Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում հաղթողների և պարտվողների մեջ է Եվրոպան, մասնավորապես Եվրամիությունը, որը միանշանակ ընկնում է երկրորդ կատեգորիայի մեջ: Բախվելով կազմակերպության «Արևելյան գործընկերության» գոտում տեղի ունեցող լուրջ հակամարտության հետ՝ ԵՄ-ն կարողացավ միայն մտահոգիչ հայտարարություններ անել: Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանը և Թուրքիան գործեցին և որոշեցին արդյունքները»,- այս մասին գրում է անգլիացի քաղաքագետ, վերլուծաբան, լոնդոնյան Conciliation Resources խաղաղարար ընկերության Կովկասի ծրագրերի տնօրեն Լորանս Բրոերսը՝ Eurasianet-ում:

Նշվում է, որ Հայաստանում ԵՄ-ին ուղղված վստահությունն ու ձգտումները փլուզվեցին, քանի որ Եվրոպան դատապարտվեց իր պասիվության համար և, ենթադրաբար, մեղսակցելով Հայաստանի պարտությանը:

ԵՄ-ին անդամակցության հեռանկար չի եղել ոչ Հայաստանի, ոչ էլ Ադրբեջանի համար: Փոխարենը, ԵՄ երկկողմ հարաբերությունները երկու պետությունների հետ էլ միշտ աչքի են ընկել երկիմաստությամբ: Ադրբեջանի դեպքում, էներգետիկ լայն կապերը երբեք չեն վերածվել կառավարման ոլորտում ազդեցության, փոխարենը Ադրբեջանին շնորհելով զգալի նորմատիվ ինքնավարություն: Հայաստանի դեպքում՝ Ռուսաստանի հետ կապերի խորությունն ու լայնությունը խստորեն նեղացրել են Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունների հորիզոնները:

Ասվում է, որ մինչ ԵՄ-ն ուղղակիորեն բախվել է Ռուսաստանի հետ Եվրասիայի մյուս հակամարտություններում, այս դեպքում եվրատլանտյան դերակատարները հայտնվել են Ռուսաստանի հետ անհարմար դաշինքում՝ որպես արտաքին տերություններ, որոնք  շահագրգռված են խուսափել խոշոր պատերազմից:

ԵՄ-ն նաև հստակ մանդատ չունի այս հակամարտությունում: Այն Մինսկի խմբի շրջանակներում ունի անհասկանալի խորհրդանշական ներկայություն՝ ԵՄ հինգ անդամ երկրների անհատական ձայների միջոցով: Դրանցից միայն մեկը՝ Ֆրանսիա, Մինսկի խմբի համանախագահ է՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հետ միասին։  Մյուս չորս անդամ պետությունները (Գերմանիա, Իտալիա, Շվեդիա և Ֆինլանդիա) ներկա են միայն Խմբի արտաքին շրջանակներում, որը մինչ օրս որևէ դեր չի խաղացել:

Մինսկի խմբից դուրս ԵՄ-ն վերջին մի քանի տարիներին գտել էր մի տեղ, որն աջակցում էր քաղաքացիական հասարակության կողմից ղեկավարվող խաղաղության ծրագրերին, բայց այդ ջանքերը խոչընդոտում էին անվտանգության մթնոլորտի վատթարացումը և քաղաքացիական հասարակության ակտիվության սահմանափակումները Ադրբեջանում:

Վերջապես, ինչպես վառ կերպով ցույց տվեց վերջին պատերազմը, հայ-ադրբեջանական հակամարտության կոշտ քաղաքականության մեջ ԵՄ-ի նման փափուկ ուժի դերակատարի համար պարզապես ակնհայտ դեր չկա, բացի հետպատերազմյան վերակառուցման և զարգացման տաշտակը վերցնելուց:

Անդրադառնալով հետպատերազմյան նոր արգելքներին՝ Բրոերսը նշում է, որ պատերազմի արդյունքում ԵՄ ներգրավումն ավելի է բարդացել՝ նույնիսկ այն դեպքում, երբ Եվրոպային պարբերաբար կոչ են անում ավելին անել։ Ակնհայտ է, որ հակամարտության տարածաշրջանայնացումը հանգեցրել է նրան, որ միջազգային կոալիցիան, որը փորձում էր (թեև անարդյունավետ) որպես միջնորդ հանդես գալ, փոխարինվեց Ռուսաստանի կողմից լիովին վերահսկվող հակամարտությունների կառավարման համակարգով, և որի արդյունքում Թուրքիան ձեռք բերեց հզոր նոր ձայն:

ԵԱՀԿ-ի ներգրավմամբ բազմակողմանի դինամիկան` հիմնական մարմինը, որի միջոցով եվրոպական երկրները կարող էին ազդել իրավիճակի վրա, պրակտիկորեն անհետացել է:

Նշվում է, որ ներկայումս առավել հավանական է թվում այն, որ ԵԱՀԿ-ն և ԵՄ-ն կարող են նպաստել նոր իրավիճակի հանգիստ «բազմակողմանիությանը», հաշվի առնելով, որ նոր համատեքստը ավելի շատ նոր ինտերֆեյսներ է առաջացնում հայկական և ադրբեջանական տարածության, համայնքների և քաղաքականության միջև։

Հետևաբար, ԵՄ ներգրավման կոչերը պետք է լինեն իրատեսական և գիտակցեն, որ նրա դերը սահմանափակ կլինի:

Վստահության վերականգնման հետ կապված նշվում է, որ ԵՄ-ի հետ կողմերի կապերը վերակառուցելու համար գուցե անհրաժեշտ լինի սկզբում վերադառնալ ավելի գործարքային հարաբերությունների՝ հիմնված հետևողականության, իրավասության և կանխատեսելիության վրա:
Նոյեմբերի 10-ին հրադադարի մասին հայտարարությունը ներկայացվեց որպես տարածաշրջանային նոր կարգի տեսլական:

Այս նոր կարգի ձևը հետագայում ընդլայնվեց հայտարարության մեջ, որը տեղի ունեցավ նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Իլհամ Ալիևի և վարչապետ Նիկոլայ Փաշինյանի հունվարի 11-ին կայացած հանդիպումից հետո, որը հիմք դրեց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կապի ուղիներ ստեղծելու համար: Մի ոլորտ, որում ԵՄ-ն կարող է ներդրում ունենալ, համապատասխան գիտելիքների, հմտությունների և ռեսուրսների մոբիլիզացումն է՝ հետպատերազմյան կայունացման գործում ԵՄ-ի նշանակալի փորձի հիման վրա՝ կայուն տարածաշրջանային ձևավորման լավագույն փորձին աջակցելու համար:

«ԵՄ-ի համար մեկ այլ միջոց է աջակցել վերջին պատերազմի ընթացքում ենթադրյալ պատերազմական հանցագործությունների և վայրագությունների հետաքննությանը և դրանով մարտահրավեր նետել անպատժելիության ցիկլին, որն այսքան ժամանակ արգելափակել է երկխոսությունը: Հայկական կողմից հնչել են ճշմարտությունը պարզող հանձնաժողով ստեղծելու կոչեր: Տեղի ունեցածի հավաքական և համահունչ հաշվետվության հասնելու համար նման ջանքերին աջակցելը կարևոր ոլորտ է, որում եվրոպական դերակատարները կարող են ներդրում ունենալ»,-գրել է Բրոերսը։

Դարաշրջանային փոփոխություններ են տեղի ունենում Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային կառուցվածքում և ենթակառուցվածքներում, երկար ճեղքերով տարածաշրջան, որը ներկայումս վերափոխվում է խիստ աշխարհաքաղաքականի՝ վերևից ներքև: Տեղական նկրտումներն ու «փափուկ» կապերը, որոնցից ի վերջո կախված է տարածաշրջանային կապակցվածությունը, վտանգված են:

ԵՄ-ն կարող է մեղմել այս ռիսկը` ցանցային դեր խաղալով տարբեր դերակատարների միջև և զարգացնելով փափուկ ռեգիոնալիզմին, որն աջակցում է առևտրի, մարդկանց միջև շփումների և կրթական և մշակութային փոխանակումների խթանման ոչ ֆորմալ նախաձեռնություններին:

«ԵՄ-ն պետք է իրատես լինի այն առումով, թե ինչի կարող է հասնել, բայց նաև հաշվի առնի երկու կարևոր առավելություն. Առաջին՝ ԵՄ-ն այլընտրանք է հեգեմոն ռեգիոնալիզմին: Իշխանության մեծ մրցակցության և լարվածության մեջ ընկած տարածաշրջանում ԵՄ առաջարկը Հայաստանին և Ադրբեջանին ավելի հորիզոնական և համահունչ է:

Երկրորդ, ԵՄ-ն տարածաշրջանում մենաշնորհի հավակնություն չունի: Փոխարենը, նրա միջամտությունները միջպետական բնույթ ունեն՝ աշխատելով այլ կառավարությունների, կազմակերպությունների և մանդատների՝ խաղաղությանը նպաստող ավելի խիտ ենթակառուցվածք ստեղծելու համար: Աստիճանաբար, կարող է առաջ գալ տարածաշրջանային ռազմավարության կար, եթե բոլոր կողմերն օգտվեն առիթից»,- ասվում է հոդվածում։