Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անդրանիկ Զեյթունյանի ընտանիքը Մատենադարանին հանձնեց նվիրյալ լեզվաբանի գիտական ժառանգության հերթական բաժնը՝ նրա քարտարանը։

Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի գիտահետազոտական ինստիտուտը դեռևս 2019-ին հատուկ գնահատանքի էր արժանացրել Անդրանիկ Զեյթունյանի (1931-2007) գիտական երախտալի գործունեությունը՝ նրա անունով արխիվային ֆոնդ ստեղծելով և հարազատ Մատենադարանին ի պահ տալով Զեյթունյանի անտիպ ձեռագրերն ու անավարտ աշխատությունները․ անվանի լեզվաբանի գիտական ժառանգության նկատմամբ պատշաճ հոգածության արժանացած այս մասունքներն այսուհետ էլ կծառայեն գալիք հետազոտողների գիտական փնտրտուքներին՝ նպաստելով կյանքի բեղուն տասնամյակները գիտությանը նվիրած երախտավորի օրհնաշատ գործի շարունակությանը․

Արխիվային ֆոնդի բացման առիթով կազմակերպված արարողության ժամանակ Մատենադարանի տնօրեն Վահան Տեր-Ղևոնդյանն այսպես արժևորեց Անդրանիկ Զեյթունյանի գիտական ուղին․ «Առնվազն 2 բնագավառ կա, որտեղ նա շատ խորը հետք է թողել․ մեկը ձեռագրերի նկարագրությունը՝ ձեռագրացուցակների կազմումն է․ «Մայր ցուցակը», որն այսօր հատորներով ավելանում է, նա գլուխ բերեց Փ. Անթապյանի և Օ. Եգանյանի հետ։ Դա շատ մեծ, մանրակրկիտ, տաժանակիր աշխատանք էր, որով այդ բնագավառում մի խորը հուն բացվեց, և որով այժմ շարունակվում է աշխատանքն արդեն 25 հոգանոց մեծ խմբով։

Մյուսն, անշուշտ, Աստվածաշնչի տարբեր գրքերի ուսումնասիրությունն ու քննական բնագրերի պատրաստումն է, որի հրատարակությունը միշտ, սկսած Խրիմյան Հայրիկից, եղել է մեր բոլոր կաթողիկոսների երազանքը։ Այն մինչև այսօր էլ դեռ չի իրականացվել, բայց մենք հույս ունենք մի օր իրականացնել։

Խոսքը հայերեն Աստվածաշնչի քննական հրատարակության մասին է․ իր արած գործը հիմք պիտի հանդիսանա հետագա պատրաստողների համար, ծառայի որպես ուղեցույց՝ որ հետո մենք կարողանանք իրականացնել։ Նաև այդ բնագավառում է ինքը խորը հետք թողել և ճանապարհ բացել»։

Ներկաները ջերմ սիրով մտաբերեցին Անդրանիկ Զեյթունյանին՝ «աներևակայելի աշխատասիրություն ունեցող մարդուն, հայագիտության, մշակույթի ու հայրենիքի մեծ նվիրյալին»։

Մատենադարանի գիտական գծով փոխտնօրեն Կարեն Մաթևոսյանի խոսքից․ «Մատենադարանի ավագ սերունդն իմ հիշողության մեջ մնացել է որպես մի ուրիշ աշխարհ․ Մատենադարանում անգամ պարզ խոսակցությունը տարբերվում էր դրսի խոսակցությունից, որովհետև կար խոսքի մշակույթ, որը կարելի էր տեսնել միայն մատենադարանցիների մոտ, և «խոսքի մշակույթ» հասկացությունն իսկապես շատ պարտավորեցնող է մեզ համար, որովհետև այդ սերունդն է հիմնադրել այդ ավանդույթը։

Սովետական շրջանում Սուրբ Գրքի, Եկեղեցու, եկեղեցական մշակույթի մասին ուրիշ տեղ չէր կարելի խոսել, և Մատենադարանը կարծես օազիս էր հայ մշակութային գործիչների և սփյուռքի համար հատկապես․ մարդիկ գալիս էին Մատենադարան՝ վայելելու իսկական բնիկ, կարելի է ասել՝ տոհմիկ միջավայր։ Միջավայրը կայացնում են մարդիկ, և այդ մարդկանց մեջ ամենանշանակալիցներից է Անդրանիկ Զեյթունյանը։

Իրենք փոքր խումբ էին, բայց նրանցից ամեն մեկը մի անհատականություն էր, մի ոլորտի մասնագետ, և ամեն մեկը մի հսկայական գործ էր անում։

Ինչ վերաբերում է Աստվածաշնչի այս գործին՝ սա տիտանական աշխատանք է, որովհետև այդ հսկա բնագիրը տարբեր ձեռագրերով համեմատել... Ընդ որում՝ հիմա՝ համակարգչի այս դարում, շատ հեշտությամբ ամեն ինչ կարելի փոխել, խմբագրել, իսկ այն ժամանակ ամեն բան պիտի ձեռքով գրվեր, հետո մեքենագրվեր, մեքենագրվածն ու տպարանային շարվածքը ուղղվեր՝ սրբագրվեր, այսինքն՝ սա մի ֆանտաստիկ ծանր աշխատանք էր, և մարդը, հնարավոր է, իսկապես ֆիզիկապես և հոգեբանորեն չկարողանար այդ ամբողջ ծանրության տակից դուրս գալ։

Իսկապես միայն նվիրյալը կարող էր այդ, կարելի է ասել՝ տաժանակիր աշխատանքը կատարել, որովհետև ինքը գիտեր հանուն ինչի՛ է անում... Հիշենք այդ սերնդի ներկայացուցիչներին, հատկապես՝ Անդրանիկ Զեյթունյանին»։

Մատենադարանի հոգաբարձուների խորհրդի քարտուղար, արխիվի և արխիվագիտության բաժնի վարիչ Արմեն Մալխասյանը, գնահատելով Անդրանիկ Զեյթունյանի ձեռագրերի աշխատանքային օրինակների տեղափոխելը Մատենադարան (մասնավորապես՝ Ծննդոց Գրքի,  որի գրաբար քննական բնագիրը 1984 թ. է հրատարակվել)՝ նկատում է․ «Այդ ձեռագիր աշխատությունները, բնականաբար, արժեքավոր են Աստվածաշնչի բնագրով զբաղվողների համար, ովքեր օգտվելով վաստակաշատ գիտնականի ձեռագրերից՝ անպայման այսուհետ պիտի հղեն. «Մատենադարան, Ա. Զեյթունյանի արխիվային ֆոնդ…»։

«Գիրք Ծննդոցի» և «Գիրք Ղեւտացւոցի» քննական-համեմատական թարգմանությունները կոթողային աշխատասիրություններ են։  Անդրանիկ Զեյթունյանն օգտվել է եբրայերեն և հունարեն բնագրերից, իբրև օժանդակ աղբյուրներ օգտագործել է նաև Աստվածաշնչի եբրայական և հունական ճշգրտված բնագրերից կատարված անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն և ռուսերեն նորագույն հրատարակությունները։

Գիտնականի մեղվաջան աշխատանքը չի ընդհատվել նաև Երուսաղեմի Ժառանգավորաց վարժարանում և Անթիլիասի Դպրեվանքումնրա դասավանդման տարիներին։ Նրա անմնացորդ նվիրումը ազգային արժեքներին, հայագիտությանը, Հայ Առաքելական Եկեղեցուն և Մատենադարանին արժանի են հավուր պատշաճի ներկայացման և գնահատման։

«Աստծու շնչով գրուած ամէն գիրք օգտակար է ուսուցման, յանդիմանութեան, ուղղելու և արդարութեան մեջ խրատելու համար, որպէսզի կատարեալ լինի Աստծու մարդը և պատրաստ՝ բոլոր բարի գործերի համար» (Բ Տիմոթ., Գ, 16-17)։

Այս հավատամքով է ապրել, աշխատել ու արարել հայագիտության անխոնջ նվիրյալ Անդրանիկ Զեյթունյանը։
 

Արմինե Պետրոսյան
(Լուսանկարները՝ Զեյթունյան ընտանիքի արխիվից)