Մեղրիի միջանցքի և այլ ենթակառուցվածքների վտանգները Սյունիքի համար
«Սյունիքի անվտանգությունը աշխարհաքաղաքական զարգացումների համատեքստում» թեմայով համաժողովին մասնակցած փորձագետները կարծում են, որ հունվարի 11-ի փաստաթղթով նախատեսված նոր ենթակառուցվածքների կառուցումը ո՛չ թե փոխշահավետ գործարք է, այլ կապիտուլյացիոն ակտի շարունակություն, որի իրագործման դեպքում կարող ենք նույնիսկ կորցնել Սյունիքը։
Նախատեսված ենթակառուցվածքների ռազմավարական վտանգները
Թուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը նշում է, որ հունվարի 11-ի փաստաթուղթը նախատեսում է Մեղրիով Ադրբեջանը Նախիջևանին, և ապա Թուրքիային կապող մուլտիմոդալ (մի քանի մասից բաղկացած) ճանապարհի կառուցում, որը հետագայում կարող է լինել թե՛ ավտոճանապարհ, թե՛ գազատար և թե՛ նավթատար։ Ադրբեջանն ու Թուրքիան արդեն սկսել են այդ ուղղությամբ շինարարական աշխատանքները։
«Սա ըստ էության թուրք-ադրբեջանական վաղեմի երազանք հանդիսացող այն նույն Մեղրիի միջանցքն է, որի դեմ Հայաստանի ղեկավարները պայքարում էին շուրջ 100 տարի՝ քաջ գիտակցելով դրա բոլոր վտանգները։ Այդ իսկ պատճառով և՛ Թուրքիան, և՛ Ադրբեջանը մեծ ուրախությամբ ողջունում են այս պատմական համաձայնագիրը», - ընդգծում է Վարուժան Գեղամյանը։
Նախատեսվում է, որ այս միջանցքը հինգ տարի պետք է վերահսկվի Ռուսաստանի կողմից, այսինքն այն դուրս է գալու Հայաստանի վերահսկողությունից։ Իսկ ի՞նչ կլինի հինգ տարի հետո, երբ Ռուսաստանը դադարի այն վերահսկել, հարցնում են փորձագետները։ Ըստ նրանց՝ այդ միջանցքը, որը կառուցվելու է Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի վրա, հեշտությամբ կարող է անցնել ադրբեջանա-թուրքական վերահսկողության տակ։
Վարուժան Գեղամյանը շեշտում է, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը ամեն հնարավոր քայլ անելու են, որպեսզի իրենք ստանձնեն այդ նավթատարի կամ գազատարի անվտանգության ապահովումը, ինչը նշանակում է, որ այդ պատրվակով Սյունիքում կարող են տեղակայվել ադրբեջանական կամ թուրքական զորքեր։
«Սյունիքում թուրք-ադրբեջանական զորքերի հնարավոր տեղակայումը վտանգելու է Հայաստան-Իրան սահմանը և տեղափոխելու է պատերազմը Սյունիքի տարածք։ Մեծ հաշվով այս ենթակառուցվածքների կառուցումը հանգեցնելու է անդառնալի հետևանքների Հայաստանի պետականության և տարածքային ամբողջականության համար, քանի որ առանց Սյունիքի Հայաստանի Հանրապետությունը գոյություն ունենալ չի կարող», - ասում է թուրքագետը։
Անդրադառնալով Նախիջևանի տարածքով Երևանից Սյունիք ճանապարհի կառուցման հեռանկարին՝ Վարուժան Գեղամյանը հավաստիացնում է, որ այս ճանապարհի անվտանգությունը հնարավոր չի լինելու երաշխավորել, քանի որ այն անցնելու է թշնամական Ադրբեջանի տարածքով, Ադրբեջանն էլ այն ցանկացած պահի կարող է փակել՝ օգտագործելով որպես լծակ Հայաստանի դեմ։ Բացի այդ, եթե այս ճանապարհը կառուցվի, այն չեզոքացնելու է Հյուսիս-հարավ ճանապարհի իմաստն ու նշանակությունը։ Մինչդեռ Հյուսիս-հարավը Հայաստանը Իրանի և Վրաստանի հետ կապող այն ռազմավարական ճանապարհն է, որը ապահովելու է ելք դեպի միջազգային առևտրային ուղիներ և շուկաներ, ընդհուպ մինչև Սև ծով (Փոթի և Բաթումի)։
Ինչ վերաբերում է համաձայնագրով նախատեսված այն ճանապարհին, որը ենթադրաբար Հայաստանը պետք է կապի Ռուսաստանին Ադրբեջանի տարածքով, ապա քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը դա անիմաստ է համարում Հայաստանի համար։ Նախ, այսպիսի ճանապարհը կլինի մոտ 2,3 անգամ ավելի երկար քան ներկայումս Վրաստանով անցնող ճանապարհը, այն չի լինի անվտանգ և կպահանջի հսկայական ծավալի ներդրումներ, որոնք իրատեսական չեն։ Բացի այդ, պետք է հասկանալ, թե ինչն ենք տալիս այդ ճանապարհը ստանալու դիմաց․ այն ճանապարհները, որ ունեցել ենք մինչ այս, լրիվ բավարար են եղել Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար, նկատում է Միքայելյանը։
«Մեծ հաշվով Հայաստանը այսպիսի ճանապարհի կարիքը չունի։ Այդ ի՞նչ է արտահանում կամ ներկրում Հայաստանը, որի համար ներկայիս ենթակառուցվածքները բավարար չեն», - հարցնում է քաղաքագետը։
Առկա և հնարավոր տնտեսական վտանգները Սյունիքի համար
Հրանտ Միքայելյանը, նկարագրելով հետպատերազմյան տնտեսական իրավիճակը Սյունիքում, նշում է, որ այսօր արդեն իսկ որոշ արոտավայրեր և հանքեր, որոնք նախկինում կերակրում էին Սյունիքի բնակչությանը, անցել են թշնամու վերահսկողության տակ կամ գտնվում են սահմանագծին, ինչի հետևանքով ընկել է մարզի արտադրողականությունը, և տեղի բնակիչները զրկվել են իրենց եկամուտի աղբյուրից։ Նաև կարևոր նշանակություն ունեցող լճեր, գետեր և ջրամբարներ սահմանամերձ են դարձել, կամ անցել են ադրբեջանական կողմին, ինչը հարված է հասցրել մարզի ջրային անվտանգությանը։
Այս իրավիճակը իր հերթին կարող է նպաստել արտագաղթի, ինչը շատ վտանգավոր է Սյունիքի ապագայի համար։ Ժողովրդագրական գործոնը միշտ եղել և մնում է հայ-թուրքական հակամարտության կարևորագույն բաղադրիչներից մեկը, հիշեցնում է թուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը։
Նա նշում է նաև, որ թուրքական գործոնի ուժեղացման, հատկապես ռազմական ներկայության հաստատման պարագայում, Սյունիքում որևէ հայկական ներդրումներ չեն կարող լինեն։ «Փոխարենը, եթե բացվի հայ-թուրքական սահմանը, Թուրքիան, որպես տարածաշրջանի խոշորագույն երկիր, շատ արագ կարող է նվաճել հայկական շուկան՝ որպես տրամաբանական շարունակություն իր թշնամական քաղաքականության», - զգուշացնում է նա։ Սա պատկերացնելու համար բավական է նայել, թե ինչպես է Թուրքիան նվաճել Մերձավոր արևելքի տարբեր երկրների շուկաները՝ Իրաքի հյուսիս, Սիրիա, Բալկաններ և այլն։ Վրաստանի տնտեսությունը, որն ավելի լավ վիճակում է քան մերը, մեծ մասամբ արդեն իսկ կլանվել է թուրքական շուկայի կողմից, ընդգծում են փորձագետները։
«Թուրքական տնտեսական էքսպանսիայի արդյունքում մենք ազգային տնտեսություն ու տեղական արտադրանք այլևս չենք ունենալու և բոլոր հարցերում կախված ենք լինելու արտաքին ուժերից, այդ թվում Թուրքիայից, իսկ վերջինս տնտեսական լծակները կօգտագործի Հայաստանը մինչև վերջ տնտեսապես և քաղաքականապես կազմալուծելու համար», - ասում է Վարուժան Գեղամյանը։
Փորձագետների համոզմամբ՝ ենթակառուցվածքների նախատեսվող շինարարության և գործարկման արդյունքում կսկսվի Սյունիքի աստիճանական թուրքացումը, ինչը երկարաժամկետ կտրվածքում կհանգեցնի Սյունիքի հայաթափմանը։
Փորձագետները համակարծիք են, որ այս վիճակում Հայաստանը պատրաստ չէ սահմանների բացմանը և ավելի շատ տուժելու է քան շահելու։ Դրա վտանգները կարելի կլիներ առնվազն որոշ չափով մեղմել, եթե մասնագետների ներգրավմամբ մշակվեր հատուկ անվտանգային տնտեսական քաղաքականություն, սակայն ոչ մի այսպիսի աշխատանք ներկայումս չի տարվում։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Արման Թաթոյանը միացավ Բագրատ Սրբազանի առաջնորդած քայլերթին
