Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Փորձենք այս քննարկման ընթացքում հասկանալ, թե ինչպես եղավ, որ մեր թանգարանները նվիրեցինք Ադրբեջանին»,- ասաց ՀՀ ԱԺ մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Թագուհի Թովմասյանը, ում նախաձեռնությամբ ԱԺ-ում կազմակերպվել է «Արցախի Հանրապետության՝ ադրբեջանական վերահսկողության տակ հայտնված շրջաններում հայկական պատմամշակութային և կրոնական ժառանգության պահպանություն» թեմայով աշխատանքային քննարկում:

Քննարկմանը ներկա Արցախի կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար Լուսինե Ղարախանյանը չհամաձայնեց Թագուհի Թովմասյանի արտասանած՝ «նվիրել» բառի հետ։

«Հադրութից մշակութային ժառանգության տարհանման մասին որևէ խոսք չի կարող լինել, քանի որ այնպիսի իրավիճակ էր, որ տարհանման մասին անհնար է խոսել»,- նշեց նա։

Լուսինե Ղարախանյանի խոսքով, տարհանումներ եղել են տարբեր թանգարաններից, տարհանվել են խաչքարեր։

«Հոկտեմբերի 19-ին տարհանել ենք Ստեփանակետի պատմաերկրագիտական թանգարանի ամենաարժեքավոր ֆոնդը։ Ինչու այս թանգարանը, քանի որ շենքը վթարային էր, եթե մոտ տարածքում որևէ հրթիռ պայթեր, այդ շենքը լրիվ կփլվեր։

Այդ օրը զանգել եմ Շուշիի գորգերի թանգարանի տնօրեն Վարդան Ասատրյանին, Շուշիի պատմության թանգարանի տնօրենին, ասել եմ, որ ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ տարհանում ենք իրականացնում։ Պարոն Ասծատրյանը սկզբից չի համաձայնվել, ասել է, որ Շուշիիում ապահով է։ 

Հոկտեմբերի 30-ին Վարդան Ասծատրյանը զանգել է ու ցանկություն հայտնել  տարհանել գորգերի թանգարանը։ Կազմակերպել ենք, ցավոք սրտի, գորգերի թանգարանի ցուցադրությունն է հաջողվել տարհանել»,- նշեց նախարարը։

Արցախի ԿԳՄ նախարարն ընդգծեց՝ ընդհանրապես չի ուզում, որ որևէ մեկն այստեղ փորձի մեղավորներ փնտրել, հատկապես նրանք, որոնց քիմքին մոտ չի եղել 44-օրյա պատերազմը և չփորձեն այստեղ խոսել արժեքներ նվիրելու մասին։

«Այո, եղել է թերացում, եղել է խուճապ, ոչ ճիշտ լրատվություն, որի հետ էր կապված նաև Շուշիի արժեքների չտարհանելը»,- նշեց Լ.  Ղարախանյանը։

Նա ասաց, որ Շուշիի թանգարանների ՊՈԱԿ-ի տնօրենը խնամքով փաթեթավորել և ռմբապաստարաններում տեղավորել էր ամենաարժեքավոր ցուցանմուշները։

«Բայց հոկտեմբերի 30-ին, երբ արդեն մտածել ենք, որ իրական վտանգ կա, արդեն շատ խիստ վտանգավոր է եղել այնտեղ մարդ ուղարկելը։ Մենք կարող էինք ունենալ մարդկային զոհեր։ Խիստ վտանգավոր պայմաններում են տարհանվել գորգերը», - ասաց նախարարը։

Ղարախանյանը հայտնեց, որ այսօր մոտ 2000 օկուպացված հուշարձան կա. 122 եկեղեցի, 13 վանական համալիր, 52 ամրոց, 536 խաչքար, 20 հազար 885 ցուցանմուշ, 617 հազար գիրք-գրականություն, Ազոխի քարանձավը, Տիգրանակերտը։

«Սրանք միայն հայկական պատմաճարտարապետական ու պատմամշակութային հուշարձաններ չեն, մենք օկուպացված ենք թողել քաղաքակրթական ժառանգություն, որը մարդկության ժառանգությունն է»,- նշեց նա։

Նախարարն ասաց, որ ռուս խաղաղապահների հետ աշխատելով՝ փորձել են Շուշիի պատկերասրահի և ռմբապաստարաններում թաքցրած գույքը հետ բերել, փորձել են նաև փոխանակման մեխանիզմը. «Ղարաբաղյան առաջին պատերազմից ադրբեջանցի նկարիչների  գործեր ունենք պահած, բայց մարդիկ  չեն գնահատում իրենց մշակույթը, չեն համաձայնվել բարտերին և ադրբեջանցի նկարիչների աշխատանքները մեզ մոտ են մնում։

Մենք գործ ունենք չափազանց ագրեսիվ հարևանների հետ, որոնք անհաղորդ են, որոնց հետ հաղորդակցվելը չափազանց դժվար է»։

Լ.Ղարախանյանի խոսքով, ռուս խաղաղապահների շնորհիվ մենք պահում են Դադիվանքը, այնտեղ 6 հոգևոր սպասավոր կա։ Այս պահին ժամանակավոր  դադարեցված են ուխտագնացությունները Դադիվանք, բայց, ըստ նախարարի, օրերս Մոկսվայում հոգևոր առաջնորդների հանդիպումից հետո նորից վերականգնվելու է ուխտագնացությունը։ Ամարասում ուխտագնացություն կազմակերպվում է։

«Հնարավոր է եղել կանխել Հայրենական մեծ պատերազմի  հուշարձանների ավերումը, որովհետև ռուս խաղաղապահներին ևս հետաքրքրող թեմա էր սա։ Ունենք ավերված Շուշիի Ղազանչեցոցի, Կանաչ ժամի եկեղեցիները, ներսում անհասկանալի շինարարություն կա, պարզ չէ, ինչ է, Նելսոն Ստեփանյանի հուշարձանն է ավարված, Շուշիի Հայոց եղեռնի զոհերի հիշատակի հուշարձանը։ Ադրբեջանցիներն ավիրել են նաև Սղնախի գերեզմանատունը, գերեզմանատան վրայով ճանապարհ են կառուցել։

«Մենք ապրում ենք խիստ ծանր ժամանակներ, կարելի է ասել՝ մենք ողբերգության միջով ամեն օր անցնում ենք», - ասաց Լուսինե Ղարախանյանը։

Նա նշեց, որ 2022 թվականին սկսում են քարոզչական մեծ պատերազմ։

«Ինձ համար մեծ ցավ է, որ Ալիևի ղեկավարությամբ Հադրութում սկսվել է մզկիթի շինարարություն։ Սա է ամենամեծ խայտառակությունը, որ մեզ թշվառ է դարձրել այսօր, բայց թշված չենք, այդ թշվառությունը մեզ համար նոր պայքարի սկիզբ պետք է դառնա։ Մեր մշակութային  ժառանգությունը պետք է պահվի, այդ ամենը անձնագրայնացված է, ինչ էլ ավերել են, ունենք տեսանյութեր, լուսանկարներ։ Բոլոր հուշարձանները անձնագրայնացված են, և մենք պայքարելու ենք»,- ասաց Արցախի կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար Լուսինե Ղարախանյանը։