Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օգոստոսի 24-26-ին ֆրանսիական Բիարից քաղաքում ընթանում է Մեծ յոթնյակի (G7) հերթական գագաթնաժողովը, որի օրակարգում են միջազգային օրակարգի «մեծ» խնդիրները՝ Սիրիա, Իրան, Լիբիա, Ուկրաինա, կլիմայի փոփոխություն, ամազոնյան հրդեհներ ու առևտրային պատերազմներ։ Ուշադրությունից դուրս են շատ ու շատ այլ տեղական ու տարածաշրջանային կարևորության «փոքր ու միջին» հարցեր։ Տրամաբանությունը պարզ է՝ խնդիրը պետք է մեծ լինի, որ Մեծ յոթնյակը քննարկի։

Թեպետ Մեծ յոթնյակ/ութնյակի երկրների գագաթնաժողովների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ ուղղակի օրակարգային քննարկում կարծես չի եղել, սակայն կար ժամանակ, երբ այս հարթակը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները՝ ԱՄՆ, ՌԴ և Ֆրանսիան, ակտիվորեն օգտագործում էին ԼՂ խնդրին անդրադառնալու համար։

Այսպես, 10 տարի առաջ՝ 2009թ. հուլիսին, երբ Մեծ յոթնյակը դեռ Մեծ ութնյակ էր, իտալական Լ՛Ակվիլա քաղաքում կայացած Մեծ ութնյակի 35-րդ գագաթնաժողովի շրջանակներում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահները հայտարարություն տարածեցին Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ։ Նման բարձր մակարդակի ուշադրությունը թերևս աննախադեպ էր։ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը գերտերությունների ղեկավարների օրակարգում մնաց ևս մի քանի տարի, երբ Մեծ ութնյակի հաջորդ մի քանի գագաթնաժողովներում՝ Մուսկոկայում 2010թ.-ին, Դովիլում 2011թ.-ին, Լոս Կաբոսում 2012թ.-ին (Մեծ 20-յակի գագաթնաժողովի շրջանակներում) և Էնիսկիլենում 2013թ.-ին ընդունվեցին հայտարարություններ հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ։

Այնուհետև ուկրաինական ճգնաժամի պատճառով չեղարկվեց 2014թ. Սոչիում կայանալիք Մեծ ութնյակի գագաթնաժողովը, և Ռուսաստանը դուրս մնաց այս ձևաչափից, ինչը ի թիվս այլի, նաև նշանակում էր, որ Արցախի հարցը չի կարող քննարկվել այս հարթակում, քանի որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներից մեկը բացակայում է։

Միջնորդ երկրների կողմից ամենաբարձր մակարդակով ԼՂ հիմնախնդրին չանդրադառնալը, իհարկե, միայն պայմանավորված չէ Մեծ ութնյակի աշխատանքներին ՌԴ մասնակցության կասեցմամբ։ Կան նաև այլ լուրջ պատճառներ, որոնցից առանցքային է այն, որ բանակցային գործընթացում որևէ լուրջ առաջընթաց չկա, որը կարող է անհրաժեշտություն առաջացնի խնդրին անդրադառնալ նախագահների մակարդակով։ Ճիշտ է, անցած տարվա ընթացքում վերականգնվել են հայ-ադրբեջանական շփումները՝ պետության ղեկավարների և ԱԳ նախարարների մակարդակով, սակայն 2016թ. ադրբեջանական ագրեսիայից հետո դժվար է դեռևս պատկերացնել որևէ բեկում, նույնիսկ Հայաստանի նոր իշխանությունների պարագայում, քանի դեռ ադրբեջանական կողմը շարունակում է հայատյացությամբ ներծծված մաքսիմալիստական ու ռևանշիստական քաղաքականությունը։

Մյուս կողմից տեսակետ կա, որ որևէ խճճված ու փակուղային վիճակում գտնվող խնդրի կարգավորմանն ուղղված բանակցությունները խթանելու և լուծման համար ճանապարհ հարթելու համար շատ օգտակար է հարցի քննարկումը ամենաբարձր մակարդակով։ Ըստ այդ մոտեցման՝ գագաթնաժողովային դիվանագիտությունը, այն էլ մեծ տերությունների մասնակցությամբ, կարող է լուրջ ազդեցություն ունենալ հակամարտության կարգավորման առաջմղման գործում։

Սակայն, ինչպես փորձը ցույց տվեց, Արցախի խնդրի կարգավորման վերաբերյալ ԵԱՀԿ համանախագահ երկրների նախագահական մակարդակով ընդունված հինգ հայտարարությունները բավարար չեղան կողմերի համար համաձայնության գնալու համար։ Սա կարող է նշանակել, որ նույն Լ՛Ակվիլայի հայտարարության մեջ արտացոլված հիմնարար սկզբունքները համաձայնության հասնելու ընդունելի պարամետրեր չեն ապահովում կողմերին կամ որ մեծ տերությունների կողմից չկա բավարար ճնշումներ ու խրախուսանքներ, որոնք կողմերին կստիպեին այս պարամետրերով գնալ համաձայնություն։Կամ էլ և՛ մեկը, և՛ մյուսը։

Ինչևէ, ներկա փուլում Մեծ յոթնյակի երկրների համար կան շատ ու շատ այլ առաջնային հարցեր, քան Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունն է՝ Սիրիա, Իրան, կլիմայի փոփոխություն, միգրացիա և այլն։ Միաժամանակ ակտիվացել են Ռուսաստանին Մեծ յոթնյակ վերադարձնելու շուրջ քննարկումները։ Կողմնակիցների շարքում առաջինը ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն է: Դեմ են գրեթե մնացածը։ Ուստի ակնկալել, որ հաջորդ տարի Ռուսաստանը լիարժեք կմասնակցի այս ձևաչափով աշխատանքներին, դժվար է։ Հնարավոր է, որ որպես հյուր մասնակցի։ Իսկ թե, ինչ-որ ձևով Ռուսաստանի վերադարձը Մեծ յոթնյակ/ութնյակ կարող է ազդել ԼՂ հարցի վերադարձին այս հարթակ, կրկին կասկածը մեծ է՝ հաշվի առնելով թե՛ ընթացիկ բանակցային գործընթաց, թե՛ Ռուսաստան-Արևմուտք հարաբերություններում առկա լարվածությունը։