Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ժաննա Անդրեասյանը  պարբերաբար հայտարարում է, որ ԿԳՄՍ նախարարության 2024 թվականի բյուջեն նախորդ տարվա համեմատ աճել է 38%-ով։ Panorama.am-ը դիմեց ԵՊՀ դասախոս, կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանին՝ խնդրելով պարզաբանել, թե ինչքանո՞վ են բյուջեի նման ավելացումներն բարձրացնում կրթության որակը, ինչի՞ վրա է ծախսվելու գումարը՝ շենքերի նորոգմա՞ն, ուսուցիչների աշխատավարձերի՞, սխալներով դասագրքերի վերահրատարակմա՞ն և արդյոք դրանք կբերեն համակարգային փոփոխությունների։

Ս. Խաչատրյան- Ընդհանուր առմամբ, իհարկե, լավ է, որ կրթության բյուջեն ավելանում է, բայց հասկանալի է, որ բյուջեն այնքան ցածր է, որ այդ ավելացումները շատ էական բան չեն փոխելու, մանավանդ, որ հիմնականում այդ ավելացումները կապված են լինելու, օրինակ, այն հավելավճարների հետ, որոնք տրվելու են կամավոր ատեստավորված կամ ԲՏՃ առարկաների ուսուցիչներին, կամ էլ մինչև 100 աշակերտ ունեցող դպրոցների ուսուցիչներին:

Այստեղ գումարն ավելանում է, բայց խնդիրն այն է, որ այդ գումարը տրվում է ուսուցիչների մի մասին և մյուս մասը չի ստանում: Եթե կամավոր ատեստացիայի դեպքում կարելի է այն արդարացված համարել, որովհետև մրցակցային է և ով հաղթահարել է այդ շեմը, նա ստանում է այդ բարձր աշխատավարձը, ապա  մյուսների դեպքում չի բարձրանում։ Օրինակ՝ ֆիզիկայի, քիմիայի կամ մինչև  100 աշակերտ  ունեցող դպրոցների ուսուցիչներին տրվող հավելավճարներով իրենք իրականում խնդիր են ստեղծել, քանի որ ստացվում է, որ ուսուցիչների մի մասին տրվում է, օրինակ՝ քիմիայի ուսուցչին տրվում է այդ հավելավճարը, բայց այդ նույն դպրոցում աշխատող մաթեմատիկայի կամ շախմատի ուսուցչին չեն տալիս հավելավճար, ինչի արդյունքում, այդ ուսուցիչների միջև լարված հարաբերություն է առաջանում, չհիմնավորված տարբերություն է դրվում:

Այսինքը՝ մենք փողն ավելացնում ենք այնպես, որ այն անառողջ հարաբերություններին է նպաստում: Հետևաբար՝ ինքնին փողի ավելացումն չի նշանակում իրավիճակի ավտոմատ լավացում:

Բայց ամենահատկանշականն այն է, որ համակարգը փոխելու վրա ներդրումներ չկան: Այո, դպրոցական շենքերն էլ կառուցելը շատ կարևոր է, նաև՝ մանկապարտեզները և ոչ մեկն այն չի ժխտում, բայց դա էլ չէ խնդիրը, դա էլ չի կարող բերել որակական փոփոխությունների:

Հիմնական բանը, որ ես չեմ տեսնում, այն հիմնական ներդրումներն են, որոնք պետք է բերեն համակարգի որակական փոփոխությունների, օրինակ՝ ուսուցիչների մոտիվացիայի բարձրացմանը, հաշվետվողականությանը: Հիմա կամավոր ատեստացիա է, որի արդյունքում ուսուցչին 300  հազար աշխատավարձ է տրվում, բայց ինքը որևէ պարտավորություն չունի, այսինքն՝ այդ գումարի դիմաց ինքը ոչ մի բանով պարտական չէ, որ համակարգը զարգացնի: Ուսուցիչն իր աշխատավարձը ստանում է, և որպես կանուն սա այն դեպքն է, որ ուսուցիչն ինչ արել է մինչև հիմա, շարունակում է նույնն անել, այսինքը բան չի փոխվում:

Իմ մտահոգությունը սա է, որ ես վստահ եմ՝ ինչ-որ մի պահ է գալու, որ հարց է տրվելու նախարարությանը՝ թե, լավ, այսքան փողը ավելանում է, բա ինչո՞ւ վիճակը չի լավանում: Իհարկե, դրա պատասխաններից մեկան այն է, որ այնքան վատ է վիճակը, որ նույնիսկ ավելացումներն օգուտ չեն տալիս, բայց մյուս պատասխանն էլ այն է, որ արվող ներդրումները համակարգային էֆեկտ դժվար թե ունենան:

Panorama.am-Ի՞նչ ուղղություններով պետք է ծախսվեն բյուջեի գումարները, որ համակարգային որակական արդյունք ապահովվի։

Ս. Խաչատրյան-Համակարգային փոփոխություններից ամենակարևորը ուսուցչի բազային աշխատավարձի բարձրացումն է, որը չի արվում: Որդեգրված քաղաքականությանն այն է, որ մենք բազային աշխատավարձը ցածր ենք պահում, որպեսզի ուսուցիչները նստեն դաս սովորեն, գնան թեստ հանձնեն ու արժանի դառնան բարձր աշխատավարձի: Սրա վատն այն է, որ էս ճանապարհով, շատ ուսուցիչներ չեն գնում, քանի որ այնտեղ ռիսկեր կան՝ նաև, որ եթե գնան կտրվեն, կարող են դուրս մնալ: Օրինակ, մի քանի օր առաջ արդեն նախարարի հրամանը եղավ, որի արդյունքում ուսուցիչներ են աշխատանքը կորցնում, քանի որ կամավոր ատեստացիան չեն անցնում: Դրա համար շատ կարևոր է, որ բազային աշխատավարձը բարձրանա։ Այսօր ուսուցչի բազային շախատավարձը, հարկերը ներառած, 115-120  հազար է։ Այդպիսի աշխատավարձ այսօր Հայատսնում շատ-շատ քիչ է մնացել: Այդ աշխատավարձն ավելի ցածր է, քան սուպերմարկետի աշխատողինը։ Վարորդներն անհամեմատ ավելի բարձ են ստանում, մատուցողների մասին ընդհանրապես չեմ խոսում, իրենք մի քանի անգամ բարձր են ստանում, նաև՝ տաքսու վարորդները։ Այսինքը ուսուցիչներինն աշխատավարձի ամենացածր սանդղակն է: Սա անթուլատրելի է, եթե մենք ուզում ենք այս մասնագիտության վիճակը լավացնենք, ապա պետք է բարձրացվի բազային աշխատավարձը:

Մյուսը՝ տեսեք, այս տարի նախարարությունը հայտարարեց, որ դասագրքերի մրցույթի վրա փող է խնայել: Բայց այս փող խնայելու դիմաց մենք շատ թանկ ենք վճարում: Թանկ ենք վճարում, որովհետև այս տարի Հայաստանի 2-րդ, 5-րդ և  7-րդ դասարաններում 10 դասագիրք չկա: Ինչու չկա՝ որովհետև պայմաններն այնքան վատ են եղել, ժամկետն այնքան կարճ է եղել, որ ոչ մեկը չի դիմել այդ մրցույթին։ Նույն այս պատմության դասագիրքն ինչու է այսքան աղմուկ բարձրացրել, որովհետև մրցույթի գործընթացում դասագրքերը գիտական փորձաքննություն չեն անցել։

Եթե ԿԳՄՍ նախարարությունն այստեղ ծախսն ավելացներ՝ խնայելու փոխարեն, ապա արդյունքն այլ կլիներ: Մեզ պետք չէ դասագրքի վրա փող խնայել, հակառակը՝ դասագիրքն այն կարևոր բանն է, որտեղ պետք է շատ ներդրում անես, որ որակյալ բան ստանաս, որ շատ մարդիկ ուզենան գրել, որ մենակ չգրեն, այլ խմբով գրեն, որովհետև կհասկանան, որ բավական գումար կստանան անգամ խմբով գրելուն դեպքում: Պետք է փորձել նաև ներդրումներն այնպես անել, որ արդյունք ստանան, համակարգային էֆեկտներ լինեն, ոչ թե ինչ որ մարդիկ, կամ մարդկանց խմբեր շահեն, որովհետևո նրանց աշխատավարձը բարձրացավ, բայց դրանից համակարգը ի՞նչ ստացավ: Հիմա արդեն ունենք ուսուցիչենր, որոնք 3-րդ տարի է բարձր աշխատավարձ են ստանում, արդյո՞ք իրենց աշակերտների արդյուքնները բարձրացել են, չգիտեմ, պետք է նայել, բայց իրենք, որևէ պարտավորություն չունեն որակ բարձրացնելու:

Զրուցեց՝ Ա. Վարդանյանը։