Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այսօր Science պարբերականում (IF 47.728) լույս է տեսել ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի բույսերի գենոմիկայի խմբի ղեկավար Քրիստինե Մարգարյանի  համահեղինակությամբ "Dual domestications and origin of traits in grapevine evolution" հողվածը։

Ինտիտուտից հայտնում են, որ 4 տարվա ընթացքում ամբողջ աշխարհից հավաքված 3525 վայրի և մշակովի խաղողների ամբողջական գենոմների ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ՝

.Խաղողը տնայնացվել է ոչ թե 8000, այլ 11000 տարի առաջ, միաժամանակ երկու կենտրոններում զուգահեռ՝ Կովկասում և Արևմտյան Ասիայում։ Հետևաբար, հերքվում է մինչ այժմ շրջանառվող վարկածը, որ խաղողն ունի տնայնացման միայն մեկ հիմնական օջախ։

.Վայրի խաղողը սկսել է բաժանվել 2 հիմնական էկոտիպերի՝ Syl-W և Syl-E, շուրջ 500000 տարի առաջ՝ Պլեյստոցենի ժամանակաշրջանում, իսկ 56000 տարի առաջ արդեն առաջացել են Syl-E1 և Syl-E2 էկոտիպերը, որոնք էլ տնայնացվել են միաժամանակ երկու առանձին կենտրոններում՝ 11000 տարի առաջ։

.Կովկասում ի սկզբանե տնայնացվել է գինու, իսկ Արևմտյան Ասիայում՝ սեղանի խաղողը։

.Տնայնացման օջախ հանդիսացող մեր տարածաշրջանից պրակտիկորեն միգրացիա տեղի չի ունեցել, իսկ Արևմտյան Ասիայից՝ 4 հիմնական ուղիներով խաղողը սփռվել է աշխարհով մեկ։ Ի դեպ, այս փաստը մենք արդեն իսկ դիտարկել էինք` հիմնվելով ֆրագմենտային սեքվենավորման մեր տվյալների վրա, որը թույլ էր տվել հայտնաբերել բոլորովին նոր ալելային բազմաձևություն, տիպիկ միայն խաղողի հայկական պոպուլյացիային։

.Խաղողի պտղամաշկի սպիտակ գունավորումն ապահովող «white berry alleles» ալելներն առաջացել են ոչ թե տնայնացումից հետո, այլ առկա են եղել վայրի խաղողի բնական պոպուլյացիայում նախքան տնայնացումը։

«Հայաստանի խաղողի յուրահատուկ գենետիկական բազմազանությունը նոր հնարավորություններ է ստեղծում մեր երկրում զարգացնելու «խելացի» և տվյալահեն խաղողագործությունը և գինեգործությունը, նոր հորիզոններ է բացում խաղողի գենոմային, կենսաինֆորմատիկական և ռեզիստենտ սելեկցիայի հետազոտությունների համար»,- նշում են ինստիտուտից։ 

Քրիստինե Մարգարյանը գրել է.

«Մեր Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի կարևոր ներդրումը՝ աշխարհի խաղողի գլոբալ քարտեզում Հայաստանի տեղի, դերի և յուրահատկության ամրագրման մեջ։

Սև Արենիից մինչև Խնդողնի, 173 տարբեր սորտեր և վայրի խաղողներ, արդեն ամբողջական սեկվենավորված գենոմով՝ Illumina paired-end sequencing տեխնոլոգիայով։

Մինչ այսօր  աշխարհում իրականացված խաղողի գենոմային ամենամասշտաբային պրոեկտին՝ 16 երկրների 23 գիտահետազոտական կենտրոններին, Institute of Molecular Biology /Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ միացավ հենց առաջին իսկ օրվանից։

Նախագիծը տևեց շուրջ 4 տարի և գեներացրեց 3525 (հավաքվել էր շուրջ 5000 տարբեր նմուշներ ամբողջ աշխարհից) վայրի և մշակովի խաղողների ամբողջական գենոմների հսկայական գենոմային տվյալների բազա, որի վերլուծությունը  միջազգային գիտական խմբին թույլ տվեց հանգելու «հեղափոխական» մի քանի եզրակացությունների, ամբողջացնելով մեր ունեցած գիտելիքները խաղողի գենոմի, էվոլյուցիայի, միգրացիոն ուղիների, տնայնացման և «տնայնացված» մի շարք գեների վերաբերյալ»։