Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մայիսի 1-ն աշխատանքի միջազգային օրն է: ՀՀ-ում աշխատանքային իրավունքներին առնչվող խնդիրների և դրանց օրենսդրական լուծումների մասին Panorama.am-ը զրուցել է տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանի հետ։ 

Զրույցի ժամանակ տնտեսագետը նշեց՝ հայ ժողովուրդն իր ողջ պատմության ընթացքում ապացուցել է, որ աշխատանքն ու դրա միջոցով բարիք ստեղծելն ուղղակի վերաբերում է հենց իր ինքնությանը.

«Այսպիսի իրավիճակում աշխատողների իրավունքների պաշտպանությունը պետք է լինի առաջնային օրակարգ, քանի որ մենք չունենք նավթ, գազ, աշխարհագրական բարենպաստ պայմաններ, բացի այդ ունենք աշխարհաքաղաքական ամենատարբեր ռիսկեր, և այդ իսկ պատճառով, մեր երկրի զարգացման միակ ուղենիշը հենց մարդն է՝ իր ստեղծագործ աշխատանքով և բարիք ստեղծելու կարողությամբ»։

Նրա խոսքով, աշխատողի իրավունքների պաշտպանությունն ուղղակիորեն կապված է աշխտանքի արդյունավետության հետ։ Եվ դա  ոչ միայն սոցիալական խնդիր է, այլ նաև տնտեսական։

«Չի կարող լինել մրցունակ տնտեսություն, չի կարող լինել արդյունավետ զարգացող տնտեսություն, եթե աշխատողի իրավունքները հավաքական իմաստով և ամբողջապես պաշտպանված չեն»,- ասաց Թ. Ավետիսյանը։

Panorama.am. Որքանո՞վ են ՀՀ-ում պաշտպանված աշխատանքային իրավունքները։

Թ. Ավետիսյան. Ցավոք, անկախացումից ի վեր մենք դեռևս չունենք իրավիճակ, որտեղ աշխատողների իրավունքները բավարար պաշտպանված են։ Չնայած նրան, որ կա որոշակի իրավական-օրենսդրական հիմք, խնդիրները շարունակում են մնալ։ Այս իմաստով կարևորում եմ, որ մինչև 2018 թվականի իշխանափոխությունը մեծ նախագիծ կար՝ աշխատանքային օրենսգիրքը բարեփոխելու, և դա միտված էր սոցիալ-աշխատանքային մի շարք խնդիրներին լուծում տալուն։ Սակայն այդ նախագիծը, այդպես էլ, անորոշ հիմնավորմամբ հանվեց շրջանառությունից։ Կարծեք թե, այսօրվա իշխանությունների օրակարգում չկան աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության  հարցեր, չկան իրավական, համակարգային և ֆունկցիոնալ լուծումներ։ 

Panorama.am. Որո՞նք են աշխատողի իրավունքների պաշտպանության հարցում հիմնական խնդիրները։ 

Թ. Ավետիսյան. Մենք միջազգային իրավունքի սուբյեկտ ենք, և այս ոլորտում ստանձնած մի շարք պարտավորություններ ունենք՝ աշխատողի վարձատրության, հանգստի, անվտանգ աշխատելու և հարկադիր աշխատելու բացառման իրավունքի վերաբերյալ։ Բայց այստեղ  դեռևս իրավական անհամապատասխանություններ ունենք հենց մեր ստանձնած միջազգային պարտավորություններին։ Իրավակիրառական պրակտիկան բացահայտում է մի շարք խնդիրներ, որոնք այս կամ այն կերպով չեն նպաստում աշխատողների իրավունքների պաշտպանությանը։

Բացի այդ, խնդիրներ կան, օրինակ, նվազագույն աշխատավարձի սահմանման վերաբերյալ։ Նվազագույն աշխատավարձի սահմանման գործընթացներում անհրաժեշտ է ապահովել սոցիալական գործընկերության լիարժեքությունը։ Այսինքն՝ գործատուների ներակացուցիչների, աշխատողների ներկայացուցիչների և արհմիությունների իրական մասնակցությամբ պետք է սահմանվի նվազագույն աշխատավարձի շեմը, իսկ այսօր օրվա իշխանությունն է սահմանում նվազագույն աշխատավարձը։

Այն շատ կարևոր է նաև արժանապատիվ աշխատանքի ապահովման իմաստով։ Եվ այդ պատճառով նվազագույն աշխատավարձի սահմանումը պետք է լինի հիմնավորված։ Մեր երկրում աշխատողների 25%-ը աղքատ է, այսինք՝ ստանում է մինիմալ աշխատավարձ, որը բավարար չէ իր և իր ընտանիքի կենսաապահովման համար։ Այս ցուցանիշը պահպանվող է և նախորդ տարիներին ևս եղել է։

Մյուս խնդիրը վերաբերում է աշխատողի հանգստի իրավունքին։ Ակնհայտ է, որ աշխատողները, չնայած օրենքի պահանջին, չեն օգտվում իրենց՝ տարեկան 20 օր արձակուրդ ունենալու իրավունքից։ Օրենքով ամրագրված է, բայց այն չի իրականացվում, քանի որ մի կողմից կա իրավագիտակցության խնդիր է, մյուս կողմից՝ պետության վերահսկողության բացակայություն։ Նաև չի պահպանվում աշխատանքի 8-ժամյա ռեժիմը։

Panorama.am. Ի՞նչ պետք է անի պետությունը՝ ապահովելու համար աշխատողի իրավունքների պաշտպանությունը։

Թ. Ավետիսյան.  Պետական վերահսկողությունը շատ կարևոր է աշխատողի իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից։ Ցավոք, մինչև իշխանափոխությունը մենք չենք ունեցել և հիմա էլ չունենք արդյունավետ պետական վերահսկողություն աշխատողների իրավունքնեի իրացման նկատմամբ։ Սկզբում կար աշխատանքի տեսչություն, որը չուներ բավարար կարողություններ, իսկ իշխանափոխությունից  հետո այն միացավ առողջապահական տեսչությանը, և իրականացնում է ոչ լիարժեք գործառույթներ։ Այժմ խոսվում է աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության մասին, բայց փաստն այն է, որ մենք ունենք այս հարցերով զբաղվով 23 աշխատանքային տեսուչներ ողջ հանրապետությունում, ինչը, մեղմ ասած, անհասկանալի է, երբ հաշվում ես, որ 600 հազար աշխատող կա երկրում, բացի այդ վերահսկման ոլորտները խիստ սահմանափակ են, այսինքն՝ միայն հետևում են աշխատողների համար առողջ և անվտանգ աշխատանքային միջավայր ապահովմանը։ Իսկ վարձատրության, հանգստի և աշխատանքային ռեժիմի վերաբերյալ խնդիրները դուրս են պետական վերահսկողությունից։ Այս ուղղությամբ նախատեսվում է 2021 թվականից ինչ-որ փոփոխություններ իրականացնել՝ պետական վերահսկողություն սահմանելու համար, բայց միևնույն է, այստեղ միայն օրենքի փոփոխություններով խնդիրը չի լուծվի։

Պետք է աշխատողների իրավունքների պաշտպանության ազգային ծրագիր մշակել, այդ ծրագիրը կար, բայց այս 2 տարիներին դրա մասին չի խոսվում։ Պետք է սահմանվեն հստակ միջոցառումներ, որոնց համար պետությունը կստանձնի և՛ ֆինանսավորողի, և՛ կատարողի դերը։

Panorama.am. Իսկ պետությունն արդյո՞ք ունի հնարավորություններ այդ միջոցառումներն իրականացնելու համար։

Թ. Ավետիսյան. Այո, պետությունն ունի հնարավորություններ, և՛ պետք է իրականացնի հատուկ ծրագրեր, քանի որ մենք այլընտրանք չունենք, քան աշխատանքի միջոցով գտնել մեր զարգացման երկարաժամկետ ուղին։ Լինելով զարգացման միակ առարկայական ռեսուրսը և հնարավորությունը՝ աշխատողը պետք է արժանանա մեծ ուշադրության, և աշխատանքային ոլորտին վերաբերող բարեփոխումները պետք է լինեն պետության առաջնային պլանում։ Եվ դրանք երբեք չպետք է ենթարկվեն քաղաքական շահարկումներին կամ օրվա տրամադրություններին։  Իշխանությունները պետք է մասնագիտական հանրության հետ համագործակցեն՝ մի կողմ թողնելով իրենց այն ընկալումները, որ իրենք միշտ ճիշտ են։