Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անցած շաբաթ Հայաստանի կառավարությունը որոշում կայացրեց դեսպանություն բացել Իսրայելում։ Թվում է, թե ոչինչ արտառոց չկա, ստանդարտ որոշում, ստանդարտ ընթացակարգով ու հիմնավորմամբ։ Սակայն հաշվի առնելով տարածաշրջանում առկա միջազգային հարաբերությունների կառուցվածքը և աշխարհաքաղաքական հավասարակշռությունը, Հայաստանի այս որոշումը կարող է ավելի խորը գործընթացի մեկնարկ համարվել և ունենալ ավելի լայն ազդեցություն։

Անկախությունից ի վեր թեպետ Հայաստանի և Իսրայելի միջև հաստատվել են դիվանագիտական հարաբերություններ, կան որոշակի տնտեսական ու մշակութային փոխանակումներ, սակայն քաղաքական հարաբերությունները միշտ չէ, որ բարձրունքի վրա են եղել։ Եվ սա չնայած այն հանգամանքին, որ երկու ազգերի ու պետությունների միջև կան պատմական ընդհանրություններ ու փոխադարձ համակրանքի տարրեր։ Մի կողմից Իսրայելի սերտ հարաբերությունները Ադրբեջանի և մինչև վերջերս նաև Թուրքիայի հետ, և Հայաստանի բարեկամական հարաբերությունները Իրանի, նաև արաբական մի շարք պետությունների հետ մյուս կողմից՝ նեղացրել էին պետական մակարդակով համագործակցության դաշտը ցեղասպանություն վերապրած երկու ժողովուրդների միջև: Ձևավորվել էր մի իրավիճակ, որը երկու պետություններն էլ, ելնելով շահերի առաջնահերթություններից, չէին ցանկանում փոփոխել՝ իրենց համապատասխան գործընկերների դժգոհությունը չհարուցելու համար։

Իսրայելի համար առաջնային էր համագործակցությունը Ադրբեջանի հետ, առաջին հերթին ռազմական ոլորտում, և նաև այն առումով, որ կարևորվում էր գործընկերությունը մուսուլմանական, ոչ արաբական երկրի հետ։ Պակաս նշանակություն չուներ նաև Իրանի գործոնը, ինչպես նաև իսրայելաթուրքական ռազմավարական կապը, ինչն անցած տարիներին կտրուկ վատթարացում է ապրել։ Անհրաժեշտ է նշել նաև, որ Իսրայելը պաշտոնապես չի ճանաչել Հայոց ցեսասպանությունը, թեև հարցը մի քանի անգամ քննարկվել է Քնեսեթում՝ Իսրայելի խորհրդարանում։ 

Հայաստանի համար էլ շատ ավելի կարևոր էր բարեկամական հարաբերությունների պահպանումը Իրանի ու նաև արաբական աշխարհի հետ, և Իսրայելի հետ հարաբերությունների զարգացումը պայմանավորվում էր նաև հարցի վերաբերյալ այդ երկրների նրբանկատությամբ։ Այստեղ պետք է նշել, որ այդ նրբանկատությունը ինչ-որ առումով ասիմետրիկ կամ միակողմանի էր, քանի որ նույն Իրանը ու արաբական շատ երկրները լայնորեն համագործակցում են տարածաշրջանում Հայաստանի հակառակորդը համարվող Ադրբեջանի հետ՝ բնականաբար դա բացատրելով իրենց ազգային շահով։

Հարաբերությունների որոշակի ջերմացումը նկատելի դարձավ 2017թ.-ին, երբ Իսրայելի համագործակցության նախարար Ցախի Հանեգբին այցելեց Երևան, որը վերջին մի քանի տարիների մեջ առաջին նախարարական այցն էր Հայաստան։ Այս այցը տեղավորվում էր Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի ընդհանրական ջանքերի մեջ՝ բարելավելու հարաբերություններն այն երկրների հետ, որոնց հետ Իսրայելը նախկինում համագործացկության բարձր մակարդակ չուներ։ Պաղեստինի հարցում կոշտ դիրքորոշում ունեցող վարչապետին հարկավոր էին նոր գործընկերներ՝ միջազգային մեկուսացումից խուսափելու համար։  

Պատահական չէ, որ Թել Ավիվում դեսպանություն բացելու Հայաստանի որոշումը ողջունող Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարության հայտարարության մեջ ԱԳ նախարար Իսրայել Կացը, կարևորելով այդ փաստը երկկողմ հարաբերությունների զարգացման առումով, նշում է, որ «Նոր դեսպանությունը թվով 90-ն է լինելու Իսրայելում։ Կասկած չկա, որ սա աշխարհում Իսրայելի կարգավիճակի բարձրացման ցուցիչ է»։ Դեռևս հայտնի չէ, թե հրեական պետությունը կփոխադարձի Երևանում դեսպանություն բացելով, թե այս փուլում ջերմացումը կանգ կառնի այս հետի վրա։

Միաժամանակ Հայաստանի այս որոշումը նկատելի անհանգստություն է առաջացրել Ադրբեջանում, որտեղ տարբեր հարթակներում քննարկում են դրա ազդեցությունը ադրբեջանաիսրայելական հարաբերությունների վրա։ Իրանից բացասական արձագանք կարծես չկա։ Ավելին, հոկտեմբերի 1-ին սպասվում է Իրանի նախագահի այցը Երևան՝ մասնակցելու ԵԱՏՄ գագաթնաժողովին։

Չնայած ընդունված է ժամանակակից աշխարհը բնորոշել որպես արագ փոփոխվող, այդուհանդերձ միջազգային հարաբերություններում նկատելի է որոշակի պահպանողականություն, և նույնիսկ իներտություն։ Տարաբնույթ հանգամանքների բերումով ձևավորված ստատուս քվոն երկար ջանքեր է պահանջում փոփոխելու համար, իսկ կտրուկ շրջադարձերը երբեմն պարզապես դժվար իրագործելի են լինում՝ առանց անցանկալի հետևանքների։ Հայ-իսրայելական հարաբերություններն ինչ-որ առումով դարձել էին այդ հանգամանքների պատանդը և ընթացիկ փոփոխությունները հնարավոր է առաջացնեն որոշ շրջանակների դժգոհություններ։ Իհարկե, առկա կառուցվածքային սահմանափակումների պայմաններում դժվար թե Հայաստան-Իսրայել հարաբերությունները թռիչքաձև զարգացում ապրեն, սակայն երկու երկրների շահից է բխում որոշակի մակարդակի հարաբերություններ ունենալը՝ առանց նեղացնելու միմյանց դաշնակիցներին, նրբանկատորեն։ Ավելորդ չէ նշել նաև, որ նրբանկատությունն իրական արժեք է ունենում, երբ փոխադարձվում է։