Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անցած շաբաթ` ճապոնական Օսակա քաղաքում Մեծ քսանյակի պետությունների ղեկավարների գագաթնաժողովից առաջ, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը «Ֆայնենշլ թայմսին» (Financial Times) տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «լիբերալ գաղափարը վերջնականապես սպառել է իրեն» և նրա որոշ տարրերը պարզապես իրատեսական չեն, ինչպես բազմամշակութայնությունը՝ մատնանշելով ներգաղթի ու բաց սահմանների առաջացրած խնդիրները։ Ըստ նրա՝ Արևմտյան երկրներում ղեկավար էլիտաները կտրվել են ժողովրդից, իսկ լիբերալ գաղափարները հակասության մեջ են բնակչության ճնշող մեծամասնության շահերի հետ։ Վ. Պուտինը խոսել էր սեռական փոքրամասնությունների մասին, ասել, որ ոչ ոքի դեմ ոչինչ չունեն, սակայն որոշ բաներ չափից շատ են և չպետք է մոռանալ ավանդական ընտանեկան կառուցվածքի ու մշակույթի մասին։

Լիբերալ գաղափարի հնացած ու անգործածական լինելու թեզը մեծ արձագանք է ստացել ԱՄՆ-ում ու Եվրոպայում։ Ռուսաստանի նախագահին իր կտրուկ անհամաձայնությունն է հայտնել Եվրոպական խորհրդի նախագահ Դոնալդ Տուսկը, ով հնացած է համարել «ավտորիտարիզմը, անձի պաշտամունքը և օլիգարխիայի իշխանությունը»։

Գաղտնիք չէ, որ Կրեմլյան քարոզչամեքենան տարիներ շարունակ գաղափարախոսական հարձակումների է ենթարկում արևմտյան մոդելի լիբերալ ժողովրդավարությունները՝ այդ կերպ փորձելով նաև հիմնավորել Ռուսաստանում գործող կարգերն ու արժեքները։ Այս տարվա փետրվարին մոսկովյան գաղափարախոսներից Վլադիսլավ Սուրկովը «Պուտինի երկար պետությունը» խորագրով ծավալուն հոդված էր հրապարակել, որտեղ ցույց էր տվել Պուտինի ղեկավարությամբ ռուսական պետության յուրահատկությունները՝ միաժամանակ արևմտյան ժողովրդավարության առաջարկած ընտրությունը համարելով պատրանք։

Իրոք, վերջին տարիներին Արևմտյան լիբերալ-ժողովրդավարական մոդելով ապրող հասարակություններում նկատելի են աջակողմյան, պահպանողական ու պոպուլիստական ուժերի վերելք, ինչպես օրինակ՝ Հունգարիայում, Լեհաստանում, Իտալիայում, ինչու ոչ՝ նույն ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում։

Բայց արդյո՞ք դա նշանակում է լիբերալիզմի վախճան, և արդյո՞ք նախագահ Պուտինը չի շտապում իր գնահատականներում՝ այդ կերպ կրկնելով ամերիկացի քաղաքագետ Ֆրենսիս Ֆուկույամայի սխալը, ով 1990-ականների սկզբին՝ ԽՍՀՄ կործանումից հետո բավականին վստահորեն հայտարարեց, որ պատմությունն ավարտվել է՝ արևմտյան լիբերալ ժողովրդավարության հաղթանակով, որն էլ դարձել է  կառավարման վերջնական ձևը։

Այս թեզը հերքելու համար երկար ժամանակ չպահանջվեց։ Հետսառըպատերազմյան երկու տասնամյակը բավարար էր հասկանալու, որ անկախ գլոբալացման թափից ու ծավալից դեռևս ունվիերսալ համահարթեցում տեղի չի ունեցել, և լիբերալիզմն ու նրա վրա հիմնված կառավարումը միակը չեն։ Կան այլ մշակութային, քաղաքակրթական և գաղափարախոսական շրջանակներ, որոնք ըստ անհրաժեշտության կարող են ապահովել քաղաքական կառավարման ընտրված մոդելի հիմնավորվածությունը։

Մյուս կողմից մարդու ազատության գաղափարը, որն ընկած է լիբերալիզմի հիմքում, կարծես թե դարձել է համընդհանուր արժեք, և դրա անհիմն սահմանափակումները խոչընդոտում են պետության ու հասարակության զարգացմանը։

Ինչքան էլ որ որոշ գնահատականներում ՌԴ նախագահը ճիշտ է մատնանշում ծայրահեղացված լիբերալիզմի բացասական հետևանքները և այդ կերպ ստանում է տարբեր երկրների պահպանողական հոսանքների աջակցությունը, այդուհանդերձ ժողովրդավարական ճանապարհով սեփական կառավարողներին ընտրելու իրավունքը և պետության կողմից քաղաքացիների հիմնարար իրավունքների ու ազատությունների հարգման պարտավորությունն անվիճարկելի պետք է լինեն։

Յուրաքանչյուր հասարակություն ունի իր մշակութային առանձնահատկությունները, որոնք հնավորինս պետք է պահպանվեն։ Սակայն դրանց չարաշումը չպետք է դառնա ավտորիտար իշխանությունների հաստատման հիմք։ Մյուս կողմից էլ ժողովրդավարական կարգերի հաստատման մղումները չպետք է արմատականացվեն, և արդիականացման կոչերի տակ չպետք է խարխլվեն ավանդական համարվող արժեքներ։ Խնդիրը կրկին ժամանակին ու տեղին համապատասխան բալանս գտնելն է, որը երբեմն լրջագույն մարտահրավեր է իշխող դասի համար։

Իսկ գաղափարները մշտապես եկել ու գնացել են, տարբեր հաջողություններով գրավել զանգվածների մտքերը։ Ասել, որ ինչ-որ գաղափարի վերջը եկել է՝ ավելորդ ինքնավստահության կամ անհույս ինքնաարդարացման նշան է։