Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անցած շաբաթ Թուրքիան ստացավ ռուսական Ս-400 «Տրիումֆ» զենիթահրթիռային համակարգի առաջին խմբաքանակը։ Իսկական հաղաթարշավ՝ տրիումֆ, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեպ Թայիփ Էրդողանի համար, որը, պնդելով գործարքը և արդյունքում գնելով ռուսական հրթիռները, ցույց տվեց, որ չի վախենում ԱՄՆ-ից և վարում է անկախ քաղաքականություն։ Իսկ ամերիկյան կողմը բազմիցս ասել ու նույնիսկ պատժամիջոնցերով է սպառնացել, որ դեմ է ՆԱՏՕ-ի դաշնակից Թուրքիայի կողմից ռուսական հակաօդային պաշտպանության համակարգի գործարքին, որի արժեքը գնահատվում է մոտ 2,5 միլիարդ դոլար։

Հունիսի 6-ին ԱՄՆ պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Պատրիկ Շանահանն իր թուրք գործընկերոջը նամակով տեղեկացրել էր, որ ԱՄՆ-ը կդադարեցնի Թուրքիայի մասնակցությունը F-35 կործանիչների արտադրության ծրագրին։ Ամերիկյան կողմը բազմիցս հայտարարել է, որ Թուրքիայի ցանկությունը՝ ունենալ և՛ Ս-400, և՛ F-35 անհամատեղելի են։ Մտավախություն կա, որ այդ կերպ ռուսական կողմը կարող է ստանալ ամերիկյան նոր սերնդի ինքնաթիռների համակարգերի մասին գաղտնի տեղեկատվություն։

Թուրքիան Պենտագոնի համար F-35-ի արտադրության առանցքային գործընկերներից էր։ Ծրագրի արժեքը ավելի քան 428 միլիարդ դոլար է, և Թուրքիան, բացի այն, որ արտադրելու էր կործանիչների մասեր, պետք է գներ նաև 100 F-35։ Այժմ այս գործարքը վտանգված է։ Սպասվող ամերիկյան պատժամիջոցները կարող են լուրջ վնաս հասցնել Թուրքիայի առանց այդ էլ վատ տնտեսական վիճակին։

Ս-400-ի վերաբերյալ թուրք-ամերիկյան անհամաձայնությունը եկավ ևս մեկ անգամ ապացուցելու, թե ֆորմալ դաշնակից այս երկու երկրների միջև հարաբերություններն ինչքան են վատթարացել։ Շատերին է հետաքրքրում հարցը, թե ինչու ամեն դեպքում Էրդողանը գնաց այս գործարքին․ պարզ հպարտությո՞ւն էր դա, թե իրոք ռազմավարական անհրաժեշտություն, կամ գուցե հաջող ֆինանսական ձեռնարկ։

Տեսակետ կա, որ Թուրքիան կորցրել է ԱՄՆ նկատմամբ վստահությունն այն բանից հետո, երբ Իսլամական պետության դեմ պայքարելու համար Վաշինգտոնը սկսեց զինել Սիրիայի քրդերին` YPG խմբավորումներին, որոնց Թուրքիան համարում է PKK-ի հետնորդները։ Անկարան դժգոհություն ունի նաև այն պատճառով, որ Ֆեթուլահ Գյուլենը, ով, ըստ թուրքական կողմի, 2016թ. հեղաշրջման կազմակերպիչն է, դեռևս ԱՄՆ կողմից չի արտահանձնվել։ Կա նաև բացատրություն, որ այս գնումը կապված է Էրդողանի ցանկությամբ` երևալու որպես անկախ խաղացող և՛ ԱՄՆ-ից, և՛ Ռուսաստանից, որպես Օսմանյան կայսրության ժառանգորդ երկիր Թուրքիան կարող է ունենալ սեփական առանցքը՝ հավակնելով լինել իսլամական աշխարհի առաջնորդը։

Դավադրության տեսությունների սիրահարներն էլ պնդում են, որ Էրդողանը ռուսական հակաօդային պաշտպանության հրթիռներ գնել ու տեղադրելու է Անկարայում, քանի որ 2016թ. հեղաշրջման ժամանակ, որի իրական կազմակերպիչը, ըստ այս տեսակետի, ԱՄՆ-ն էր, ամերիկյան F-16 ինքնաթիռներից են ռումբ նետել խորհրդարանի վրա։ Եվ այժմ ոչ-նատօական զենքով հնարավոր կլինի պաշտպանվել  ապագա խռովարարներից։

Ինչ հաշվարկներ էլ որ կատարեն ԱՄՆ-ն ու Թուրքիան, այս պահին գործարքից ակնհայտ հաղթողը Ռուսաստանն է, որը բացի ֆինանսական մեծ հոսքից, զենքի նոր շուկայից ու Ս-400 անվճար գովազդից, կարողացավ խորացնել տարաձայնություններն իր ռազմավարական մրցակցի ու իր դաշնակցի միջև։

Պատմականորեն ու աշխարհաքաղաքական տեսակետից ռուս-թուրքական հարաբերությունները մշտապես եղել են մրցակցային՝ ի դժբախություն նաև տարածաշրջանում ապրող ժողովուրդների։ Թե Ս-400 հրթիռների գործարքն ինչքանով կամրացնի այս երկու նախկին կայսրությունների միջև այժմ նկատելի սերտ համագործակցությունը, ինչը մեծապես հիմնված է նաև նրանց ներկայիս կայսրանման առաջնորդների, այսպես ասած, «բրոմանսի» վրա, ցույց կտա ապագան։ Իսկ մինչ այդ ԱՄՆ-ի առջև բարդ խնդիր է դրված, թե ինչպես պատժել դաշնակցին, որ նա շատ «չխռովի», բայց միաժամանակ դաս լինի նաև այլոց համար, հատակապես նույն տարածաշրջանում ամերիկյան խոսքը չհարգող մյուս պետությունների համար։