Քանի ձայն արժե մեկ մանդատը նոր խորհրդարանում
Դեկտեմբերի 16-ին Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովն ամփոփել է ԱԺ արտահերթ ընտրությունների արդյունքները և ընդունել որոշում` Ազգային ժողով ընտրվելու և մանդատների բաշխման մասին։ «Իմ Քայլը» դաշինքը ստացել է ընդհանուր 88 մանդատ, Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությունը՝ 26 մանդատ, իսկ Լուսավոր Հայաստան կուսակցությունը՝ 18 մանդատ։
Այսպիսով, թե՛ միջազգային, թե՛ տեղական դիտորդների կարծիքով և հանրային համոզմունքով ազատ և արդար գնահատված այս ընտրությունների արդյունքներից մեկն այն պետք է լիներ, որ կազմավորվող խորհրդարանն իրապես արտացոլեր հասարակության տրամադրությունները և ապահովեր ժողովրդավարական ներկայացուցչականության կարևորագույն սկզբունքի իրականացումը։
Երկար տարիներ գործող խորհրդարանների քննադատների կողմից շրջանառվում էր այն մոտեցումը, որ ժողովրդավարական ցածր մակարդակի ընտրություններով հնարավոր չէ ստանալ խորհրդարան, որն իրապես կներկայացնի հասարակության քաղաքական խճանկարը։
Արդյունքում խորհրդարանական ընտրություններում հաղթած կուսակցությունները ֆորմալ առումով ունենում էին մեծամասնություն՝ առանց հանրային լայն աջակցության։
Սա լուրջ համակարգային խնդիրներ էր առաջացնում ժողովրդավարական կառավարման համար, ինչի կարևորագույն հենասյուններն են ներկայացուցչականությունը և կայունությունը։ Ընդհանրապես, այս երկու սկզբունքների ճիշտ համադրությունը և հավասարակշումը էական նշանակություն ունեն քաղաքական համակարգի արդյունավետ գործառնության համար, և այդ նպատակին հասնելու համար անհրաժեշտ են ոչ միայն ազատ ու արդար ընտրություններ, այլ նաև սահմանադրական ու օրենսդրական կարգավորումներ, որոնք արտացոլվում են ընտրական համակարգի մեջ։
Հենց բարձր ներկայացուցչականությունն ապահովելուն են կոչված համամասնական ընտրակարգերը, որոնց դեպքում էլ խնդիրն այն է, որ դժվարանում է կայուն մեծամասնություն կազմելը, ինչն իր հերթին բերում է անկայունություն և համակարգի կառավարելիության խնդիրներ։
Խորհրդարանական կառավարման մոդելին անցնելով՝ Հայաստանում կայունության խնդիրը լուծելու համար նոր սահմանադրության մեջ և ընտրական օրենսգրքում որոշակի կարգավորումներ մտցվեցին՝ խորհրդարանում կայուն մեծամասնություն ապահովելու համար։
Եվ դա իհարկե արվեց ներկայացուցչականության սկզբունքի հաշվին։ Ինչքան էլ որ գովեն գործող սահմանադրությունը այս տարվա ապրիլ-մայիսին Հայաստանում տեղ գտած քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ հանգուցալուծման համար, այդուհանդերձ արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համատեքստում տեղ գտած զարգացումները ցույց տվեցին կայունության օգտին «շեղված» սահմանդրության անճկունությունը։ Դա առաջին հերթին արտահայտվեց հանրային տրամադրությունների կտրուկ փոփոխումն արտացոլելու անկարողության մեջ, ինչից հնարավոր կլիներ խուսափել, եթե լինեին արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման ավելի լայն, թեկուզև դժվար իրագործելի մեխանիզմներ։
Ներկայուցչականության տեսակետից պրոբլեմատիկ է նաև ընտրական օրենսգրքում տեղ գտած «բոնուսային համակարգը», երբ արհեստական կերպով հաղթած կուսակցությունը ստանում է լրացուցիչ մանդատներ, որպեսզի դրանց քանակը տոկոսային արտահայտությամբ լինի ոչ պակաս, քան 54 տոկոսը: Նույն խնդիրը կա նաև փոքրամասնության նկատմամբ կիրառվող «դրական խտրականության» դեպքում, երբ ուժերի մեկի կողմից մանդատների ընդհանուր թվի 2/3-ից ավելին ստանալու դեպքում, մյուս կուսակցություններն ստանում են լրացուցիչ մանդատներ՝ 1/3-ի չափով։ Այն, ինչին ականատես եղանք դեկտեմբերի 9-ին տեղի ունեցած ընտրությունների արդյունքում։
Իսկ արդյունքներն այսպիսին էին։ «ԻՄ քայլը» դաշինքը ստացել է 884,864 ձայն, որը դարձել է 88 մանդատ։ Մեկ մանդատի «գինը»՝ 10055 ձայն։ Բարգավաճ Հայաստանը կուսկացություն ստացել է 103 801՝ 26 մանդատ։ Մեկ մանդատը՝ 3992 ձայն։ ԼՀ կուսակցություն ստացել է 80 047 ձայն՝ 18 մանդատ։ Մեկ մանդատը՝ 4 447 ձայն։ Ընտրողների ընդհանուր թիվը եղել է 1 261 105, մանդատների քանակը դարձել է 132, այսինքն՝ մեկի արժեքը 9554 ձայն։
Ձայներ/տեղեր հարաբերակցությունը եթե արտահայտենք տոկոսներով, ապա կստացվի հետևյալ պատկերը։
Իմ Քայլը ստացել է ձայների 70.47% , խորհրդարանի տեղերի՝ մոտ 66%-ը։
ԲՀԿ ստացել է ձայների 8.27%-ը, խորհրդարանի տեղերի՝ 20%-ը։
Լուսավոր Հայաստանն էլ ստացել է ձայների 6.37% և խորհրդարանի տեղերի՝ 14%-ը։
Այստեղից երևում է, որ խախտվել է ներկայացուցչականության և համամասնության սկզբունքները։ Ընտրական օրենսգիրքը ակնհայտ չի ապահովում ժողորդական քվեն խորհրդարանի տեղերի վերափոխման արդար ու համամասնական մեխանիզմ։ Ստացվում է, որ ազատ և արդար ընտրությունների անցկացումը անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար պայման է «հասարակության հայելի» խորհրդարան ունենալու համար։ Հետագա հնարավոր օրենսդրական բարեփոխումներում հարկավոր է հաշվի առնել նաև այս հանգամանքը։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Ամեն սարի գլխին, փեշին, անտառներում հայկական հետքեր են. Քաշաթաղի հուշարձանները՝ մեկ գրքում
