Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մարտի 11-ին Հայաստանում մեկնարկել է «ՆԱՏՕ-ի շաբաթը», որի շրջանակներում նախատեսված են մի շարք հանրային միջոցառումներ՝ ՀՀ պետական գերատեսչությունների, Հայաստանում հավատարմագրված ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունների դեսպանությունների, ոչ կառավարական կազմակերպությունների, ԶԼՄ-ների մասնակցությամբ։ Հայաստանում է ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի փոխտեղակալ, Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ  Ջեյմս Ապատուրայը: Քննարկվելու են Հայաստան-ՆԱՏՕ հարաբերությունների ներկայիս մակարդակը, համագործակցության ծրագրերը և հեռանկարները։ ՆԱՏՕ-ի շաբաթվա նպատակներից է նաև բարձրացնել կազմակերպության տեսանելիությունն ու դրա մասին իրազեկությունը հասարակական տարբեր շերտերում։

Հայտնի փաստ է, որ ՆԱՏՕ-ն իր լավագույն օրերն այժմ չի ապրում, և մշտական ուշադրության կարիք ունի։ Սառը պատերազմից թեպետև ՆԱՏՕ-ն դուրս եկավ հաղթանակած, բայց միաժամանակ՝ գոյության իմաստը կորցրած։ Խորհրդային բլոկի փլուզումն այլևս ավելորդ էր դարձնում նման ռազմաքաղաքական միավորումը։ Անցած տասնամյակներում Հյուսիսատլանտյան դաշինքը վերափոխման, վերադիրքավորման գործընթացների մեջ էր՝ նպատակ ունենալով գտնել իր նոր դերակատարությունը, իր «նոր հակառակորդին»՝ նոր աշխարհաքաղաքական միջավայրում։

ՆԱՏՕ-ի գոյության արդիականությունը հարցական տակ է դրվում ոչ միայն արտաքին հանգամանքներով պայմանավորված, այլ նաև ներքին զարգացումներով, որոնցից կարելի է առանձնացնել երկուսը։

Նախ, Եվրոպական միության կողմից սեփական պաշտպանական կարողությունների ստեղծումը, որի միջոցով եվրոպական երկրները կարող են ԱՄՆ-ից ինքնավար և ՆԱՏՕ-ից դուրս սեփական միջոցներով ապահովել իրենց անվտանգությունը։ Սա բավականին երկար գործընթաց է, որ զարգանում է վայրիվերումներով ու փոփոխական հաջողություններով։

Մարտի 12-ին Երևանում կայացած «ՆԱՏՕ-ի գործընկերությունները. Ֆրանսիայի տեսանկյունից» խորագրով համաժողովին այս խնդիրի շուրջ խոսեց նաև Ջեյմս Ապաթուրայը, պատասխանելով Panorama.am-ի հարցին, թե հնարավո՞ր է Եվրոպական բանակը մի օր փոխարինի ՆԱՏՕ-ին Եվրոպայում։ Նա կարևորեց եվրոպական կարողությունների ամրապնդումը, բայց միաժմանակ համոզմունք հայտնեց, որ ՆԱՏՕ-ին փոխարինող չկա, «ամեն դեպքում իրատեսական շրջանակներում» և պետք չէ նվազեցնել ՆԱՏՕ-ի դերը։

Մյուս կարևոր հանգամանքը, որ ազդում է ՆԱՏՕ-ի կենսագործունեության վրա, ԱՄՆ վերաբերմունքն է կազմակերպության նկատմամբ։ Շատ փորձագետներ պնդում են, որ ՆԱՏՕ-ի՝ որպես միջազգային համագործակցության ինստիտուտի գոյության շարունակականությունը պայմանավորված է առաջին հերթին ԱՄՆ ցանկությամբ, և ոչ թե ինստիտուցիոնալ պահանջարկով։ Պարզ ասած, քանի դեռ ԱՄՆ-ին ձեռնտու է ՆԱՏՕ-ն, այն կգոյատևի։ Սակայն, հատկապես Թրամփի նախագահության շրջանում առավել նկատելի են ու հաճախակի բարձրաձայնվում են ԱՄՆ դժգոհությունները՝ կապված դաշնակից երկրների կողմից կատարվող պաշտպանական ծախսերի ցածր մակարդակի հետ։ Շրջանառվում են նաև լուրեր, որ Թրամփը պատրաստվում է դուրս գալ ՆԱՏՕ-ից, ինչը կնշանակի դրա փաստացի փլուզում։

Այս ամենով հանդերձ ՆԱՏՕ-ն, թեկուզ առանց նախկին փայլի, շարունակում է գործել, և այդ հարցում նրան մեծապես «օգնում է» ռևիզիոնիստական Ռուսաստանը։ ՌԴ վարած արտաքին քաղաքականությունը և արևելաեվրոպական ու բալթյան երկրների կողմից ռուսական սպառնալիքի ցավագին ընկալումը նոր շունչ են հաղորդել Հյուսիսատլանտյան դաշինքին, որը փորձում է անդամ երկրների համերաշխության ու փոխօգնության կիզակետում կրկին դնել Ռուսաստանին զսպման քաղաքականությունը։ Ռուս-ամերիկյան աննախադեպ սրված հարաբերությունների պայմաններում՝ ՆԱՏՕ-ն արդյունավետ գործիք է մնում ԱՄՆ-ի համար՝ չնայած հնչեցվող քննադատություններին։

Մյուս կողմից էլ Ռուսաստանում ՆԱՏՕ-ի նկատմամբ կա դառնություն, քինախնդիր սրտնեղություն, ինչու ոչ նաև անթաքույց թշնամանք, ինչը պայմանավորված է սառըպատերազմյան մրցակցությամբ ու պարտությամբ։ Ոչինչ Ռուսաստանին այնքան չի նյարդայնացնում ու զայրացնում, ինչքան ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը դեպի Արևելյան Եվրոպա ու հետխորհրդային տարածք։ Դա Ռուսաստանում համարվում է լուրջ սպառնալիք կենսական շահերի նկատմամբ, որը կանգնեցնելու համար բոլոր միջոցներն էլ թուլատրելի են։

Նույն համաժողովին Panorama.am-ի հարցին, թե արդյո՞ք ՆԱՏՕ-ի հետագա հնարավոր ընդլայնումը խաղաղություն ու անվտանգություն կբերի հետխորհրդային տարածքին, թե՞ առավել կսրի աշխարհաքաղաքական հակամարտությունները, Ջեյմս Ապատուրայը պատասխանեց, որ յուրաքանչյուր երկիր պետք է իրավունք ունենա ընտրել իր պաշտպանական մեխանիզմները՝ նշելով, որ Ռուսաստանին դուր չի գալիս որ ՆԱՏՕ-ն շատ լայն է բացում իր դռները, ու նա դժվարություններ է ստեղծում այն երկրների համար, որոնք մոտ են Ռուսաստանին ու ցանկանում են մերձենալ ՆԱՏՕ-ի ու ԵՄ-ի հետ։ Գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչը կարևորեց նաև աշխատանքը Ռուսաստանի հետ։

Ինչևէ, գտնվելով հավաքական անվտանգության այլ համակարգում՝ Հայաստանի համար մի շարք առումներով բավականին կարևոր է նաև համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ։ Այդուհանդերձ, այս հարցում հավասարակշիռ քաղաքականություն ունենալու համար պահանջվում է առավել նրբանկատություն և համագործակցության թիրախների հստակ ու թափանցիկ ամրագրում։

Թեկուզև խամրած, բայց ՆԱՏՕ-ի աստղը դեռևս մնում է եվրոպական անվտանգության երկնակամարում, և ինչքան էլ որ համարվի նախորդ դարի մնացորդ, Հյուսիսատլանտյան դաշինքը իր 70-ամյակի նախաշեմին, կարող է դեռ ստվերել նորահայտ երկնային մարմիներին։