդանիշը, այդուհանդերձ, մնում է Իտալիան, որն 1946թ.-ից ի վեր ունեցել է 40-ից ավել վարչապետեր և շատ ավելի շատ կառավարություններ։

Մարտի 4-ին Իտալիայում տեղի ունեցած ընտրությունների արդյունքում հստակ հաղթող կուսակցություն չեղավ, և այստեղ ևս սպասվում են դժվար կոալիցիոն բանակցություններ։ Աջ-կենտրոնական դաշինքը՝ իր կազմում ունենալով Մատեո Սալվինիի «Լեգա նորդ» և Սիլվիո Բեռլուսկոնիի «Ֆորձա Իտալիա» կուսակցությունները, ստացել է Իտալիայի խորհրդարանի ստորին պալատի 37% և Սենատի 37,5% տեղերը։ Երկրորդ տեղում է պոպուլիստական «Հինգ աստղ» կուսակցությունը՝ համապատասխանաբար 32,7% և 32,2% տեղերով։ Ծանր պարտություն է կրել իշխող ձախ-կենտրոնամետ դաշինքը՝ արդեն նախկին վարչապետ Մատեո Ռենձիի գլխավորությամբ։

Հետաքրքրականն այն է, որ Իտալիայում այս խորհրդարանական ընտրություններն անցկացվել են նոր ընտրակարգով, որն ընդունվել է 2017թ. հոկտեմբերին և ստացել է Rosatellum անունը։ Այն խառը ընտրական համակարգ է, որտեղ տեղերի 37% ընտրվում է մեծամասնական ընտրակարգով, իսկ 63%՝ համամասնական։ Այս նոր օրենքը փոխարինեց 2015թ. Italicum կոչված ընտրական օրենքին, որը չկիրառվեց՝ Իտալիայում սահմանադրական բարեփոխումների տապալման ու ուժերի նոր վերադասավորման պատճառով:

Ըստ որոշ փորձագետների, Italicum-ը եղել է Հայաստանի նոր ընտրական համակարգի հիմնական ոգեշնչման աղբյուրը։ Italicum-ը նախատեսում էր երկփուլանի կուսակցական ցուցակներով համամասնական ընտրակարգ՝ մեծամասնության բոնուսով և 3% անցումային շեմով։

Ընտրությունները անցկացվելու էին 100 տեղամասերում՝ բաց ցուցակներով։ Italicum-ը, որի սահմանադրականությունը վիճարկվել է նաև Իտալիայի Սահմանադրական դատարանում, միակ ընտրական օրենքն է, որ ընդունվելուց հետո չի կիրառվել։

Իսկ ահա Հայաստանում 2015թ.-ի սահմանադրական բարեփոխումներից հետո նոր ընտրակարգ ընդունվեց՝ հիմնվելով Italicum-ի վրա, հիմնական նպատակ ունենալով ապահովել կառավարության արագ կազմավորում և երկարատև կայունություն։ Եվ ըստ էություն այն ծառայեց իր նպատակին։

Չանդրադառնանք Հայաստանում անցկացվող ընտրությունների որակին, այլ զուտ ֆորմալ վերլուծության տեսակետից կարող ենք պնդել, որ նման ընտրակարգի միջոցով հնարավոր է խորհրդարանական կառավարման համակարգում ունենալ կայուն կառավարություն։ Բացի այդ, Հայաստանի դեպքում նման կերպ հնարավոր եղավ ապահովել իշխանության սահուն փոխանցում, ինչը Հայաստանի 3-րդ Հանրապետության քաղաքական պատմության մեջ աննախադեպ երևույթ է։

Այդուհանդերձ, պետք է ընդգծել, որ առավելություն տալով կայունությանը, ինչ Հայաստանի պես աշխարհաքաղաքական միջավայր ունեցող երկրի համար անհրաժեշտություն է, որոշակիորեն տուժում է ժողովրդավարության կարևորագույն սկզբունքներից ներկայացուցչականությունը (representativeness), որը պարզ կերպով պետք է արտահայտվի` «որքան ձայն, այնքան տեղ» բանաձևով։

Մյուս կողմից էլ ներկայացուցչականությունը ամեն կերպ ապահովելու ձգտումը կարող է հանգեցնել մասնատված խորհրդարանի և փոքրամասնության կառավարության, ինչն արդեն վտանգում է քաղաքական համակարգի կարողությունը՝ ապահովելու ժողովրդավարական կառավարում և քաղաքացիների հավաքական ու անհատական շահերի արդյունավետ սպասարկումը։

Անկախ քաղաքական ընթացիկ կոնյուկտուրայից՝ խորհդարանական կառավարման համակարգին անցումը կարող է ապահովել ավելի մեծ քաղաքական պլյուրալիզմ ու խթանել ժողովրդավարական կոնսոլիդացիան։ Իսկ խորհդարանական հանրապետությունների մեծագույն փորձությունը, համարենք, որ Հայաստանն հաղթահարել է՝ թեկուզև որոշակի կողմնակի վնասներով։

Իսկ ահա իտալացիները կարող են առանց քաշվելու Հայաստանի հետ փորձի փոխանակում կատարել իրենց ստեղծած, բայց Իտալիայում չկիրառած Italicum-ի վերաբերյալ։ Նախադեպ էլ կա՝ Հայաստանում ստեղծված Armenicum-ն էլ Հայաստանում կիրառում չգտավ։