Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հարսանիքը ժողովրդական մշակույթի յուրօրինակ հանրագիտարան է, որտեղ  լավագույնս արտացոլված են ազգային մշակույթի տարբեր համալիրներ: Այդ պատճառով հարսանյաց ծեսն ինքնին երբեմն ընկալվում է որպես ազգային մշակույթի խորհրդանիշ, ինչը և առիթ է դարձել հայոց հարսանիքի բազմաթիվ նկարագրությունների, որոնք հաճախ դիտվել են իբրև ազգապահպան առաքելության բաղկացուցիչ մաս: 

«Չնայած տարածված այն կարծիքին, որ ճիշտ հայկական հարսանիքը պիտի յոթ օր, յոթ գիշեր տևեր, XIX դ. նկարագրու-
թյունների համադրումը ցույց է տալիս, որ ավելի տարածված են եղել երեք-չորսօրյա գրեթե չդադարող հարսանեկան արարողությունները»,-Panorama.am-ի հետ զրույցում նշեց ազգագրագետ Գայանե Շագոյանը:

Հասանելի նյութերը հնարավորություն են տալիս առանձնացնելու հայոց հարսանիքի երեք հարացույց՝ պայմանավորված ընդհանուր պատմական և գաղափարախոսական համատեքստերով. ավանդական, խորհրդային և հետխորհրդային:

Շնորհիվ լուսանկարչական արվեստի զարգացման պահպանվել և մեզ են հասել  Արևմտյան Հայաստանի և Օսմանյան կայսրության հայաբնակ վայրերի հարսանեկան արարողությունների, նորապսակ զույգերի և սովորույթների լուսանկարներ: 

 
Ոսկի Ռեյիսյան և Յերանոս Թոփալյան, Կ. Պոլիս, 1875թ.
(Hišatak 1896-1930; Pictures and memories:
from Armenian family albums between the 19th and 20th centuries)
վերցված է www.genocide-museum.am-ից
 

Հովհաննես և Թագուհի Թարխանյան-Հակոբյաններ, 
Կ.Պոլիս, 1886թ., SAVE նախագծի հավաքածու
վերցված է www.genocide-museum.am-ից  

Ըստ ավանդույթի, եթե որևէ ընտանիք ցանկանում էր ամուսնացնել իր տղային, նրանք իրենց ազգի մեծերի` մամեների, միջոցով լուր էին ուղարկում այդ ընտանիքին: Հաճախ, երբ աղջկա ընտանիքը մերժում էր, աղջկա տուն գնում էր գյուղապետը կամ քյոխվան:  Խնամախոսության ժամանակ, եթե տղայի կողմը ջուր էր ուզում և այն բերում էր աղջիկը, ապա նշանակում էր, որ համաձայն են:

Հարսանիքը հայոց մեջ սովորաբար նշվում էր շաբաթ օրը, երբ տղան իր հարազատների հետ գնում էր հարսին իր տուն բերելու:  

Զուլումյանների հարսանիքը, Խարբերդ,
1892թ., SAVE նախագծի հավաքածու վերցված է www.genocide-museum.am-ից

Օտյաններ, Օսմանյան Կայսրություն, 1900-ականներ
(Hišatak 1896-1930; Pictures and memories:
from Armenian family albums between the 19th and 20th centuries) վերցված է www.genocide-museum.am-ից

Հալաջյաններ, Այնթափ, 1910թ., SAVE նախագծի հավաքածու վերցված է www.genocide-museum.am-ից

Աղջիկը, որոշակի տարիքի հասնելուց հետո, սկսում էր ամենայն պատասխանատվությամբ պատրաստել նաև իր օժիտը: Նա կարում և ասեղնագործում էր սպիտակեղենը, հելյունագործում սեղանի, մահճակալի և բարձի ծածկոցներ, շյուղերով գործում զանազան հագուստներ, ծաղկամանների, ջրամանների, սկահակների տակ փռվող գեղեցիկ ժանյակներ և այլն...

Օժիտի հանձնման արարողություն, Վանի նահանգ, 1900-ականներ,
Միշել Փաբուջյանի անձնական հավաքածու
վերցված է www.genocide-museum.am-ից

 


Հայկական հարսանիք, Պարտիզակ, 1915թ.
(The National Geographic Magazine, Volume XXVIII, N. 4) վերցված է www.genocide-museum.am-ից

 
«Իրականում հայկական հարսանիքը ամենամեծ ձևափոխություններն ապրել է հենց խորհրդային շրջանում: Այս շրջանում է, որ մի շարք համաշխարհային հարսանեկան նորաձևություններ ներթափանցեցին Հայաստան, օրինակ՝ «սպիտակ հարսանիքը», նշանդրեքին ադամանդե մատանի նվիրելու սովորույթը, մեղրամսի գաղափարը:

Սրա կողքին կատարվեցին բուն տեղական հարսանիքների մի շարք ձևափոխություններ, որ արդիականացրեցին հայկական հարսանիքը երկու իմաստով. առաջինը՝ այն դարձնելով ավելի քաղաքացիական, դուրս մղելով եկեղեցու կարգավորիչ դերակատարությունն ու մի շարք ծեսեր, կրոնական ոլորտից տեղափոխելով քաղաքացիականի`սկսած ծեսի իրավաբանական գրանցումից ՔԿԱԳ-ում մինչև առագաստ մտնելու իրավունքը, մյուս կողմից` միայն խորհրդային շրջանում սկսվեց «ազգային» հարսանիքի ձևավորում. օրինակ, հարսի հիմնական հարսանեկան սեղանի շուրջ նստելը՝ ի տարբերություն ավանդականի, երբ նա կամ առանձին սենյակում էր կամ վարագույրի հետևում էր առանձնացված հարսանիքի մասնակիցներից:

Իսկ օրինակ՝ կարմիր խնձորի այն տարբերակը, որն նույնանման կերպով այսօր տարածված է, առաջացել է միայն խորհրդային շրջանում, Երևանում, մոտավորապես 1960-ականներին և միայն 1970-ականներին է ստացել քիչ թե շատ համընդհանուր ծեսի ձև և դարձել պարտադիր»,- ասում է Գայանե Շագոյանը:


1966թ. Հայուհի Մադոննայի և վրացի Գուրուի հարսանիքը`
կովկասյան ավանդական «Աղջիկ փախցնելուց» հետո...
Լուսանկարը տրամադրեց Լիա Խոջոյանը


1972թ. Գյումրի
Գեղանկարիչ Հենրի Գարուկյանի հարսանիքը
լուսանկարը տրամադրեց որդին` Մուշո Գարուկյանը



1980թ.  Երևան «Երիտասարդական պալատ»
Արտաշես և Վարդուհի Համբարձումյաններ
տրամադրեց Հասմիկ Համբարձումյանը


1980թ.  Երևան «Երիտասարդական պալատ»
Արտաշես և Վարդուհի Համբարձումյաններ


1990թ. Երևան
Լևոն և Կարինե Մեսրոպյաններ



Զավեն և Վարդուշ Արամյաններ
Կիրովական, 1974թ.


1979թ. Երևան
Սահակ և Անահիտ Ղազարյաններ



Սամվել և Սոֆյա Ավետիսյաններ
Երևան 1977թ


 
Լեւ և Նատալյա Բադալյաններ
Երևան 1981թ.







Խաչատուր և Ասյա Մովսիսյաններ
Երևան 1981թ.


1982թ. ամուսնական զույգը նշում է իրենց հարսանիքի 25 ամյակը
Սևան


Արայիկ և Մարիետա Խաչատրյաններ
Երևան , հարսանեկան արարողություն`
 3-րդ  մասում գտնվող բնակարանում



Ալեքսանդր և Սուսաննա Հարությունյաններ
1979թ. Երևան


Նունե և Արսեն Մխիթարյաններ
1983թ.
տրամադրեց Հասմիկ Վան Դելդեն Մխիթարյանը

Արայիկ և Մարիետա Խաչատրյաններ

1990թ. Սուրբ Գայանե
 
Հարսանիքի փոխակերպման վրա առանձնահատուկ ազդեցություն է գործում ծեսի տեսագրությունը: Մի կողմից, այն ազդում է ծեսի անմիջապես ընթացքի վրա, մյուս կողմից, առանձին հարսանիքների տարբերակները, շրջանառության մեջ դրվելով, ազդեցություն են գործում հարսանիքների վրա, որ դեռ նոր են պատրաստվում լինելու:

Ժամանակակիցներս`



Երևան 2012թ.
տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը


Երևան 2013թ.
տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը

 
Երևան 2012թ
տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը

 

տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը
 

Երևան 2013թ.
տրամադրեց լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը




Երևան 2013թ.
տրամադրեց լուսանկարիչ Պարգև Էջուրյանը


Գառնի 2013թ.
տրամադրեց Ռուզան Բադալյանը


Երևան 2013
տրամադրեց լուսանկարիչ Պարգև Էջուրյանը

Երևան 2012
տրամադրեց լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը

 
Երևան 2013թ,
լուսանկարը տրամադրեց Հասմիկ Վան Դելդեն Մխիթարյանը

 
  Դիլիջան. 2013թ
Լուսանկարը տրամադրեց  լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը

Երևան 2012
տրամադրեց լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը

 
Էջմիածին 
տրամադրեց լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը


  Դիլիջան. 2013թ
Լուսանկարը տրամադրեց  լուսանկարիչ Լիլիան Գալստյանը
 

Հին ժամանակներից պահպանվել է  արարողակարգ` երբ տղայի տանը դռան շեմին թագվորի մայրը նորապսակների ուսին գցում է լավաշ, տալիս մեղր: Ի տարբերություն ներկայիս, նախկինում հարսին մեղրը հրամցնում էին գդալի հակառակ կողմով, որ «լեզուն կարճ լինի»:


Տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը


Երևան 2013
տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը

Երևան 2012թ
տրամադրեց լուսանկարիչ Սուրեն Մանվելյանը

Ազգագրագետը փաստում է, թե հետխորհրդային հարսանիքը, ավելի շատ գլոբալացված հարսանիքի մի տարբերակ է: Այս շրջանում ուղղակի ավելի արագ են սկսել ընթանալ հարսանիքի արդիականացման այն նույն գործընթացները, որոնք խորհրդային շրջանում նոր էին սկսում ձևավորվել:

Նույնականացմանը նպաստեցին ոչ միայն մոբիլությունը, այլև շուկայի և հեռահաղորդակցության միջոցների արագընթաց զարգացումը: Արդյունքում, այսօր մենք ունենք իսկապես «ազգային»,  իմա` «նույնական» հարսանիք գրեթե ամբողջ ՀՀ-ի տարածքում և մասամբ էլ սփյուռքում:

Այն ձևավորվել է ի հաշիվ տեղական ծեսերի բազմազանության ոչնչացման, մասամբ զարգացնելով այս կամ այն տեղական տարբերակը՝ այն դարձնելով համահայկական օրինակ՝ կոզբանդ կապելն ու ափսե կոտրելը կամ գաթա բաժանելը, մասամբ էլ՝ ներմուծելով գլոբալացված «սպիտակ հարսանիքի» այսօրվա մոդայիկ տարրերը՝ ծաղկեփունջ նետելը, լիմուզիններով տեղաշարժվելը, ճանապարհին որևէ այգում ֆոտոսեսսիա անելը և այլն:

«Հետխորհրդային հարսանիք վերադարձավ եկեղեցական պսակը, ինչպես նաև եկեղեցին փորձում է ստանձնել որոշ ամուսնական ծեսեր կարգավորելու գործառույթը, ընդհուպ մինչև պաշտոնական գրանցում իրականացնելու հավակնությունները, իր հետ հաճախ նույնականացնելով «ազգայինը», որի տակ ավելի շատ ընդգծվում է «էթնիկը», այլ ոչ թե «պետականը»»,- մանրամասնում է Գայանե Շագոյանը:

Որոշ խորհրդային և գլոբալ հարսանիքների առանձին ծեսեր ձևավորվել և տարածվել են՝ միախառնվելով և միմյանց վրա ազդելով: Այսպես, ըստ բանախոսի, զոհված անհայտ հերոսի հուշարձանին ծաղիկ տանելու խորհրդային սովորույթը ձևափոխվել է ՝ ծաղիկ տանել և այդ մասում հուշարձանի մոտ կամ եթե կա կից որևէ այգի` այնտեղ  ֆոտոսսեսիա անելուն: Ուշագրավ է, որ անկախ ծեսի առաջացման շրջանից, նրա հանրային լեգիտիմությունը ավելի հաճախ որոշվում է հիմնականում ազգային՝ ավանդականի իմաստով, ճանաչվելու պարագայում: Այսպես, նույն «կարմիր խնձոր» ծեսը հռչակվում է «ազգային ավանդույթ», և այդ պատճառով հետխորհրդային հարսանիքում ստանում ավելի մեծ տարածում, քան այն կար խորհրդայինում, ըստ էության, ստանձնելով ոչ այնքան «հարսի կուսությունը» արձանագրող ծեսի, որքան «ազգային սովորույթը» վերարտադրող ծեսի գործառույթ:

Ինչպիսի հարսանիք էլ որ լինի, փեսան սպիտակ ձիու վրա լինի, թե սև ֆրակով, միևնույն է`  այն յուրաքանչյուր աղջկա ճերմակ երազն է. Երջանիկ եղեք, հարսներ ու փեսաներ:

Կարդացեք նաև`

  
«Երևան style». Բոլոր ժամանակների մեր աղջիկները

 
«Երևան ռետրո style». Մենք ենք, մեր տղաները

Մտահղացումը՝ Թեհմինե Հարությունյանի