Ձեր վստահելի աղբյուրը

Բրատիսլավայում եզրափակվեց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգարվորման հերթական բանակցային տարին։ Որևէ ճեղքում, որևէ լուրջ առաջընթաց չգրանցվեց նաև 2019թ.-ին։

Դեկտեմբերի 5-ին` Սլովակիայի մայրաքաղաքում ընթացող ԵԱՀԿ նախարարական համաժողովի նախօրեին, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախարարները նախ հանդիպեցին՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո, ապա պաշտոնական նիստի ժամանակ կրկին անգամ ներկայացրեցին կողմերի պատկերացումները խնդրի կարգավորման վերաբերյալ։

Մինչ այդ Ադրբեջանը տարածել էր նաև իր դիրքորոշման վերաբերյալ հուշագիր, որում արտացոլված էր ԼՂ հակամարտության կարգավորման հեռանկարների վերաբերյալ այդ երկրի դիրքորոշումները, որի էությունն այն է, որ խնդիրը պետք է լուծվի փուլային եղանակով, և ԼՂ-ն պետք է մնա Ադրբեջանի կազմում։ Հայաստանի մոտեցումը տրամագծորեն հակառակն է, որն իր ելույթում ներկայացրեց արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը։ Այն է՝ Լեռնային Ղարաբաղը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում և ԼՂ ժողովուրդն ունի առանց սահմանափակման ինքնորոշման իրավունք, Ադրբեջանը Արցախի համար էքզիստենցիալ ֆիզիկական անվտանգության սպառնալիք է։

Հայտարարությունով հանդես եկան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների պատվիրակությունների ղեկավարները, որով ամփոփում էին բանակցային տարին և, ի թիվս այլի, հորդորում կողմերին քայլեր ձեռնարկել՝ իրականացնելու հումանիտար և անվտանգային միջոցառումների վերաբերյալ ընդունած նախկին պայմանավորվածությունները, վերահաստատում հակամարտության կարգավորման սկզբունքները, կոչ անում բարեխղճորեն ներագրավվել առարկայական բանակցություններում։ Հումանիտար միջոցառումներից համանախագահ երկրներն առանձնացնում են լրագրողների փոխայցելությունը և հունիսին կայացած կալանավորների փոխանակումը։ Լրագրողների փոխանակմանն անդրադարձան նաև նախարարները իրենց ելույթներում։

Հայաստանի ԱԳ նախարարն այն որակեց որպես «վստահության ձևավորման և  կողմերի միջև հանրային մակարդակում ներառական երկխոսության խոստումնալից օրինակ»։ Իսկ Էլմար Մամեդյարով, նշելով որ նախորդ նախարարականից ի վեր կարողացել են միայն համաձայնեցնել ու իրագործել հումանիտար ոլորտի որոշ միջոցառումներ, ինչպես լրագրողների փոխայցելությունն է, ընդգծեց, որ «այդպիսի քայլերը չեն կարող շոշափելի արդյունքներ ունենալ, եթե քաղաքական գործընթացը տեղից չի շարժվում և դրանք չեն կարող փոխարինել առարկայական բանակցությունների գործընթացին»։

Այստեղ արժե անդրադառնալ Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի խոսքերով իր սիրած արտահայտությանը՝ «առարկայական բանակցություններին»։ Այս եզրույթը կիրառելիս նկատի են ունենում հակամարտության բուն էությանն առնչվող հարցերի շուրջ բանակցությունները՝ ի հակադրում խաղաղությանը նպաստող միջավայրի ու վստահության ամրապնդմանն ուղղված քայլերի շուրջ ընթացող բանակցություններին։ Մի խոսքով՝ Ադրբեջանը կարևորում է խոսել բուն բանակցություններից և ոչ թե այն միջավայրից որտեղ այդ բանակցություններն ընթանում են։

Պատճառներից մեկն այն է, որ բանակցությունների համար անբարենպաստ այսօրվա միջավայրի ստեղծման պատասախանտուն հենց Ադրբեջանն է, որի տասնամյակներ շարունակվող թշնամական, հայատյաց քաղաքականությունը, ռազմատենչությունն ու խնդիրն ուժով կարգավորելու փորձերը տեղ չեն թողել նվազագույն վստահության, որն անհրաժեշտ է գոնե բանակցությունների մեկնարկի համար, էլ չասենք հնարավոր փոխզիջման համար։ Մյուս կողմից էլ ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը պատրաստ չէ հենց իր կողմից թմբկահարվող «առարկայական բանակցություններին»։ Սա հերթական անգամ ակհնայտ դարձավ Բրատիսլավայում տարածված հուշագրից ու Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի ելույթից։

Ադրբեջանական պատկերացմամբ բանակցությունները պետք է լինի գործընթաց, որում հայկական կողմը պետք է վերցնի Ադրբեջանի ցանկությունների ցանկը և փուլային տարբերակով ընտրի, թե որն է առաջինը կատարելու, որը երկրորդը։ Սա բանակցություններ չեն։ Սա ավելի շուտ նմանվում է պարտադրանքի, որին փորձում է Ադրբեջանն հասնել, իր ընկալմամբ, ռազմական առավելություն հաստատելով։ Եվ այս պայմաններում առնվազն զարմանալի է, որ Ադրբեջանում կամ համանախագահ երկրներում զարմանում են, որ Հայաստանն էլ կարող է բարձրաձայն հրապարակել ցանկությունների իր ցանկը և քայլեր ձեռնարկել դրանց իրագործման վերաբերյալ։

Ինչևէ, Ադրբեջանում ընթացող ներքաղաքական խմորումների ֆոնի վրա դժվար է սպասել, որ 2020թ.-ին խաղաղ գործընթացը տեղից կշարժվի։ Ավելի շատ մտավախություն կա, որ կարող է լինել իրավիճակի սրացում՝ ռազմական բախումների տեսքով։ Պատճառը կրկին Ադրբեջանի վարած անպատասխանատու քաղաքականությունն է, որի հետևանքով բռնության կիրառման շեմն այդքան իջել է և ԼՂ հակամարտության համատեքստում պատերազմի հավանականությունը «եթե»-ից դարձել է «երբ»։