Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոյեմբերի 4-6-ը Ստոկհոլմում տեղի ունեցավ ԵՄ Արևելյան գործընկերության 10- ամյակին նվիրված հերթական նախարարական քննարկումը, որին մասնակցում էին գործընկերության մեջ ներառված վեց պետությունների՝ Հայաստանի, Վրաստանի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Բելառուսի և Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարները։ Միջոցառմանը, որը հյուրընկալել էր Արևելյան գործընկերության նախաձեռնող երկրներից Շվեդիան, քննարկվեց գործընկերության ձեռքբերումները և տեղի ունեցավ մտքերի փոխանակում ԵՄ ու գործընկեր երկրների միջև հարաբերությունների զարգացման հեռանկարների մասին։

Թե ինչ ձեռքբերումներ ունի Արևելյան գործընկերությունը, ինչքանով են անցած տասնամյակին կյանքի կոչվել դրա հռչակված նպատակները, կան տարբերվող մոտեցումներ։

Գնահատականների դիապազոնը սկսվում է կատարյալ ձախողում որակավորումից և շարունակվում մինչև աննախադեպ հաջողությունների մասին բարձրաձայնումներով։ Ինչպես հաճախ է լինում, ճշմարտությունը ինչ-որ տեղ մեջտեղում է։ Ընդունված է ասել, որ Արևելյան գործընկերության շրջանակներում յուրաքանչյուր երկիր ԵՄ-ից ստանում է այնքան, ինչքան որ ուզում է կամ այնքան, որքան որ արժանի է։ Տարբեր հանգամանքներով պայմանավորված գործընկեր վեց երկրներն ունեն տարբեր հավակնություններ. Ուկրաինան, Վրաստանը և նաև Մոլդովան խոսում են անդամակցության հեռանկարից, Հայաստանը փորձում է ողջամիտ հավասարկշռություն հաստատել ԵՄ և ՌԴ հետ հարաբերություններում, Ադրբեջանը հետաքրքրված է ավելի շատ էներգետիկ ոլորտի համագործակցությամբ, իսկ Բելառուսը Եվրոպայի հետ համագործակցության հնարավորությունը օգտագործում է որպես լծակ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում։

Չնսեմացնելով բոլոր ձեռքբերումները, որ ունեցել են գործընկեր երկրները արդիականացման ու զարգացման առումով, եթե Արևելյան գործընկերությունը դիտարկենք զուտ աշխարհաքաղաքական, կամ այսպես ասած «բարձր քաղաքականության» տեսակետից, ապա աչքի է զարնում մի հետաքրքիր ու անտեսված փաստ։ Արևելյան գործընկերությունը ըստ էության «բուֆերային» պետությունների գործընկերություն է։ Պետություններ, որոնք ընկած են Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև, որոնց նկատմամբ երկու կողմերն էլ պայքարում են տիրապետություն հաստատելու՝ մեկը ավելի կոշտ, մյուսն ավելի փափուկ միջոցներով։

Շվեդիայից զատ Արևելյան գործընկերության նախաձեռնող մյուս երկիրը՝ Լեհաստանը, պատմության ընթացքում շատ է տառապել բուֆեր լինելու հանգամանքից: 18-րդ դարի վերջին Լեհաստանը երեք անգամ բաժանվել է մեծ հարևանների՝ Ռուսաստանի, Պրուսիայի և Ավստրիայի միջև։ 1939թ. Լեհաստանը Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտով հերթական անգամ բաժանվել է ԽՍՀՄ և հիտլերյան Գերմանիայի միջև։

Պատմական այս դառը փորձն աչքի տակ ունենալով՝ Լեհաստանը Արևելյան գործընկերությունն առաջ տանելով փորձում է աշխարհաքաղաքական բուֆերի գործառույթները փոխանցել հարևան երկրներին, ինչը, ելնելով Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձություններից, կարելի է ասել որոշակիորեն հաջողել է։ Ռուս-եվրոպական մրցապայքարը տեղափոխվել է Ուկրաինա, ինչը Լեհաստանի համար նվազ վնասով սցենարներից է։ Պատահական չէ նաև այն, որ Լեհաստանի համար անվտանգության հարցերով համար մեկ գործընկերը մնում է ԱՄՆ և ոչ թե Ֆրանսիան կամ Գերմանիան։

Բուֆերային երկրներ են նաև Հարավկովկասյան պետությունները ռուս-թուրքական, ինչպես նաև Արևմուտք-Ռուսաստան աշխարհաքաղաքական մրցակցության տեսանկյունից։ Ի տարբերություն Ուկրաինայի, Հարավային Կովկասում գուցե Եվրոպա-Ռուսաստան հակադրությունը պակաս լարված է, սակայն դա չփրկեց Վրաստանին տարածքային կորուստներից։

Եվ ինչքան էլ, որ ԵՄ ու գործընկեր երկրները փորձում են Արևելյան գործընկերությունը ներկայացնել որպես արժեքների վրա հիմնված գործակցություն, որն ուղղված է զարգացմանն ու ԵՄ համար ավելի բարենպաստ հարևանություն ունենալուն, Ռուսասատանի համար այն մնում է աշխարհաքաղաքական գործիք, որով Արևմուտքը փորձ է անում իր դիրքերն ամրացնել ռուսական «հետնաբակում»։ Այս մտայնության պայմաններում ռուսական կողմը նախապատվությունը տալիս է մրցակցության «կոշտ» միջոցներին, երբ զգում է բուֆերային պետություններից մեկի կորստի հավանականություն։ Կոշտ միջոցները ներառում են ռազմական գործողություններ, տարածքային վերաձևումներ, տնտեսական պատժամիջոցներ, «գազային» ճնշումներ և այլն։

Ուստի և Արևելյան գործընկերության զարգացման հաջորդ տասնամյակի համար պլաններ մշակելիս պետք է առանձնապես ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ գործընկեր երկրները դեռևս չեն կարող դուրս գալ «բուֆերային» փոսից, քանի որ դա չի ուզում ոչ Ռուսաստանը, և ինչքան էլ որ տարօրինակ չհնչի, ոչ էլ գործընկերության նախաձեռնող երկրներն ու ԵՄ-ն ընդհանրապես։ Բանն այն է, որ բուֆերից դուրս գալու երկու տարբերակ կա՝ անդամակցել ԵՄ-ին կամ միանալ Ռուսաստանի առաջնորդությամբ ստեղծված միավորումներին։ Երկու տարբերակն էլ եվրոպացիների համար այս պահին ընդունելի չէ։