Երեք կայսրերի «ոչ սրբազան» դաշինքը. Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան
XIX դարի վերջին միացյալ Գերմանիայի կանցլեր Բիսմարկի նախաձեռնությամբ ստեղծվեց «Երեք կայսրերի դաշինքը», որը միավորում էր Գերմանիայի, Ռուսաստանի և Ավստրո-Հունգարիայի կայսրերին: Միապետերի այս միությունը փորձ էր վերականգնելու 1815թ. նապոլեոնյան պատերազմներից հետո ստեղծված նույն կայսրերի «Սրբազան դաշինքը» և կոչված էր ապահովելու խաղաղությունը և ուժերի հավասարակշռությունը Եվրոպայում, մասնավորապես` Բալկաններում: Երեք կայսրերի դաշինքը երկար չգոյատևեց: Այն իրավիճակային դաշինք էր, որն անդամ երկրների միջև եղած անհաղթահարելի հակասությունների ու շահերի բախման պատճառով շատ արագ փլուզվեց, և երեք կայսրերը առաջին համաշխարհային պատերազմում հայտնվեցին խրամատների տարբեր կողմերում:
Նման մի խմբավորման ստեղծման տպավորություն են թողնում Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը, որոնց նախագահները համատեղ քայլեր են ձեռնարկում Սիրիայում իրավիճակը կարգավորելու հարցում գերակա դիրք ունենալու ուղղությամբ, հատկապես երբ եվրոպական երկրները և ԱՄՆ-ն առանձնապես մեծ հետաքրքրություն չեն դրսևորում այդ հարցում: Երեք երկրները դարեր շարունակ եղել են տարածաշրջանային մրցակիցներ և նրանց միջազգային շփումները հաճախ եղել են ռազմական բախումների տեսքով: Բացի աշխարհաքաղաքական տեսակետից, այս երկրներն ունեն նաև քաղաքակրթական ու կրոնական տարբերություններ, որոնք պատմության ընթացքում երբեմն բռնի դրսևորումներ են ստացել: Ռուսաստանը հաճախ ներկայանում է որպես ուղղափառ քրիստոնեության առաջամարտիկ, Թուրքիայի ներկայիս իշխանություններն անթաքույց հանդես են գալիս սուննի մուսուլմանների հովանավորի դերում` օսմանյան խալիֆայության հետքերով, իսկ Իրանը շիա իսլամի միջնաբերդն է:
Այս ամբողջ հակասություններով հանդերձ՝ օրվա աշխարհաքաղաքական իրավիճակը, ներառյալ այն հանգամանքը, որ երեք երկրներն էլ քաղաքական խնդիրներ ունեն Արևմուտքի հետ, ստիպել է ՌԴ-ին, Թուրքիային և Իրանին գնալու իրավիճակային դաշինքի և փորձելու համատեղ ջանքերով լուծելու Սիրիայի խնդիրը: Հարցը բարդանում է նրանով, որ հենց Սիրիայի հարցում նրանց դիրքորոշումներ տրամագծորեն տարբեր են. Ռուսաստանն ու Իրանը սատարում են գործող նախագահ Ասադին, իսկ Թուրքիան` ընդդիմությանը: Կարևոր փորձաքար է նաև քրդական հարցը և նրանց հնարավոր ինքնավարության տրամադրումը:
Երեք երկրներն էլ Սիրիայում ունեն որոշակի ուժային ազդեցություն, ինչը թույլ է տալիս նրանց էական դերակատարում ունենալ սիրիական ճգնաժամի հանգուցալուծման գործընթացում: Ռուսաստանը լուրջ օդուժ ունի, իսկ Իրանը` ցամաքային ներկայություն` նաև աշխարհազորային խմբավորումների տեսքով: Թուրքիան ևս ռազմական ազդեցությունը մեծացրեց՝ անցած ամիսներին Աֆրինիում քրդական YPG-ի դեմ հարձակման և որոշ տարածքներ իր վերահսկողության տակ վերցնելու միջոցով:
Երեք երկրներն անցած տարի նախաձեռնել էին ՄԱԿ-ի հովանու ներքո Ժնևում ընթացող Սիրիայի հարցով խաղաղ բանակցություններին զուգահեռ Աստանայի գործընթացը, որը երաշխավորելու նպատակով նախաձեռնվել էր երեք նախագահների եռակողմ հանդիպումների ձևաչափը: Նման առաջին հանդիպումը տեղի էր ունեցել անցած տարի նոյեմբերի 22-ին` Սոչիում: Երկրորդը տեղի ունեցավ ապրիլի 4-ին՝ Անկարայում: Հանդիպման արդյունքում ընդունված համատեղ հայտարարության մեջ նախագահները նախ գոհունակություն են հայտնում Աստանայի գործընթացի առաջին տարվա ձեռքբերումներից և նշում, որ այն «միակ արդյունավետ միջազգային նախաձեռնությունն է, որ օգնելու է նվազեցնել բռնությունը Սիրիայում և նպաստելու է խաղաղությանն ու կայունությանը Սիրիայում` խթանելով Ժնևի գործընթացը»:
Նախագահներն իրենց ամուր և շարունակական հանձնառությունն են հայտնում «Սիրիայի ինքնիշխանությանը, անկախությանը, միասնությանը, տարածքային ամբողջականությանը և ոչ-սեկտային (non-sectarian) բնույթին»: Հայտարարության մեջ ընդգծվում է, որ ահաբեկչության դեմ պայքարի քողի տակ նոր իրողություններ չպետք է ստեղծվեն և վճռականություն են հայտնում պայքարել անջատողականության դեմ: Կարևորվում է Սիրիական ազգային երկխոսության կոնգրեսի աշխատանքը, որը գումարվել էր հունվարի 30-ին Սոչիիում, ընդգծվում է խաղաղ կարգավորման անհրաժեշտությունը և Իսլամական պետություն կազմակերպության վերջնական ոչնչացման վճռականությունը: Սիրիայի հարցով հաջորդ եռակողմ հանդիպումը նախատեսվում է անցկացնել Թեհրանում:
Վերջերս ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամպը հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ն շուտով դուրս կգա Սիրիայից: Թեև Ֆրանսիան որոշակի ակտիվություն դրսևորում է սիրիական հարցում, եվրոպական երկրները ավելի շատ մտահոգված են միգրացիոն հոսքերի կարգավորմամբ և ակտիվորեն չեն մասնակցում ճգնաժամի կարգավորմանը: Այս պայմաններում Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի «ոչ սրբազան», պայմանների թելադրանքով ստեղծված «տրիոն» կարող է որոշակի հարցեր լուծել` հաղթահարելով իրենց միջև եղած հակասությունները, հատկապես երբ միջազգային հանրությանը պետք է ցույց տալ, թե ով է տարածաշրջանում հարց լուծողը, իսկ սեփական բնակչությանը` գործող իշխանությունների վարած արդյունավետ արտաքին քաղաքականության պտուղները:
Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանի այլ երկրներին ու ժողովուրդներին, ներառյալ նաև Հայաստանին և հայերին, ովքեր տարիներ ու դարեր շարունակ տուժել են այս երեք երկրների մրցակցությունից ու թշնամանքից, ապա նրանց առջև վերադիրքավորման և սեփական աշխարհաքաղաքական նշանակության վերագնահատման անհրաժեշտություն կառաջանա` եռյակ դաշինքի հնարավոր երկարատևության դեպքում: Զարգացման հեռանկար, որի հավանականությունը գոնե այսօրվա դրությամբ ցածր է: Ինչպես ասում է հին իմաստությունը` «Սա ևս կանցնի», և կմնա պարզել, թե խրամատների, որ կողմերում հերթական անգամ կհայտնվեն «կայսրերը»:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Անահիտ աստվածուհու արձանը կցուցադրվի Հայաստանի պատմության թանգարանում պահվող բացառիկ նմուշների հետ
