Ձեր վստահելի աղբյուրը

Պատմագետ Մարիամ Խանզադյանն անդրադարձել է նախարարությսան կողմից առաջարկվող համաշխարհային պատմության հայեցակարգին:

Ֆեյսբուքյան իր էջում նա գրել է.

«Այս հարցին պատասխանելուց առաջ պետք է պատասխանել մեկ այլ հարցի. ո՞ւմ ենք ուզում դաստիարակել:

Մտածող, վերլուծող, պատճառա-հետևանքային կապերը հստակ պատկերացնող, համակարգված գիտելիքներ ունեցող և ԻՐ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՋԵՎ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՆԵՐԸ ԳԻՏԱԿՑՈՂ աշակերտի, և պատմություն առարկայի (թե՛ հայոց, թե՛ համաշխարհային) դասավանդումը պետք է կազմակերպել ա՛յս պահանջներից ելնելով:

Նախևառաջ անհրաժեշտ է հրաժարվել դասագրքում պատմության անխտիր բոլոր փուլերի և անհարկի մանրամասների ընդգրկումից: Ընտրել առանցքային և համաշխարհային պատմության հետագա ընթացքի վրա որոշիչ ազդեցություն թողած դրվագները:

Օրինակի համար՝ հույն-պարսկական պատերազմները կարևոր են, բայց Պելոպոնեսյան պատերազմի դեպքում սահմանափակվել մեկ պարբերությամբ՝ նշելով Սպարտա-Աթենք հակամարտության պատճառները, Աթենքի պարտության պատճառներն ու հետևանքները: Կամ ասենք Հռոմեական հանրապետության Ք.ա. III-I դդ. պատերազմներից ընտրել Հռոմի վրա որոշիչ ազդեցություն թողած Պունիկյան պատերազմները, մնացած պատերզմների դեպքում սահմանափակվել թվարկումով և քարտեզի վրա այդ պետության ընդարձակումը ցույց տալով: Համաշխարհային պատմության առաջին տարին (7-րդ դասարան, մոտավորապես 60 ժամ) սկսել վաղնջագույն Արևելքից և ավարտել Ք.հ. 7 դարով: Օրինակի համար ներկայացնեմ հին աշխարհի ու վաղ միջնադարի այն կարևոր թեմաները, որոնք հնարավոր բաշխել մոտավորապես 60 դասաժամերի վրա՝ շաբաթական գոնե երկու ժամ համաշխարհային պատմությանը տրամադրելով:

1. Պատմություն առարկան, պատմական աղբյուրները և փուլաբաժանումը:
2. Առաջին պետություններ, առաջացման պատճառները, տիպերը, զարգացման օրինաչափությունները և տարբերությունները:
3. Զուգահեռաբար՝ վաղ Եգիպտոս և Շումեր, մարտահրավերների տեղական պատասխանները, քաղաքակրթության ձևավորումը, փուլաբաժանումը:
4. Չինաստանի և Հնդկաստանի վաղ շրջանները:
5. Միջագետքի քաղաքական ձևափոխումները՝ Շումեր, Աքքադ, Բաբելոն, հիմնական իրադարձություններ և զարգացման առանձնահատկություններ:
6. Միջագետքյան (շումերական, աքքադական, ասորեստանյան) առևտրական համակարգերն ու ազդեցությունը մեզ վրա:
7. Եգիպտոսի Նոր թագավորությունը՝ հիմնական իրադարձություններ և զարգացման առանձնահատկությունները:
8. Եգիպտոսի և Միջագետքի աշխարհատեսական տարբերությունները:
9. Եգիպտոսի մշակույթը և քաղաքակրթական ձեռքբերումները:
10. Միջագետքի մշակույթը և քաղաքակրթական ձեռքբերումները:
11. Փոքր Ասիա՝ (մ.թ.ա. 2-1 հազ.) հիմնական իրադարձություններ և զարգացման առանձնահատկություններ, ազդեցությունը մեզ վրա:
12. Խուռիական քաղաքակրթությունը և ազդեցությունը մեզ վրա:
13. Փյունիկիա, փյունիկյան գիրն ու ազդեցությունը աշխարհի վրա, փյունիկյան գաղութացումը:
14. Ասորեստան՝ ձևավորումը, մարտահրավերներն ու փուլաբաժանումը:
15. Թիգլաթպալասար III-ի բարեփոխումները և հետևանքները, ազդեցությունը մեզ վրա:
16. Իրան` Էլամը մեկ պարբերությամբ, հնդիրանական ցեղերի ներհոսքը և Աքեմենյան Պարսկաստանի կազմավորումը:
17. Հունաստան. աշխարհագրություն, զարգացման առանձնահատկություններ, հունական մեծ գաղութացում:
18. Լիկուրգոս, Սոլոն, Կլիսթենես. բարեփոխումների պատճառներն ու հետևանքները:
19. Իրան. Դարեհ I-ի ի բարեփոխումները և հետևանքները, ազդեցությունը մեզ վրա:
20. Հույն-պարսկական պատերազմներ. պատճառներն ու ընթացքը:
21. Դասական Հունաստան, Սպարտա-Աթենք տարբերությունը:
22. Հունաստանի աշխարհատեսական առանձնահատկություններ (պոլիս, փիլիսոփայություն, աթենական դեմոկրատիա):
23. Հունական մշակույթը:
24. Հունաստանի ճգնաժամը, Մակեդոնիա, Փիլիպոս II-ի բարեփոխումները:
25. Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքները և ազդեցությունը մեզ վրա:
26. Հելլենիզմ՝ հասկացություն, ընդգրկում, տեղական առանձնահատկություններ:
27. Հելլենիստական պետություններ, կապը մեզ հետ:
28. Պարթևներ. ծագումը, պատմության փուլաբաժանումը, կապը մեզ հետ:
29. Չինաստանը մ.թ.ա. I հազ-ում, քաղաքակրթական ձեռքբերումները:
30. Հնդկաստանը մ.թ.ա. I հազ-ում, և քաղաքակրթական ձեռքբերումները:
31. Վիրքը և Աղվանքը մ.թ.ա. 1 – մ.թ. I հազ-երում:
32. Հռոմը նախքան Արևելք ոտք դնելը՝ հռոմեկան պետության զարգացման առանձնահատկությունները:
33. Պատրիկներ-պլեբեյներ պայքարը և Իտալիայի գրավումը:
34. Պունիկյան պատերազմները որպես Հռոմի՝ կայսրության վերածվելու առաջին և հիմնավոր քայլ:
35. Հռոմ-Սելևկյաններ և Հռոմ-Պոնտոս պատերազմները և ազդեցությունը մեզ վրա:
36. Հռոմեական պետության ճգնաժամը, քաղաքացիական պատերազմներ, տրիումվիրատներ:
37. Հռոմ-Պարթևստան հակամարտությունը, փուլաբաժանումը, ազդեցությունը մեզ վրա (Կրասոսի Արևելյան արշավանքը, Անտոնիոսի արշավանքները):
38. Հռոմը՝ կայսրություն: Օկտավիանոս Օգոստոս և պրինցիպատ, Օգոստոսի արևելյան քաղաքականությունը:
39. Ներոնի կառավարումը, արևելյան քաղաքականությունը, ազդեցությունը մեզ վրա:
40. Հռոմ և Եվրոպա. կայսրության առանձնահատկությունները, պրովինցիաների զարգացման առանձնահատկությունները, ստրկության դերն ու նշանակությունը:
41. Հռոմեական կայսրության քաղաքակրթական ձեռքբերումները:
42. Հռոմեական մշակույթը:
43. Սասանյանների իշխանության գալը և ազդեցությունը մեզ վրա:
44. Սասանյաններ և Հռոմ հակամարտությունը:
45. Սասանյան Պարսկաստանի աշխարհատեսական առանձնահատկություններն ու մշակույթը:
46. Հռոմ և բարբարոսներ՝ փոխազդեցության ձևերն ու հետևանքները:
47. Դիոկղետիանոսի կառավարման շրջանը՝ դոմինատ:
48. Քրիստոնեություն, պատմությունը, փուլաբաժանումը, ազդեցությունը մեզ վրա:
49. Հռոմեական կայսրության բաժանումը. Բյուզանդիայի ապագա հզորության պատճառները:
50. Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն, բարբարոսական պետությունների առաջացումը, տնտեսական և քաղաքակրթական առանձնահատկությունները:
51. Հուստինիանոսի պատերազմները, բարեփոխումները և ազդեցությունը մեզ վրա:
52. Միջնադարյան քաղաքակրթության ձևավորման շրջանը, վաղ միջնադարի տնտեսական, քաղաքական և աշխարհատեսական առանձնահատկությունները:
53. Արաբներ և մահմեդականություն, սուննի / շիա հոսանքների առաջացում:
54. Սասանյան Պարսկաստանը 4-7 դդ.:
55. Սասանյան Պարսկաստանի կործանման պատճառներն ու հետևանքները:
56. Արաբական խալիֆայության ձևավորումը և ազդեցությունը մեզ վրա:

Ինչպես տեսնում ենք, ռեալ է մեկ տարվա ընթացքում առավել կարևոր թեմաներին անդրադառնալը և Արևելքի պատմությունը զուգահեռաբար ներկայացնելը՝ ճի՛շտ բալանսը պահելով: Եվ առհասարակ անհրաժեշտ է հրաժարվել եվրոպակենտրոնությունից. Արևելքն է նախապատմական շրջանից սկսած ազդել մեր լեռնաշխարհի սոցիալական գործընթացների վրա, Արևելքն է մեզ պատմում մեր վաղնջագույն շրջանի մասին, Արևելքում ենք մենք դեռ այն շրջանից, երբ Արևմուտք հասկացությունն առհասարակ չկար և չէր նախատեսվում:

Եվ վերջապես մի քանի հարյուր կմ այս կամ այն կողմ հենց այդ Արևելքն է իր խնդիրներով՝ Իրանը, Թուրքիան, արաբական աշխարհը, ոչ թե Եվրոպան: Աշխարհն արդեն հրաժարվել է եվրոպակենտրոնությունից, ժամանակը չէ արդյո՞ք, որ մենք էլ վերջապես տեսնենք, թե ո՞րտեղ և ո՞ւմ հարևանությամբ ենք ապրում: Առավել ևս անիմաստ եմ համարում համաշխարհային պատմության դասագրքում ժողովրդավարության տեսակներին և առանձնահատկություններին նվիրված բազմաթիվ դասաժամերը՝ դա հասարակագիտություն առարկայի գործառույթների մեջ է մտնում:

Եվ ամենակարևորը՝ պատմության մեջ պարտադիր վերհանել մարտահրավեր-պատասխան-հետևանք կապը, ավելին, այս կապը դարձնել դասավանդման առանցքային գիծը՝ ելնելով մեր իսկ պատմության առանձնահատկություններից: Աշակերտը պետք է հստակ տեսնի այդ կապը՝ սկսած նեոլիթից և ավարտված Արցախյան պատերազմով: Այդ կապը և դրա խիստ կարևոր դաստիարակիչ գործառույթը պետք է կարմիր թելով անցնի թե՛ հայոց, թե՛ համաշխարհային պատմության դասագրքերով:

Որոշիչը ա՛յս հողն է ի՛ր խնդիրներով և ի՛ր մարտահրավերներով, և որևէ արհեստածին հայեցակարգ կամ գաղափարախոսություն չի՛ կարող ավելի կարևոր լինել, քան ա՛յս հողի վրա ձևավորված պետության խնդիրները»։