Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ծանր վիրավորանքի քրեականացումը առանձնակի աշխուժություն առաջացրեց ողջ իրավապահ համակարգում, հարուցված քրեական գործերի քանակը շուտով կգերազանցի ցանկացած այլ տեսակի հանցագործության, անգամ բնակարանային գողության ցուցանիշները:
Ստացվում է, որ իշխանության ներկայացուցիչներին հայհոյելու և, այսպես կոչված, ծանր վիրավորանք հասցնելու ձգտումները այդպես էլ չեն մարում, քրեական հետապնդումները պարզապես անզոր գտնվեցին:

Այս նոր հանցատեսակի իրավական ասպեկտների մասին Panorama.am-ի հարցերին պատասխանում է իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանը:

Panorama.am-Պարոն Դանիելյան, իրավապահ մարմինները, ստացվում է, մանրամասն ուսումնասիրում են օգտատերերի գրառումներն ու քրեական գործեր հարուցում՝ ծանր վիրավորանքի հոդվածով։ Իշխանության նման գրաքննությունն ինչո՞վ է պայմանավորված։
Գևորգ Դանիելյան-Այսպիսի տոտալ գրաքննությունն անխուսափելի էր՝ հաշվի առնելով և օրենսդրական աննախադեպ ոչ իրավաչափ լուծումները և, ցավոք, բարոյաքաղաքական մթնոլորտը: Հանցավորության, հատկապես ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների զգալի աճի պարագայում այսպիսի, իմ կարծիքով, բացահայտ հակասահմանադրական և միաժամանակ անօգուտ գործընթացների մեջ իրավապահ մարմինների հսկայական ներուժ ներգրավելը խիստ անհանգստացնող է:

Ի դեպ, այս  աննախադեպ ակտիվությունը մեծամասամբ թելադրված է այն իրողությամբ, որ ծանր վիրավորանքի համար զուտ ձևականորեն հռչակվեց, թե իբր այս հանցագործության դեպքում, գործեր կհարուցվեն մասնավոր մեղադրանքի, այսինքն՝ տուժողի դիմումի հիմքով, մինչդեռ՝ նշված 137.1. հոդվածի 2-րդ մասը, որն արդեն վերաբերում է հանրային մեղադրանքին, որի դեպքում հենց իրավասու մարմիններն են իրենց նախաձեռնությամբ գործեր հարուցում, ընդգրկում է բոլոր դեպքերը, մասնավոր մեղադրանքին տեղ չի թողնվել:

Խոսքը մասնավորապես այն մասին է, որ հանրային մեղադրանքի գործ է հարուցվում բոլոր այն դեպքերում, երբ նշված իրավանորմով նախատեսված արարքը կամ անձի վերաբերյալ ծանր վիրավորանք պարունակող նյութերը տարածվում են՝ տեղեկատվական կամ հաղորդակցական տեխնոլոգիաներն օգտագործելով կամ հրապարակային այլ եղանակով: Դե հիմա ինքներդ դատեք՝ ուրիշ ի՞նչ եղանակ «մոռացան»:

Հավելեմ, որ այս արարքը քրեականացնող հոդվածը զետեղված է ՀՀ քրեական օրենսգրքի «Անձի ազատության, պատվի և արժանապատվության դեմ ուղղված հանցագործությունները» վերտառությամբ 17-րդ գլխում, ուստի տուժող կարող է ճանաչվել ոչ թե պետական ծառայությունը կամ այլ հանրային արժեք, այլ բացառապես ֆիզիկական անձը՝ անկախ իր կարգավիճակից: Կան սակավաթիվ երկրներ, որոնք բարձրաստիճան պաշտոնյաներին վիրավորանք հասցնելը խելամտորեն չեն ամրագրել իբրև անձի դեմ ուղղված, բայց ես խոսում եմ հայրենական օրենսդրության մասին:

Ինչ խոսք, պակաս կարևոր դեր չի խաղում երկրում ձևավորված բարոյաքաղաքական մթնոլորտը, իրավապահ մարմինները պարզապես հետևում են այն քաղաքական դիրքորոշումներին, իմա՝ հրահանգներին, որոնք ակնհայտ հնչում են Ազգային ժողովում և այլ բարձր ամբիոններով: Դժվար է պատկերացնել, թե ինչ տեղի կունենար, եթե նույն ակտիվությամբ իրավապահ մարմիններն արձագանքեին մամուլի և տեղակատվական այլ համակարգերում արձանագրված առավել լրջագույն այլ հանցագործությունների վերաբերյալ հաղորդումներին, կամ երբ նույն ծանր վիրավորանքը, թեկուզ խիստ սահմանափակ դեպքերում, հասցվում է քաղաքական հակառակորդներին: Այս ընտրանքային, երկակի ստանդարտներով վերաբերմունքը հարիր չէ քրեական քաղաքականության տարրական սկզբունքներին: Մենք դարձյալ ընկնում են ճահիճ տանող շրջապտույտի մեջ, չհասկանալով, որ հանցավորության դեմ պայքարում են ոչ թե ընտրանքային խստությամբ, այլ պատժի անխուսափելիությամբ: 

Panorama.am -«Amnesty International»-ի 2021/22 տարեկան զեկույցում արձանագրվել է՝ Հայաստանում անցած տարվա ընթացքում շարունակվել են խոսքի ազատության անհիմն սահմանափակումները։ Իրավապաշտպան կազմակերպության նման գնահատականին միջազգային հանրության ի՞նչ քայլեր պետք է հետևեին։
Գևորգ Դանիելյան-Նախ, երկակի ստանդարտները բնորոշ են ոչ միայն ներքին քաղաքական կյանքին, այլև միջազգային իրավասու, ինչպես նաև ոչ կառավարական կազմակերպություններին: Հիշեցնեմ, որ սրանից ուղիղ 12 տարի առաջ, Հայաստանում գործող բոլոր օտարերկրյա դեսպանները «խիստ անհանգստացած» դիմել էին խորհրդարան՝ վիրավորանքի և զրպարտության արարքները ապաքրեականացնելու միջնորդությամբ, ինչը հարգվեց: Ի դեպ, ինքս ի պաշտոնե դեմ եմ եղել ապաքրեականացմանը, պատճառաբանելով, որ՝

ա) որևէ հետապնդման մասին չի կարող խոսք լինել, քանզի տարեկան հարուցվում է ընդամենը 2-3 քրեական գործ և
բ) քրեական գործեր հարուցվում են բացառապես մասնավոր մեղադրանքի, տուժողի դիմումի հենքով, դատախազը զրկված էր իր նախաձեռնությամբ գործ հարուցելու լիազորությունից:

Արդյունքում՝ լրատվամիջոցները, որոնք չխորանալով խնդրի էության մեջ, ոգևորված էին, հայտնվեցին էլ ավելի խոցելի վիճակում, քանզի դա նոր քաղաքացիական հայցերի խթան դիտարկվեց՝ փոխհատուցման մեծ չափերով, որոնք ներկայիս իշխանությունների կողմից էլ ավելի բարձրացան: Բայց անգամ դա չհանգեցրեց զանգվածային հետապնդումների, վերջապես՝ հայցերի թիվը տարեկան չէր գերազանցում 2 տասնյակը, մինչդեռ՝ ծանր վիրավորանքի գործերով ներկայումս քրեական գործերի թիվը, երբ դեռ մեկ տարի էլ չի անցել, արդեն մոտ է 300-ի սահմանագծին:   Սակայն, միջազգային կազմակերպությունները հիմա կատարյալ լռություն են պահպանում, չեն նկատում, ինչը ևս սպասելի էր, այս կառույցների համար չեն գործում իրավական հստակ սկզբունքներ, դրանք մեկնաբանվում են զուտ քաղաքական շահերի սպասարկման պրիզմայով:

Դժվար չէր ընկալել, որ խոսքը պատվի և արժանապատվության մասին է, որոնք միմյանցից էապես տարբերվող արժեքներ են: Եթե պատիվը ձևավորվում է առավելապես սուբյեկտիվ ընկալումների տիրույթում, որի պարագայում միևնույն արտահայտությունը կարող է որակվել մի դեպքում՝ ծանր վիրավորանք, մեկ այլ դեպքում՝ չեզոք խոսք, ապա արժանապատվությունը հանրային ընկալումների ու գնահատականների հանրագումար է և թելադրված է չէ տվյալ սուբյեկտի աշխարհայացքով:

Վերադառնալով ձեր հարցին, ցավոք, պետք է նկատեմ, որ այս փուլում, երբ միջազգային հանրությունը սևեռված է աշխարհաքաղաքական այլ գայթակղիչ զարգացումներն իր պատկերացումներին համահունչ տեսնելու խնդրի վրա, որևէ համարժեք, ներդաշնակ արձագանք ակնկալելը անմիտ զբաղմունք է: Ի դեպ, դրա մասին են վկայում նաև ձեր կողմից նշված «Amnesty International»-ի անթաքույց վերացական, ստանդարտ գնահատականները. այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում այս շրջանում, սոսկ խոսքի ազատության անհիմն սահմանափակումներ որակելը՝ առնվազն հավասարազոր է չեզոք գովեստի:  

Panorama.am- Ծանր վիրավորանքի ապաքրեականացումը գործող իշխանության օրոք ի՞նչ ճանապարհով եք տեսնում։
Գևորգ Դանիելյան-Նախ, տեղյակ եք, որ Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը դիմել է Սահմանադրական դատարան, որի քննությունը նշանակված էր մարտի 22-ին, ինչ-ինչ պատճառներով հետաձգվել է: Այս ատյանում հաջողություն չգրանցելու դեպքում հարկ կլինի քնարկումը տեղափոխել ՄԻԵԴ: Հիշյալ իրավական նորմը ոչ միայն իր բովանդակությամբ է խիստ խնդրահարույց, այլև իրավակիրառ հարթությամբ, քանզի քրեական գործեր հարուցելիս անգամ հաշվի չեն առնում, թե որ երկրում է կատարվել գրառումը, կոնկրետ նշված տեղեկատվական համակարգի սերվերը որտեղ է գտնվում և այլն: Խնդիրն այն, որ հենց այս չափանիշներով ամրագրված արարքները այլ երկրներում չեն առաջացնում քրեական պատասխանատվություն, այս տեսանկյունից մենք եզակի ենք, ուստի իրավական աջակցության մասին խոսք լինել չի կարող:

Ինչևէ, հապճեպ օրենքներ գրելը, առավել ևս դրանք կիրառման մեջ դնելը երբեք չի կարող դիտարկվել իբրև հանցավորության դեմ պայքարի առանցքային միջոց, ավելին՝ դրանք ունենում են խիստ բացասական ազդեցություն: Դա ծայրահեղ միջոց է, որին դիմում են, երբ ողջամիտ և կշռադատված քայլերը ի զորու չեն ապահովելու  նվազագույն արդյունքները: Իսկ այս համատարած երկպառակտվածության, միմյանց նկատմամբ անհարկի չարության մթնոլորտը ձաևորվել է հենց քաղաքական այն մշակույթի արդյունքում, որի շրջանակներում նախապատվությունը տրվեց քաղաքական հակառակորդներին անհիմն նսեմացնելու, յուրայիններ և օտարներ «խաղալու», ավանդական սովորույթի նորմերը հրապարակայնորեն ոտնահարելու ակցիաներին:

Հուսանք, որ իրավասու կառույցներն իրենք կգիտակցեն այս նախաձեռնության անհեթեթությունը և այն վերանայելու համարձակություն ու կամք կունենան: