Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայ-ադրբեջանական սահմանին և շփման գծում թեև իրավիճակը վերջին օրերին համեմատաբար կայուն է, բայց բոլոր նախադրյալները կան ենթադրելու, որ առաջիկայում սրացումների դադար չի նկատվի:

Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմամբ զբաղվող ԵԱՀԿ մինսկի խմբի համանախագահներն այսօր հրապարակեցին տարածաշրջանային այցին հետևած հերթական հայտարարությունը , որտեղ միակ արժեքավոր տեղեկությունն այն է, որ նրանց հաջողվել է մինչև տարեվերջ նախագահների մասնակցությամբ գագաթաժողով կազմակերպելու հարցում պայմանավորվածություն ձեռք բերել: Ինչ վերաբերում է սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին արձանագրված լարվածությանը, համանախագահները հերթական անգամ բավարարվել են դրա անընդունելիությունն արձանագրելով:

Պետք է նկատել, որ միջադեպերի հարցում Իլհամ Ալիևի վարչակարգն ավելի ազնիվ է, քան քաղաքական կոռեկտությանը տուրք տվող միջնորդները: Ալիև կրտսերը և իր կողմից կառավարվող վարչակարգը երբեք չեն ժխտել, անգամ հրապարակային հայտարարություններում հաստատել են այն իրողությունը, որ միջադեպերն ադրբեջանական նախաձեռնության հետևանք են: Իսկ ահա միջնորդներն այս հարցում ոչ մի կերպ կողմնորոշվել չեն կարողանում:

Ինչևէ: Միջնորդներից գերճիգեր ակնկալելն անօգուտ է, մանավանդ որ նրանք պնդել և պնդում են, որ կողմերն իրենք պետք է փնտրեն լուծումը, իսկ իրենց առաքելությունը միայն նպաստելն է:

Այս համատեքստում հայկական կողմի համար առարկայականն Ադրբեջանի վարքագծի մոտիվները հասկանալն է, այլ ոչ միջնորդների պահվածքը քննադատելը: Այս հարցում, ցավոք, դեռևս վերջնական ախտորոշում չկա, ինչն էլ թույլ է տալիս, որպեսզի ալիևյան վարչակարգը շարունակի իր «սադրիչ նախաձեռնությունները»:

Հայկական միջավայրում, ինչ-որ տեղ նաև միջազգային հանրության մոտ, գերիշխող է այն տպավորությունը, թե պարբերաբար սադրանքներ կազմակերպելով, ըստ որում՝ հաճախ մահացու ելքով, ադրբեջանական կողմը փորձում է ցույց տալ, թե հակամարտությունը «սառեցված» չէ: Թեև այս թեզը կյանքի իրավունք ունի, և մեծ հաշվով համապատասխանում է իրականությանը, բայցևայնպես հակված ենք կարծելու, որ այն ընդամենը ածանցյալ էֆեկտ է, իսկ սադրանքներն ավելի խորը պատճառներ ունեն:

Բանն այն է, որ ղարաբաղյան հիմնախնդիրը՝ հատկապես Ադրբեջանի իշխանությունների տեսանկյունից դիտարկելիս հաճախ հայտնվում ենք մոլորության մեջ՝ համարելով, որ Ալիևն ու իր ենթականերն անձնազոհ մարտի են բռնվել «պատմական արդարությունը վերականգնելու համար», որի տակ, բնականաբար, քարոզվում է հայերի եկվոր լինելու թեզը: Մինչդեռ իրականությունն առավել քան պարզունակ է. Ղարաբաղն Ալիևի ու կոմպանիայի համար ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց՝ իշխանությունը պահպանելու միջոց: Մնում է հասկանալ, թե ինչով են սահմանային միջադեպերն օգնում Ալիևի իշխանության ամրապնդմանը:

Ֆորմուլան շատ պարզ է: Մինչ վերջերս, երբ Ալիևյան կլանն աշխարհին ապահովում էր հեշտ կոնվերտացվող ապրանքով՝ էներգակիրենրով, խնդիրները քիչ էին. դրսում անհրաժեշտ մարդկանց բերանն էր փակվում (պայմանականորեն՝ սև խավիարով), իսկ ներսում հայրենակիցների ախորժակն էր բավարարվում (էներգակիրներից ստացված եկամուտների չնչին մասով): Վերջին մեկ-երկու տարում իրավիճակը փոխվել է. էներգակիրների արդյունահանման ֆիզիկական ծավալների նվազմանը զուգահեռ, շուկայում գրանցվել է գների կրկնակի անկում: Սա բազմապատկել է վարչակարգի հոգսերը. մի կողմից անհրաժեշտ է բավարարել համաքաղաքացիների լայն բացված ախորժակը, իսկ մյուս կողմից՝ հետ մղել միջազգային հանրության «անսպասելի» հարձակումները:

Կարիք չկա բացատրելու, թե ինչպես են ղարաբաղյան ճակատից ստացվող լուրերը երկրի ներսում կոնվերտացվում քաղաքացիների լոյալության ու հնազանդության: Սա փորձված տեխնոլոգիա է:

Իսկ ահա արտաքին ճակատում «թեման վաճառելը» նոու-հաու է: Բանն այն է, որ «խավիարի գործոնի» ազդեցության անկմանը հակադարձ համեմատական տեմպով աճում են Բաքվի վրա արտաքին՝ հատկապես արևմտյան ճնշումները: Բնականաբար՝ կապված մարդու իրավունքների, քաղաքացիական հասարակության և առհասարակ քաղաքական համակարգի հետ: Այնպես չէ, որ Ադրբեջանում այս խնդիրները նոր են, պարզապես վարչակարգի «անվճարունակությունը» դրանք բերել է առաջին պլան: Ու հիմա, Ալիև կրտսերը փորձում է նավթին ու խավիարին փոխարինողներ գտնել: Եվ քանի որ մեր դարաշրջանում առաջադեմ մարդկությանն ամենաշատը հուզում է խաղաղությունը, Իլհամը փորձում է Արևմուտքի վրա հենց խաղաղություն էլ վաճառել:

Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանն ի թիվս այլոց չի ուզում և պատրաստ չէ լայնածավալ կոնվենցիոնալ պատերազմի: Իսկ ահա փոքրիկ սադրանքներով կարելի է Արևմուտքին ստիպել, որպեսզի Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում վերանայեն օրակարգն ու տարատեսակ այլախոհների ազատությունը պահանջելու փոխարեն, խաղաղություն աղերսեն: Այլ կերպ ասած՝ շփման գծում սադրանքներով Իլհամ Ալիևն ու իր վարչակարգն արտաքին աշխարհի հետ հարաբերվելու օրակարգ են ստեղծում, որն ավելի քան շահեկան է իրենց համար:

Ասվածի վառ ապացույցն այն է, որ վերջին մեկ-երկու տարիներին գրանցված միջադեպերի ընդհանրություն է: Եթե Ալիևն ու իր սպասարկու գեներալները դրանք նախաձեռնեին բացառապես հակամարտությունը տաք պահելու նպատակով, նորամուծությունների կարիք չէր զգացվի: Մինչդեռ ամեն մի նոր միաջդեպ այլևս կրում է «աննախադեպ» որոշիչը, ինչն էլ բարձրացնում է Ալիևի կողմից վաճառքի հանված խաղաղության գինը:

Թվում է, թե ստեղծված իրավիճակում ոչ միջազգային հանրությունը, ոչ հայկական կողմերը չունեն այլ անելիք, քան Բաքվի թելադրած կանոններով խաղալը: Բայց դա այդքան էլ այդպես չէ: Միջազգային հանրությունն իր մեջ ուժ պետք է գտնի և դադարի «դատարկ խաղաղություն» առնելը:

Ինչ վերաբերում է հայկական կողմերին, ապա ելքն ակնհայտ է. պետք է նույնպես խաղաղություն վաճառել, բայց ոչ թե միջազգային հանրությանը, այլ հենց Բաքվին: Ի վերջո Ալիևի կամակատար գեներալներն իրենք են պնդում, որ պատերազմն ամենաշատը հարվածելու է հենց իրենց անձնական բիզնեսին:

Արմեն Մինասյան, քաղաքագետ