Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արցախից բռնագաղթած մեր հայրենակիցները Հայաստանում առաջին իսկ օրերին հանդիպեցին պետական բյուրոկրատական քաշքշուկների պատին, իսկ օրերս էլ փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանը հայտարարեց, որ 50-հազարական դրամ աջակցություն չեն ստանա Արցախի Հանրապետության այն քաղաքացիները, որոնց բանկային հաշիվներում կլինեն որոշակի շեմը գերազանցող ավանդներ: Անարդարության զգացումի խորացումն ինչ հոգեբանական խնդիրների կհանգեցնի և ինչպես կազդի բռնագաղթած մեր հայրենակիցների վարքագծի վրա: Այս հարցերի շուրջ մասնագիտական պարզաբանում ստանալու նպատակոց Panorama.am-ը դիմեց հոգեբան, հոգեթերապևտ. «Ժեստ» հոգեբանական կենտրոնի համահիմնադիր Արկադի Մեհրաբյանին:

Panorama.am-44-օրյա պատերազմից հետո Ձեր կենտրոնի աշխատանքներում ի՞նչ փոփոխություններ աչձանագրվեցին:

Ա. Մեհրաբյան-2020 թ. պատերազմից հետո մենք անվճար աշխատում ենք և՛ զինծառայողների, և՛ զոհվածների ընտանիքների, և՛ վիրավորների հետ, իսկ վերջին դեպքերից հետո հոսքն առավել է մեծացել, քանի որ Արցախից, իրենց հայրենիքից բռնագաղթած մեր հայրենակիցները բավականին լուրջ հոգեբանական խնդիրների առաջ են կանգնել: Բացի տնտեսական, սոցիլական խնդիրները, կան բավականին ցայտուն արտահայտված հոգեբանական խնդիրներ, որոնցով դիմում են մեզ: Հիմնականը՝ վախերը, տագնապները կամ հուզական խանգարումներն են, դեպրեսիվ խնդիրները՝ բոլոր իրենց հետևանքներով՝ անքնություն, վատ երազներ: Արդեն սկսում է քիչ-քիչ շատանալ հետսթրեսային տրավմատիկ խանգարումը, քանի որ այն անմիջապես չի դրսևորվում: Հետսթրեսային խանգարումները վեց ամսից հետո նոր սկսում են ի հայտ գալ, դրա համար էլ Արցախից բռնագաղթած մեր հայրենակիցների մոտ նաև այդ խնդիրներն են նկատվում:

Panorama.am-Արցախից բռնագաղթած մեր հայրենակիցների մոտ խնդիրների առումով տարիքային առանձնահատկություննե՞ր կան:

Ա. Մեհրաբյան-Տարիքային այդպիսի մեծ վիճակագրություն չունենք, որովհետեև  երևույթը դեռևս նոր է, վերջին դեպքերի մասին ենք խոսում: Բայց քանի որ մեծահասակներն առաջին հերթին երեխաների համար են մտահոգված՝ մեր մոտ հիմնական տարիքային խումբը երեխաներն են, անչափահասները: Ծնողն այդքան չի հետաքրքրվում իր առողջությամբ, որքան՝ երեխայի: Եթե զուտ տարիքային առումով, ապա անչափահասներն են շատ: Մեծահասակների համար տարիքային սեռային մեծ տարբերութուններ չկան:

Panorama.am-Արցախի մեր հայրենակիցները բախվել են մեծ անարդարության, նենգ պատերազմի և ագրեսիայի հետևանքով կորցրել են հազարամյակների իրենց բնօրրանը և այսօր Հայաստանում կանգնած են հերթական խնդիրների՝ բյուրոկրատական քաշքշուկների առաջ: Թոշակները չեն կարողանում ստանալ՝ մինչև ՀՀ քաղաքացիություն չստանան, կառավարությունը հայտարարում է, որ եթե արցախցիների բանկային հաշիվներում որոշակի շեմը գերազանցող գումարներ լինեն, ապա չեն ստանա 50 հազար դրամ աջակցությունը: Այս անարդարության զգացումը ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ, այն դեպքում, երբ մեր թիվ մեկ խնդիրը Արցախի մեր հայրենակիցներին Հայաստանում պահելն է, թույլ չտալը, որ բռնագաղթից հետո գաղթեն նաև երրորդ երկիր:

Ա. Մեհրաբյան-Դուք ինքներդ նշեցիք՝ արտագաղթը: Քանի որ այդքան փորձություններ անցած, հայրենիք կորցրած մարդը մի հատ էլ բախվում է խնդիրների այնտեղ, որտեղից օգնության հույս ուներ, չնայած՝ չգիտեմ հույսներն ում վրա է: Եթե ռեալ նայենք իրականությանը և ռեալ գնահատենք այս իրավիճակը՝ ես կսկսեմ զարմանալ, թե ինչի վրա են հույս դնում, երբ ակնկալում են, որ պետք է արդարություն լինի կամ իրենց ցույց կտան համապատասխան հավուր պատշաճի օգնություն և այլն:

Այդուհանդերձ, եթե կարծում են և իրենք լավատես են, այդ հույսն ունեն իշխանության ինչ-որ ներկայացուցչից, այլ հարց է: Հասարակությունը, քիչ թե շատ, ինքնակազմակերպվում է, ով ինչով կարողանում է՝ փորձում է օգտակար լինել: Իսկ պետական այն մարմինները, որոնք իրականում պետք է համապատասխան օգնություն ցույց տային, ես լավատեղյակ չեմ, թե այնտեղ ինչ թղթաբանություն է տեղի ունենում, բայց գոնե եթե այդպիսի թղթաբանության խնդիր կա, ապա պետք է մի առանձին մարմին հատուկ ստեղծվեր՝ արագ արձագանքման և արտագաղթած մեր հայրենակիցների գործերով հատուկ զբաղվելու համար, որպեսզի այդ անարդարության զգացումը և սպասելիքների չիրականացումը չբերեն նոր հետևանքների կամ հոգեբանական խնդիրների:

Panorama.am-Անարդարության զգացումը կամ սպասումների չիրականացումն սովորաբար ինչ հետևանք է ունենում:

Ա. Մեհրաբյան-Առաջին բանը՝ հիասթափությունն է: Զուտ առաջին բանը, որը բոլորին խորհորդ կտամ, եթե մեր հայրենակիցները կլսեն, կամ կդիտեն մեր այս հաղորդումը, սպասումներ, այսպես թե այնպես, չունենան, որովհետև սպասումն ինքն իրենով արդեն մեծ լարվածություն է,  լարված ֆոն է, իսկ դրա չլինելը՝ երբ որ չի արդարանում սպասումը, սուր սթրեսային իրավիճակների, աֆեկտիվ իրավիճակի մեջ կարող են գցել, կամ ավելի խորը հուզական իրավիճակների մեջ հայտնվել: Առաջին փուլը լինելու է հիասթափությունը, իսկ հիասթափությունը ինքն արդեն կարող է ունենալ, եթե երկրին է վերաբերում՝ արտագաղթի, եթե իշխանությանը կամ մարդկանց է վերաբերում՝ իրենցից վանվելու, օտարացման հետևանք: Դրանից հետո սկսում են մյուս լուրջ հոգեբանական խնդիրնեչը, անվստահություն, կասկածամտություն, որոնք շարունակվելու և ավելի խորանալու դեպքում կարող են արդեն լուրջ խնդիրներ ի հայտ բերել մարդու մոտ:

Panorama.am-Դուք առաջարկում եք, որ արցախցիները ապավինեն առաջին հերքին սեփակա՞ն ուժերի վրա:

Ա. Մեհրաբյան-Ուրիշ տարբերակ չկա, դրա համար եմ ասում՝ ապավինել: Այո, եթե ամեն ինչը մեր երկում նորմալ աշխատեր՝ մեր սոցիալական ծառայությունները պետք է առաջնահերթություն դնեին այդ խնդիրենրը և կարծում եմ, որ սրանից ավելի առաջնահերթ խնդիր չկա, որի վրա պետք է ամբողջ ուժերը մոբիլիզացվեր և փորձել օգտակար լինել: Հույս թող ունենան, բայց, համենայն դեպս, հույսը միայն չլինի արտաքին օգնության վրա, որովհետև իրականում, ցավոք սրտի, ինչպես հասկանում ենք վերջին շրջանում՝ այդ հույսերն այդքան էլ չեն արդարանում:

Panorama.am-Պատերազմի հետևանքներով հոգեբանի օգնությանը դիմելիության դինամիկան ինչպիսի՞ն է:

Ա. Մեհրաբյան-2020 թ.ից հետո, այդ դինամիկան նվազել է: Աշխատել ենք և բավականին մարդիկ ստացել են օգնություն, մարդկանց հոգեվիճակը բավական կայունացել է: Հիմա պատերազմի հետևանքով առաջացած հոգեբանական խնդրով այդքան շատ չեն դիմում: Կն դեպքեր, որ 2020 թ-ից հետո անմիջապես չեն դիմել, փորձել են ինքնուրույն հաղթահարել խնդիրները և, չհաղթահարելով այն, հիմա են դիմում: Նույնը նաև մեր արտագաղթած հայրենակիցները՝ եթե կունենան խնդիր, որը չեն կարողանում հաղթահարել, թեկուզ այն փոքր խնդիր  լինի, որը հետո կարող է խորանալ, խորհուրդ կտամ դիմել մասնագետի: Կարծում եմ, որ կլինեն մասնագետներ, որոնք գոնե առաջնային մեկ-երկու այց անվճար օգնություն ցույց կտան, շտապօգնության նման, եթե երկարատև թերապիա պետք լինի, նոր արդեն նրանց կուղղորդեն այս կամ այն մասնագետին, բայց պարտադիր թող դիմեն մասնագետների, որովհետև ինքնուրույն դժվար է հաղթահարել: Անգամ մասնագետներն են ժամանակ առ ժամանակ մասնագետի կարիք ունենում, դրա համար ես վստահորեն ասում եմ, որ կարիքը կա և մենք բոլորս պատրաստ ենք բռնագաղթածներին աջակից լինել:

Զրուցեց՝ Ա. Վարդանյանը