Մշակույթ 11:11 12/10/2021 Տարածաշրջան

Թբիլիսիի հիմնականում մոռացված և անտեսված հայկական ժառանգությունը․ Emerging Europe

Թբիլիսիի հայկական ժառանգությունն ամբողջությամբ մոռացվելու վտանգի տակ է, սակայն կա որոշակի հույս: Հայ մտավորականները, մեծահարուստ վաճառականներն ու մշակույթի առաջատար դեմքերը դարեր շարունակ եղել են Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիի կյանքի անբաժանելի մասը: Այս մասին Emerging Europe-ում գրում է Սոսո Ձամուկաշվիլին։

Իրոք, ըստ ֆին ակադեմիկոս Սերաֆիմ Սեպալայի, որը լայնորեն գրել է հայկական մշակույթի և պատմության մասին, 19-րդ դարում Թբիլիսին «աշխարհի ամենահայկական քաղաքն էր», որտեղ հայերը կազմում էին քաղաքի բնակչության ավելի քան երկու երրորդը:

Այսօր, մինչ Թբիլիսիի բնակչությունը գերազանցում է մեկ միլիոնը, հայերը կազմում են ընդամենը հինգ տոկոսը:

Բնակչության անկումը եղել է կայուն, ոչ թե պայմանավորված որևէ իրադարձությամբ, սակայն քաղաքի հայ բնակչության թվաքանակի կրճատումը նշանակում է, որ նրա հայկական ժառանգության մեծ մասը` բնակելի շենքեր, դպրոցներ, եկեղեցիներ և Թբիլիսիի հայերի կողմից կառուցված այլ մշակութային հուշարձաններ, անտեսվել կամ պարզապես ամբողջությամբ մոռացվել է:

Հայ առաքելական եկեղեցին ամենաշատն է տուժել։ Այնտեղ, որտեղ ժամանակին Թբիլիսիում կար 24 հայկական եկեղեցի, այսօր մնացել է ընդամենը երկուսը:

Դրանցից մի քանիսն առգրավվեցին խորհրդային տիրապետության ներքո, միայն 1990 -ականներին հանձնվեցին Վրաստանի ուղղափառ եկեղեցուն:

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի հրապարակած միջազգային կրոնական ազատությունների վերաբերյալ զեկույցի համաձայն՝ Վրաստանի Հռոմի կաթոլիկ և Հայ առաքելական եկեղեցիները «չեն կարողացել ապահովել խորհրդային տարիներին փակված եկեղեցիների և այլ շինությունների վերադարձը, որոնցից շատերը հետագայում պետության կողմից տրվել են Վրաց ուղղափառ եկեղեցուն»:

Նույնը կարելի է ասել Թբիլիսիի հայկական այլ ժառանգության վայրերի մասին, օրինակ, Հայկական դրամատիկական թատրոնը, որը քաղաքի հայկական մշակույթի ամենահզոր խորհրդանիշներից մեկն է:

Հայ ականավոր դերասան և բանաստեղծ Պետրոս Ադամյանի անունով կոչվող թատրոնը ստեղծվել է 1858 թվականին հայ թատերական գործիչ Ջորջ Չմշկյանի կողմից:

Վերակառուցվել է 1936 թվականին և վերանվանվել է առաջատար բոլշևիկ Ստեփան Շահումյանի անվան հայկական թատրոնի, որը ներկայումս վատ վիճակում է և փակ է արդեն յոթ տարի:

Բարեբախտաբար, հույս կա

Վրաստանի ամենահարուստ մարդ և Վրաստանի նախկին վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլիի հիմնած «Kartu Group» բարեգործական կազմակերպությունը ստանձնել է շենքի վերականգնման աշխատանքները: Հայաստանի մշակույթի նախարարությունը ևս նախատեսում է թատրոնին տրամադրել ֆինանսավորում:

Այնուամենայնիվ, վերակառուցումը նախատեսվում էր ավարտել 2020 թվականին, սակայն Թբիլիսիի քաղաքապետարանը վերջերս հայտարարեց, որ ժամկետը հետաձգվել է մինչև 2023 թվականը:

Արևելյան Եվրոպայի ամենագեղեցիկ քաղաքը

Թբիլիսիի վրա իրենց հետքը թողած բազմաթիվ հայերի թվում քչերն են առավել հայտնի, քան Միքայել Արամյանցը, մի մարդ, որը 19-րդ դարի վերջին հատվածում ցանկանում էր Թբիլիսին վերածել Արևելյան Եվրոպայի ամենագեղեցիկ քաղաքի:

Ծագումով Ղարաբաղից, նա իր տունը հաստատեց Թբիլիսիում 1860-ականներին և դարձավ շաքարավազի և բամբակի հաջողակ վաճառող, իսկ ավելի ուշ՝ նավթի մագնատ:

Նրա ժառանգության մի մասն է վերածննդի և բարոկկո ոճի հոյակապ Tbilisi Marriott հյուրանոցը, որը նա կառուցել է 20-րդ դարի սկզբին՝ անվանելով այն «Մաժեստիկ», նաև նախկին Արամյանցի հիվանդանոցը:

Բայց ահա նրա անունը մոռացվել է: Չնայած որոշ տարեց վրացիներ դեռ հիվանդանոցը կոչում են հիմնադրի անունով, այն այսօր պաշտոնապես պարզապես հայտնի է որպես Կենտրոնական հիվանդանոց:

Ըստ Վրաստանի մշակութային հարաբերությունների ասոցիացիայի նախագահ Աննա Սարկիսյանի, Թբիլիսիում հայկական ժառանգությունը անտեսելը նորություն չէ:

«Վրաստանում հայկական ժառանգությունից հրաժարվելու գործընթացը սկսվել է ցարական ժամանակաշրջանի Ռուսաստանի ճնշման ժամանակ»,-ասում է նա։

Եվ այդ ժամանակից ի վեր, քիչ բան է փոխվել

«Ցավոք, Վրաստանի կառավարությունը սովորաբար շահագրգռված չէ համակարգված կերպով քանդվող [հայկական] ժառանգության պահպանմամբ»:

Նաև գոնե մասամբ մոռացված է Թամամշևների՝ վաճառականների հայ հարուստ ընտանիքի անունը:

Թամամշևները նշանակալի դեր խաղացին Թբիլիսիի մշակութային և կրթական զարգացման գործում. Գավրիլ Թամամշևը ֆինանսավորեց Թբիլիսիում առաջին օպերային թատրոնի շինարարությունը 1847 թվականին, երբ Ռուսաստանի ցարի գանձարանը հրաժարվեց դա անել:

Գավրիլ Թամամշևը նաև նվիրեց իր գրադարանը, որը պարունակում էր հազարավոր հատորներ՝ Վրաստանի ազգային գրադարանի ստեղծման համար:

1850-ական թվականներին Թամամշևները Թբիլիսիում կառուցեցին մի հոյակապ տուն, որը 1876 թվականին մաս էր կազմում Ելիզավետա Թամամշևայի օժիտին` ռուս բուսաբան և ազգագրագետ Միխայիլ Սմիրնովի հետ հարսանիքի ժամանակ:

Խորհրդային տարիներին, սակայն, այն բռնագրավվել է քաղաքապետարանի կողմից: Եվ մինչ այսօր տունը թանգարան է, որը հիշատակում է ինչպես Թամամշևներին, այնպես էլ Սմիրնովին, այն կրում է վերջինիս անունը:

Պանթեոն, կամ այն, ինչ մնացել է դրանից

Թբիլիսիի այլ վայրերում է գտնվում Խոջիվանքը, ճարտարապետական համալիր քաղաքի Ավլաբարի շրջանի հյուսիս-արևելյան հատվածում:

Խոջիվանքի բաղկացուցիչ մասն էր հանդիսանում հսկայական հուշահամալիրը, որը մնում է բազմաթիվ նշանավոր հայերի, այդ թվում գրողներ Րաֆֆու և Հովհաննես Թումանյանների գերեզմանոցը:

Խորհրդային Միության կողմից որոշ մասեր ավերվեցին, այնուամենայնիվ, 1937 թ.-ին, և այն, ինչ մնաց՝ 1990-ականներին վերցրեց Վրաց ուղղափառ եկեղեցին, իսկ դրա ժառանգությունը հետագայում ջնջվեց Սուրբ Երրորդության հսկայական տաճարի հետագա շինարարությամբ:
Փոքր հատվածը, որը մնացել է, որոշ գերեզմանաքարերի հետ միասին, պահպանվում է որպես Թբիլիսիի հայկական պանթեոն:

Սարկիսյանն ասում է, որ հայկական ժառանգությունը Վրաստանում շատերի կողմից դիտվում է որպես «մրցող հիշողություն»:

«Ամենակարևորը գիտակցելն է, որ հայկական ճարտարապետությունն ու ժառանգությունը, ընդհանուր առմամբ, չեն կարող խլվել Վրաստանից: Դա մեր [վրաց-հայկական] ընդհանուր ժառանգությունն է։ Մենք կարող ենք փոխադարձ օգուտ քաղել դրա գոյությունից»,-ասում է նա:
 



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

20:26
Տուգանքի 50 տոկոսը վճարելու դեպքում պարտավորությունը կհամարվի կատարված
ՆԳՆ կողմից իրականացված օրենսդրական բարեփոխումների արդյունքում՝ մինչև ապրիլի 5-ը կատարված իրավախախտումների շրջանակում գոյացած պարտավորությունների...
Աղբյուր` Panorama.am
20:12
«Բեմբի, գտա՞ր Ոսկեպարի 7-րդ դարի հայկական եկեղեցին, թե ադրբեջանական քարտեզներում չի երևում»․ օգտատերերը՝ Ալեն Սիմոնյանին
Երեք ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը լրագրողների հետ զրույցում, անդրադառնալով Տավուշի 4 գյուղերի տարածքներ Ադրբեջանին հանձնելու խնդրին, մտքի հերթական...
Աղբյուր` Panorama.am
19:48
Վիշտը պետք է հոգու մեջ լինի, ոչ թե սոցիալական ցանցերում․ Ալլա Պուգաչովան՝ Մոսկվայում տեղի ունեցած դեպքերի մասին
Ալլա Պուգաչովան խախտել է լռությունը՝ Մոսկվայում տեղի ունեցած ողբերգությունից հետո. «Վիշտը պետք է հոգու մեջ լինի, ոչ թե սոցիալական...
Աղբյուր` Panorama.am
19:31
Ամուրի շրջանում երկինքը նարնջագույն է դարձել ավազային փոթորկի պատճառով
Ամուրի շրջանը տուժել է Չինաստանից և Մոնղոլիայից եկած ավազի փոթորկից։ Բլագովեշչենսկի վրա դեղին-նարնջագույն մշուշ է կախված։ Այս մասին գրում է МИР...
Աղբյուր` Panorama.am
19:17
Զելենսկի․ Գազայում իրավիճակը շեղել է համաշխարհային ուշադրությունն Ուկրաինայից
Վլադիմիր Զելենսկին ամերիկյան CBS հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում կրկին դժգոհել է, որ պաղեստինա-իսրայելական հակամարտությունը շեղել է...
Աղբյուր` Panorama.am
18:53
Ֆրանսիական առագաստանավը օլիմպիական ջահը կտեղափոխի Միջերկրական ծովով
Ֆրանսիայի ծովային պրեֆեկտուրան հայտարարել է, որ մայիսի 8-ին իրենց երկիր հասնող օլիմպիական կրակը կուղեկցվի ծովային հսկայական շքերթով:Այս մասին...
Աղբյուր` Panorama.am
18:44
Հայաստանի տարածքում կան փակ և դժվարանցանելի ավտոճանապարհներ
Փրկարար ծառայությունը տեղեկացնում է, որ ՀՀ տարածքում կան փակ և դժվարանցանելի ավտոճանապարհներ։ «Փակ են Արագածոտնի մարզում...
Աղբյուր` Panorama.am
18:28
Ավագ հինգշաբթին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում
Մարտի 28-ին՝ Ավագ հինգշաբթի, Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին հիշատակեց մեր Տեր և Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի Վերջին ընթրիքը և Սուրբ...
Աղբյուր` Panorama.am
18:13
Թուրքիան ԱՄՆ-ի հետ բանակցություններ է սկսել Ուկրաինային զինամթերք մատակարարելու հարցով
Ըստ թուրքական լրատվամիջոցների՝ Թուրքիան ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությանը կմատակարարի զինամթերք՝ նախատեսված 116 հազար միավոր արկ 155մմ տրամաչափի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:00
Կիրականացվի «Հարության Ավետիս» կանթեղներով երթը
Մարտի 30-ին` ժամը 20-ին, Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդանիստ Ս. Սարգիս եկեղեցուց կմեկնարկի «Հարության Ավետիս» խորագրով...
Աղբյուր` Panorama.am
17:49
20-ամյա հղի կնոջ մահվան գործով մեղադրանք է առաջադրվել երեք բժշկի
Քննչական կոմիտեի Լոռու մարզային քննչական վարչությունում քննվող քրեական վարույթի նախաքննության շրջանակներում պարզվել են 2022 թ․ օգոստոսին...
Աղբյուր` Panorama.am
17:32
Մեկնարկել է բարձրագույն կրթություն չունեցող մասնագետների արտահերթ կամավոր ատեստավորումը
ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը, հաշվի առնելով բարձրագույն կրթություն չունեցող մասնագետների հետագա մասնագիտական...
Աղբյուր` Panorama.am
17:21
Հայաստանի և Վրաստանի միջև սահմանազատումն արագ լուծվող հարց չէ. Վրացագետ
«Այսօր մենք նաև քննարկել ենք Հայաստանի և Վրաստանի միջև սահմանազատման գործընթացի ակտիվացման հնարավորությունները»,-մարտի 25-ին...
Աղբյուր` Panorama.am
17:04
Ժաննա Անդրեասյանն ասում է՝ Կոնսերվատորիայի շուրջ ոչինչ տեղի չի ունենում, բայց 6290 ստորագրությունն այլ բան է վկայում
«Կոնսերվատորիայի շուրջ ոչինչ, որևէ իրադարձություն տեղի չի ունենում»,- Ազգային ժողովում քննարկման ժամանակ ասաց ԿԳՄՍ նախարար...
Աղբյուր` Panorama.am
16:21
ՄԻԵԴ-ը նախնական ընդունել է Արթուր Դանիելյանի ու Արմեն Աշոտյանի գործերով գանգատները
Փաստաբան Տիգրան Աթանեսյանը գրում է. «Այսօր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանից ստացա երկու ծանուցում՝ իմ կողմից ներկայացված...
Աղբյուր` Panorama.am
16:11
Արցախի և արցախահայերի նկատմամբ վարվող քաղաքականությամբ Նիկոլը և Ալիևը վաղուց նույնացել են. Սաղաթելյան
«Վերստին հիշեցնեմ, ՀՀ անվտանգության գլխավոր սպառնալիքը Նիկոլ Փաշինյանն է, այլ ոչ թե Արցախի պետական ինստիտուտները»:
Աղբյուր` Panorama.am
16:10
Հայաստանում բռնության դեպքերի աճի պատճառները՝ հոգեբանի դիտարկմամբ
Ի պատասխան Panorama.am-ի հարցման ՆԳՆ-ն տրամադրել է 2022 և 2023 թվականների և 2024 թվականի առաջին երկու ամիսներին ֆիզիկական ներգործության (ծեծ),...
Աղբյուր` Panorama.am
16:03
«Այրում» գինիում գտել են սինթետիկ ներկանյութ ազորուբին. ՍԱՏՄ-ն Բելառուսից նամակ է ստացել
Արարատի կոնյակի գործարան ՍՊԸ-ում վերահսկողություն կիրականացվի
Աղբյուր` Panorama.am
15:37
Նազենի Հովհաննիսյան. Շատ դժվար անցավ այս անգամ Պահքն ինձ համար
Հաղորդավարուհի Նազենի Հովհաննիսյանը գրում է. «Արաբկիրի Ս. Խաչ եկեղեցում մարդկանց սիրտը բաց էր՝ աղոթքի եւ սիրո համար: Հաղորդվելու և...
Աղբյուր` Panorama.am
15:32
Ամուսնության առաջարկություն՝ «Հայաթ փրոջեքթի» համերգի ժամանակ
«Հայաթ փրոջեքթ» խմբի՝ Գյումրիում տեղի ունեցած համերգներից մեկի ժամանակ բեմում ամուսնության առաջարկություն է արվել։ Բեմ...
Աղբյուր` Panorama.am
15:06
Տղաները պինդ էին. Աղվան Վարդանյանն այցելել է Սամսոնյանին և Սաղաթելյանին
Այսօր «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Աղվան Վարդանյանն այցելել է «Արմավիր ՔԿՀ»-ում կալանքի տակ պահվող Վազգեն...
Աղբյուր` Panorama.am
14:55
Հայկ Մարությանը կուսակցություն է հիմնում
Երևանի նախկին քաղաքապետ Հայկ Մարությանն առաջիկայում կուսակցություն կհիմնի։ Այն կոչվում է «Նոր ուժ»։ Լուրը «Ազատության»...
Աղբյուր` Panorama.am
14:48
Հրազդանի 64-ամյա բնակչի սպանության դեպքի առթիվ նախաձեռնված քրեական վարույթի նախաքննությունը
Քննչական կոմիտեի Կոտայքի մարզային քննչական վարչությունում իրականացված քննչական և վարութային գործողությունների արդյունքում պարզվել են Կոտայքի...
Աղբյուր` Panorama.am
14:45
Ոսկեպարցիներն ասում են՝ ՔՊ-ականները, ովքեր հանձնվող գյուղերն ադրբեջանական են համարում, թող գան ու իրենց ներկայությամբ նման հայտարարություն հնչեցնեն
ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը գրում է.  «Ոսկեպար և Բաղանիս կատարածս այցիս ու...
Աղբյուր` Panorama.am
14:39
ԵԱՏՄ անդամ ենք, զուգահեռաբար ԵՄ և այլ շուկաների ինտեգրման ուղղությամբ ենք աշխատում. Թունյան
«Այս պահին մենք ԵԱՏՄ անդամ ենք, կատարում ենք մեր պարտավորությունները, վճարում ենք ընդհանուր մաքսատուրքերն ու ստանում մեր բաժինը, ընդ...
Աղբյուր` Panorama.am
14:26
Բաքուն ռազմական է հռչակում Ստեփանակերտի մարզամշակութային համալիրը
Հուշահամալիրը հավերժացնելու էր ազգային պայքարի բոլոր զոհերի հիշատակը: Սակայն շինարարական աշխատանքներն անավարտ են մնացել 44-օրյա պատերազմի հետևանքով:
Աղբյուր` Panorama.am
14:10
Երթևեկության կազմակերպման փոփոխություն՝ Երևանի Միկոյան-Գալշոյան փողոցների խաչմերուկում
Երևանում տրանսպորտային հոսքերի անցանելիությունն ավելացնելու նպատակով մարտի 29-ից փորձնական տարբերակով երթևեկության կազմակերպման փոփոխություն...
Աղբյուր` Panorama.am
13:50
Ստեփան Դանիելյան. Հայաստանում ստվերային պետություն գոյություն չունի
Քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը համարում է, որ Հայաստանում ստվերային պետություն գոյություն չունի, չնայած կա նման տարածված կարծիք։ Կարծիքներից մեկն...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Հիմա Հայաստանին դեմ են տվել 33 քարտեզ. Սուրենյանց
12:51 28/03/2024

Հիմա Հայաստանին դեմ են տվել 33 քարտեզ. Սուրենյանց

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}