Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ներկայացնում ենք Panorama.am-ի հարցազրույցը Բարոնուհի Քերոլայն Քոկսի հետ, ով 1992 թվականի ապրիլին ականատես է եղել Մարաղայում տեղի ունեցած մասսայական դաժան ոճրագործություններին:

Panorama.am- Հարգելի Բարոնես, առաջին հարցս վերաբերում է Ձեր հիշողություններին: Դուք եղել եք Մարաղա գյուղում 1992 թվականի ապրիլի 10-ին`20 տարի առաջ, անմիջապես մասայական դաժան ոճրագործություններից հետո, երբ ադրբեջանական ոստիկանական զորքերն ու բանակը բնաջնջեցին գյուղն ու այնտեղի բնակիչներին: Ունեք արդյոք դեռևս չպատմված հիշողություններ, որ կցանկանայիք կիսել մեզ հետ:

Քերոլայն Քոքս- Անշուշտ, բազմաթիվ հուշեր ունեմ: Այն ժամանակ մենք Ստեփանակերտում էինք, և լսեցինք, որ Մարաղա կոչվող գյուղի վրա հարձակվել են: Մենք հենց նույն օրը մեկնեցինք այնտեղ: Տները դեռ այրվում էին, ծուխը դեռ բարձրանում էր: Մենք տեսանք ապացույցը այն դաժանությունների, որոնք իրականացվել էին: Ես գլխատված մարդկային մարմիններ տեսա: Մենք ստիպված էինք մի շատ ցավոտ խնդրանքով դիմել գյուղացիներին`որպեսզի թույլ տան մեզ լուսանկարել այդ մարմինները, նրանք արդեն պատրաստվում էին դրանք թաղել …Դրանցից մեկն հենց հիմա աչքերիս առաջ է… Այս պահին ձեռքումս է նաև մի գյուղացու լուսանկար, ում ձեռքերում իր հայ ընկերոջ ականջն է, որը կտրել էին ադրբեջանցիները: Սարսափն էր տիրում…: Մենք նաև մի քանի կանանց հանդիպեցինք, որոնք ծխացող տներից իրենց սիրելիների լուսանկարներն էին հանել` իրենց զոհված ընտանիքների հուշը պահելու համար:

Panorama.am- Կցանկանայի անդրադառնայիք Հայաստանի և ԼՂ-ի կառավարությունների կողմից իրականացվող միջազգային քարոզարշավին` դաժանությունների վրա հրավիրելու միջազգային հանրության արդարացի զայրույթը:

Քերոլայն Քոքս- Այն բանից ի վեր ինչ ականատես եղա Մարաղայում տեղի ունեցած դաժանություններին` հորդորում եմ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի կառավարությանը պատմել այդ մասին միջազգային հանրությանը, և որպես ադրբեջանցիների կողմից մարդկության դեմ իրագործված ոճրագործության իսկական օրինակ բարձրաձայնել այդ մասին:
Լեռնային Ղարաբաղի կառավարությունն, իհարկե, Մարաղայի իրադարձությունների մասին հաշվետվություն հրապարակել է: Կարծում եմ, որ Հայաստանի և ԼՂ-ի կառավարությունները պետք է ջանք գործադրեն այն միջազգային հանրության ԶԼՄ-ներում լուսաբանելու համար. այն միանգամայն սարսափելի, սառնասրտորեն իրականացված ոճրագործություն էր, անմեղ քաղաքացիների միտումնավոր անմարդկային սպանդ: Կարծում եմ` Հայաստանի կառավարությունը իսկապես պետք է այն միջազգային հարց դարձնի և Ադրբեջանին, միջազգային ասպարեզ հանելով, արձանագրի այս սարսափելի իրավիճակը և միջազգային պատասխանատվության կանչի Ադրբեջանին:

Այն ինչ տեղի ունեցավ Մարաղայում չբարձրաձայնված ճշմարտություն է և պետք է բարձրաձայնվի թե արդարադատության և թե Մարաղայի տուժած բնակիչների համար: Այնտեղ ողջ մնացածները պետք է իմանան, որ արդարությունը հաստատվել է, և Ադրբեջանը պետք է հաշվետու լինի մարդկության առաջ գործած իր այդ ոճրի համար:

Panorama.am- Նկատի ունենալով այն, ինչ դուք քիչ առաջ նշեցիք, հաշվի առնելով, որ Մարաղայի վրա հարձակվելու որևէ «պատերազմական անհրաժեշտություն» չկար, և այն բավականաչափ հեռու էր գտնվում պատերազմի դաշտից, կարելի է արդյո՞ք պնդել, որ այն պատերազմական և/կամ մարդկության դեմ գործված ոճիր էր, ինչպես դուք ձևակերպեցիք:

Քերոլայն Քոքս- Անկասկած, այն ինչ ես տեսա ակնհայտորեն ոճիր էր` ուղված մարդկության դեմ, որը պետք է հետաքննվի: Ես ականատես եմ եղել անմեղ քաղաքացիների, անմեղ գյուղացիների դեմ իրագործված արյունահեղ սպանդի: Հայաստանն իրոք պետք է սկսի այս դեպքի քննությունը, որպեսզի այն ճանաչվի որպես մարդկության դեմ գործված ոճիր:

Panorama.am- Մի քանի օր առաջ, երբ հայ պատգամավորները այցելեցին Բաքու` մասնակցելու Եվրանեսթի լիագումար նիստին, Ադրբեջանի Նախագահ Իլ. Ալիևը նրանց «ֆաշիստ» անվանեց: Ավելի վաղ արված ելույթում նա հայտարարեց, որ «ողջ աշխարհի հայերը Ադրբեջանի համար մեկ թշնամին են»: Դատելով Պրն. Ալիևի և նրա ընտանիքի վարած ներկա տոտալիտար ռեժիմից `ինչ եք կարծում, արդյոք ԼՂՀ-ի միջազգային ճանաչումը լավագույն միջոցը կլինի կանխելու նոր բարբարոսությունները:

Քերոլայն Քոքս- Կարծում եմ սեղանին դրված «Մադրիդյան սկբունքները», որոնք, համաձայնեցված են միջազգային հանրության կողմից, առաջ շարժվելու ամենահարմար ուղին են: Դրանք Լեռնային Ղարաբաղի հայերին ինքնորոշման և անջատման /սեսացիայի/ իրավունք կտան, որը պետք է լինի միջազգայնորեն ճանաչված այնպես ինչպես էթնիկական զտման ենթարկված այլ ժողովուրդներին տրված ինքնորոշման և անջատման իրավունքի ճանաչման վավերականացումը: Կասկած չկա, որ Ադրբեջանը մտադություն ուներ էթնիկական զտում իրականացնել Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող հայերի դեմ: Նախագահ /Աբդուլֆազ/ Էլչիբեյը մի անգամ «հանրահայտ» հայտարարություն արեց, որ եթե գոնե մեկ հայ ողջ մնա Ղարաբաղում մինչև հաջորդ հոկտեմբեր, ապա ադրբեջանցիները կարող են տանել նրան ու կախել Բաքվի հրապարակի կենտրոնում: Սա էթնիկ զտումների վերաբերյալ արված բավականին ազդու հայտարարություն էր: «Օղակ» օպերացիայի ողջ քաղաքականությունը էթնիկ զտման լուռ օրինակ էր: Այնպես որ, ես կարծում եմ, որ նրանք ունեն ինքնորոշման և անջատման իրավունք,
ինչպես օրինակ ցանկացած այլ ազգային փոքրամասնություն որևէ երկրում, որտեղ իշխող վարչակազմը փորձում է բնաջնջել նրանց և մշակույթը, և ֆիզիկական գոյությունը:

Panorama.am- Ռասիզմի եւ անհադուրժողականության դեմ եվրոպական հանձնաժողովի (ՌԱԵՀ) անցյալ տարվա զեկույցը ահազանգեց այն մասին, որ Ադրբեջանում հայկական ինքնությունն ի ցույց դնելը անվտանգ չէ, քանի որ այդ դեպքում, մեղմ ասած, մեծ խնդիրներ կծագեն: Ինչ քայլեր պետք է ձեռք առնի միջազգային հանրությունը մարդու իրավունքներին և ազատությանը վերաբերող հարցերը այնտեղ բարելավելու և, ի վերջո, Ադրբեջանի դենացիֆիկացիայի համար:

Քերոլայն Քոքս- Դե ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանը մի երկիր է, որը բռնատիրական միջոցներ է կիրառում ճնշելու խոսքի ազատությունը, ինչպես բոլորս գիտենք: Կարծես թե, կար մեկը, ով փորձում էր պատմել Խոջալուի մասին ճշմարտությունը և նրան ձերբակալեցին: Ցանկացած փորձ ճնշելու ճշմարտության բարձրաձայնումը մարդու իրավունքների խոսքի ազատության հիմնավոր խախտում է: Ցանկացած երկիր, որը կխախտի Մարդու իրավունքների Համընդհանուր հռչակագրում տեղ գտած իրավունքները պատասխանատվության կկանչվի, և դրա դեմ միջոցներ ձեռք կառնվեն: Այնպես որ, կարծում եմ` ճանաչումն անհրաժեշտ է, և այսօր պետք է ավելի շատ ջանք ներդնել որպեսզի Ադրբեջանը պատասխանատվություն կրի իր ժողովրդի իրավունքների ոտնահարման համար, որը տառապում է մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի բացակայությունից: Ադրբեջանի մարդու իրավունքների մասին արձանագրությունը չափազանց անբավարար է:

Panorama.am- Շնորհակալություն հարցազրույցի համար:

Քերոլայն Քոքս-Խնդրում եմ, փոխանցեք իմ մտքերի հավաստումը և աղոթքները Մարաղայի բնակիչներին, և հայտնեք նրանց, որ ես կանեմ ամեն հնարավոր բան որպեսզի աշխարհն իմանա ճշմարտությունը: