Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի նորանկախ պատմության մեջ ամենակասկածելի գործարքներից մեկի՝ «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» (ԶՊՄԿ) փակ բաժնետիրական ընկերության շուրջ հարցերը դեռևս մնում են անպատասխան։ Մինչ օրս պարզ չէ, թե ինչպես և ինչ պայմաններով է ՀՀ կառավարությունը գործարք կնքել Հայաստանի թիվ մեկ խոշոր հարկատու ԶՊՄԿ-ի հետ, քանի որ դրա մանրամասները գաղտնի են պահում հասարակությունից։

Իսկ ամեն ինչ սկսվեց 2021 թվականի սեպտեմբերի 30-ին, երբ հայտնի դարձավ, որ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի բաժնետերերից մեկը` ռուսաստանյան «Արդյունաբերական ընկերություն»-ը ձեռք էր բերել կոմբինատի 60%-ը, որից 25%-ն (կազմում է ԶՊՄԿ ընդհանուր կապիտալի 15%-ը) էլ նվիրաբերել է ՀՀ կառավարությանը։ Այսպիսով, գործարքի արդյունքում ՀՀ կառավարությունը դարձավ կոմբինատի 15 տոկոսի բաժնեմասի սեփականատերը։

Ի դեպ «Արդյունաբերական ընկերությունը» նախկինում երբեք Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի բաժնետերերի թվում չի հիշատակվել։ Այն ԶՊՄԿ-ի բաժնետեր է դարձել հենց սեպտեմբերի 30-ին, նույն օրն էլ բաժնետոմսերի 15 տոկոսը նվիրել է կառավարությանը։ Հարց է առաջանում, թե որն է նվիրատվության առիթը, ի՞նչ պայմանավորվածության արդյունքում է բաժնետերը նման քայլի գնացել։ 

Նշենք, որ «Արդյունաբերական ընկերության» խոշոր բաժնետերը ռուս միլիարդատեր, «Գեոպրոմայնինգ» ընկերության տնօրենների խորհրդի անդամ Ռոման Տրոցենկոն է։

Փաշինյանի հայտարարությունն ու ԶՊՄԿ-ում փոփոխությունները

Այս գործարքից առաջ՝ 2021-ի հունիսի 16-ին Նիկոլ Փաշինյանը Վայոց Ձորում նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ հայտարարել էր՝ եթե «թավշյա հեղափոխությունը» սկսվել էր Շիրակի մարզից, ապա չագուճի հեղափոխության էպիկենտրոնը Սյունիքի մարզն է լինելու։ 

«Մենք Սյունիքից էսօր դուրս ենք եկել, ընդեղ հետցնցումներ են սկսվել, հայտարարություններ են անում, Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատն է հայտարարություն արել։ Ես իրենց զգուշացրել էի մի քանի անգամ, որ չփորձեք աշխատողների նկատմամբ քաղաքական ներգործություն անել։ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինա՛տ, դուք կարմիր գիծն անցել եք, ինչը նշանակում է, որ կապույտ չագուճն առաջինը ձեր գլխին է ջարդվելու։ Հայտարարեք- չհայտարարեք` ձեր հարցը լուծված է։ Ժամանակի հարց է, դուք հանգիստ սպասեք ձեր դատավճռին»,- նշել էր Փաշինյանը։

Դրանից մեկ օր առաջ էլ Քաջարանում ասել էր, որ Հայաստանի ժողովուրդն իր փայաբաժինն է ունենալու «Զանգեզուրի» պղնձամոլիբդենային կոմբինատում։

«Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի աշխատակիցներին սպառնացել են, ասել են՝ ով գնա երթի, աշխատանքից հանելու ենք։ Ես հիմա ձեզ խոստանում եմ, որ մինչև հուլիսի կեսերը ձեզ սպառնացողներից որևէ մեկը չի աշխատելու Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում։ Հերիք ա՝ ինչքան Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի սեփականատեր մնացին որոշ բաշիբոզուկներ»,- նշել է Փաշինյանը։

Ավելի նա որոշ գաղտնիքներ բացահայտեց. «Ես ուզում եմ գաղտնիք բացեմ՝ հիմա բանակցային գործընթաց է տեղի ունենում այդ մասով, հույս ունեմ՝ ոմանք կառուցողական դիրքորոշում կունենան։ Եթե չունենան կառուցողական դիրքորոշում, Հայաստանի ժողովուրդն էդ բաշիբոզուկներից Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի իր բաժինը, թեկուզ Ազգայնացման մասին օրենքով, ստանալու է»։

Փաստորեն այս հայտարարությունից շատ չանցած տեղի ունեցավ այդ գործարքը։

Հետաքրքիր մեկ դրվագ ևս. ՀՀ մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովի 2021 թվականի սեպտեմբերի 29-ի N 270-Ա որոշումից պարզ է դառնում, որ հանձնաժողովը թույլատրել է համակենտրոնացնել «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»-ն ու «Արդյունաբերական ընկերություն»-ը։ Դրա համար հիմք է հանդիսացել «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի և «Արդյունաբերական ընկերություն» ԲԸ-ի 2021թ-ի հունիսի 15-ի դիմումը, ըստ որի՝ ՌԴ-ում գրանցված «Արդյունաբերական ընկերությունը» նախատեսում է ձեռք բերել «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի կանոնադրական կապիտալի շուրջ 60 տոկոս փայաբաժինը:

Այսինքն՝ ՄՊՀ-ն դիմումը ստացել է այն նույն օրը, երբ Նիկոլ Փաշինյանը քաջարանցիներին ասում էր, թե «Հայաստանի ժողովուրդն ունենալու է իր փայաբաժինը «Զանգեզուրի» պղնձամոլիբդենային կոմբինատում»։ 

Դրանից հետո Կառավարությունը «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի՝ ՀՀ սեփականություն հանդիսացող 15 տոկոս բաժնետոմսերով հավաստված իրավունքները հանձնեց «Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի» (ԱՆԻՖ) հավատարմագրային կառավարմանը: Հիշեցնենք, որ «ԱՆԻՖ»-ի տնօրենների խորհրդի նախագահը ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանն է։

Մի շարք տնտեսագետներ, քաղաքական գործիչներ, լրատվամիջոցներ բարձրաձայնել են այս ոչ թափանցիկ գործարքի մասին։ Ավելին, լրատվամիջոցները դիմել են կառավարությանը՝ խնդրելով տրամադրել նվիրատվության պայմանագիրը, սակայն Կառավարությունից հրաժարվել են տրամադրել այն՝ որակելով պայմանագիրը որպես առևտրային գաղտնիք։

Դրանից հետո «Սիվիլնեթ»-ի ու «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ»-ի ներկայացուցիչները վարչական դատարան հայց են ներկայացրել՝ պահանջելով, որ դատարանը կառավարության աշխատակազմին պարտավորեցնի տրամադրել բաժնետոմսերի նվիրատվության պայմանագրի պատճենը։

Իսկ մինչ այդ «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցի ասել էր, որ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի 60% բաժնետոմսերի փոխանցումը Ռոման Տրոցենկոյին թափանցիկ ձևով չի իրականացվել և հետագայում էլ պարզաբանումներ չեն տրվել։

«Անհասկանալի է, թե ինչու «Գեոպրոմայնինգ»-ն այդպես բարի գտնվեց և բաժնետոմսերի 15 տոկոսը պետությանը նվիրատվություն արեց։ Պետությունն էլ դա արդարացրեց նրանով, որ ավելի մեծ կլինի պետության դերակատարումը և՛ շահույթի բաշխման, օգտագործման, և՛ կոմբինատի հետագա զարգացման հարցերում։ Ֆորմալ տեսանկյունից նպատակը վատը չէ, բայց խնդիրն այն է, թե որքանով է դա համապատասխանում իրականությանը»,- նշել էր Վարուժան Հոկտանյանը։ 

Նրա խոսքով՝ դեռ անպատասխան է մնում հարցը, թե ինչու հանկարծ որոշում կայացվեց գնելու Զանգեզուրի կոմբինատի բաժնետոմսերի 60 տոկոսը, այնուհետև դրա մեկ քառորդը նվիրատվություն անել վարչապետի աշխատակազմին։ Ընդ որում` այստեղից էլ այլ հարց է առաջանում, թե ինչու է դա հանձնվում վարչապետի աշխատակազմին, այլ ոչ թե էկոնոմիկայի նախարարությանը, քանի որ այն ավելի համապատասխան պետական մարմին է։

«Սա իշխանության կենտրոնացման ևս մեկ փաստ է, որ չգիտես ինչու հենց վարչապետի աշխատակազմին են տալիս։ Ամեն ինչ կենտրոնանում է վարչապետի աշխատակազմի ձեռքում։ Եթե այսպես շարունակվի, նախարարությունների կարիք էլ չի զգացվի կդառնան վարչապետի աշխատակազմի վարչություններ»,- ասել է Վարուժան Հոկտանյանը՝ ընդգծելով, որ այս գործարքի հետ կապված թափանցիկության խնդիր կա, և ամեն ինչ հիմնվում է ենթադրությունների վրա։

Նշենք, որ Փաշինյանը խորհրդարանում մեծ ոգևորությամբ հայտարարում էր՝ «Գեոպրոմայնինգ» ընկերությունը նոր ներդրումներ է իրականացնելու, մասնավորապես, կառուցելու է պղնձաձուլարան և նոր ատոմակայան, փաստ է, որ դրանք պարզապես խոստումներ են։

Ի դեպ նույնիսկ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական համախոհ Արամ Զավենի Սարգսյանն է ոչ վստահելի համարել գործարքը։ «Ռուս ներդրողը եկել է Քաջարան՝ ասում է 3 մլրդ-ի ներդրում եմ անելու ու էն դեպքում, որ մետաղաձուլական գործարան կառուցելու համար մաքսիմում 800 մլն փող է պետք»,- հայտարարել էր նա։

Այդուհանդերձ, կառավարությանը կոմբինատի բաժնետոմսերի նվիրատվությունից հետո գործընթացն այսքանով չավարտվեց։ 2022 թ-ի օգոստոսի 24-ին գործադիրի նիստում ընդունվեց համապատասխան որոշում, որի համաձայն՝ «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի» 6,8 տոկոս բաժնետոմսերով հավաստված իրավունքները նորից հանձնվեցին ԱՆԻՖ-ի կառավարմանը:

Իսկ ի՞նչ 6,8 տոկոսի մասին է խոսքը։ Գործադիրի նիստում Նիկոլ Փաշինյանը խոստովանեց, գաղտնի որոշմամբ են նոր բաժնետոմսերն ընդունել։

«2022 թվականի մարտի 24-ին մենք որպես նվիրատվություն ստացել ենք ևս 6,8 տոկոս: Այն ժամանակ այդ նվիրատվությունն ընդունել ենք գաղտնի որոշմամբ: Ինչո՞ւ, որովհետև նվիրատուն իր կոմերցիոն հարցերի հետ կապված խնդրանք ուներ, որ գաղտնի պահվի: Հիմա իրենց համար գաղտնիության անհրաժեշտությունը վերացել է, և մենք այդ 6.8 տոկոս բաժնեմասը հանձնում ենք ԱՆԻՖ-ին կառավարման համար: ՀՀ կառավարությունը մարտի 24-ից հետո ունի 21,875 տոկոս բաժնեմաս, ինչը շատ կարևոր իրադարձություն է»,- ասել էր Փաշինյանը։

Նախագծում նշվում է, որ ԱՆԻՖ-ի միջոցով Հայաստանի Հանրապետությունը առավել արդյունավետ կիրացնի իր բաժնեմասնակցությունն ընկերությունում, ինչպես նաև ԱՆԻՖ-ի միջոցով կարող է ստեղծել պետության և ընկերության բաժնետերերի միջև երկարաժամկետ համատեղ տեսլական և հնարավորություններ բիզնեսի զարգացման և Հայաստանի տնտեսական օգուտների համար։

ԱՆԻՖ-ն ու թափանցիկությունը

Արդյոք ԱՆԻՖ-ը թափանցիկ էր աշխատում։ Այս հարցի պատասխանը կարող են տալ ԶԼՄ-ները, որոնց հարցումները ԱՆԻՖ-ին հիմնականում մնում էին անպատասխան, իսկ մի քանի անգամ զգուշացնելուց  հետո միայն ստանում էին ոչինչ չասող պատասխաններ։

Փորձեցինք «Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի»-ից որևէ տեղեկություն գտնել Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենայինի մասին։ Ընդամենը երկու լուր. առաջինը՝ «Կառավարությունը ԱՆԻՖ-ի հավատարմագրային կառավարմանն է հանձնել ԶՊՄԿ-ում իր բաժնեմասը», երկրորդը՝ «ԱՆԻՖ-ը չի կառավարելու «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի (ԶՊՄԿ) ՀՀ կառավարության բաժնեմասը»։ Որևէ այլ տեղեկություն մեզ չհաջողվեց գտնել։

Այս խնդրին անդրադարձել էր նաև «Փաստինֆո»-ն, որին չէր հաջողվել ԱՆԻֆ-ի տնօրենների խորհրդի իտալացի ու ֆրանսիացի անդամներից, ներդրումային կոմիտեի օտարերկրացի նախագահ Խալեդ Հելիոուից ստանալ մի շարք վիճահարույց հարցերի պատասխաններ։ ԱՆԻՖ-ից լրատվամիջոցին առաջարկել են հարցումներն ուղարկել իրենց՝ խոստանալով դրանք փոխանցել հասցեատերերին։ «Մինչդեռ հասցեատերերից այդպես էլ պատասխան չստացանք, ինչից կարող ենք ենթադրել, որ նրանց այդպես էլ չեն փոխանցվել»,- գրել էր «Փաստինֆո»-ն։

Սա նշանակում է, որ ԱՆԻՖ-ի ղեկավար կազմում ներգրավված օտարերկրացները ԶՄՊԿ-ի բաժնետոմսերի կառավարման մասին իրավասու չեն որևէ տեղեկատվություն տալ։ Այսինքն՝ ԱՆԻՖ-ը որդեգրել է ԶԼՄ-ների՝ տեղեկություն ստանալու իրավունքը սահմանափակելու, խոչընդոտելու քաղաքականություն։ Դրա մասին պարբերաբար բարձրաձայնում են «Փաստինֆո»-ն, «Սիվիլնեթ»-ը և այլ լրատվամիջոցներ։

Իսկ դա անհետևանք չէր կարող մնալ

Կառավարությունը Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում իրեն պատկանող 21,8 տոկոսի բաժնետոմսերը ԱՆԻՖ-ին կառավարման հանձնելուց հետո ամիսներ անց այլ որոշում կայացրեց։

2022 թվականի դեկտեմբերի 22-ի նիստում գործադիրը նոր որոշում ընդունեց, որի համաձայն՝ Կառավարությունը Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում իր ունեցած 21.9% բաժնետոմսերի կառավարումը հանձնեց ՀՀ պետական գույքի կառավարման կոմիտեին։ Սակայն կառավարությունը չի հիմնավորում, թե ինչու է Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի՝ ԶՊՄԿ-ի պետական բաժնետոմսերը կառավարելու լիազորությունը վերցնում և տրամադրում պետական կառույցին։

Նոր փոփոխության համար որպես հիմնավորում միայն նշված է «ընկերության կորպորատիվ կառավարմանը առավել ինստիտուցիոնալ մոտեցմամբ մասնակցելու անհրաժեշտությունը»: Այլ մանրամասներ որոշման նախագծում չկան:

Այս առիթով «Փաստինֆո»-ն գրում է՝ «Արդյունքում լուրջ քննարկումներ են ծավալվել ԱՆԻՖ-ում, քանզի օտարերկրացի առանձին փորձագետներ անհանգստացել են, որ իրենց անունները շոշափվում են կոռուպցիայի առումով կասկածելի խիստ գործարքի արդյունքում ձեռք բերված բաժնետոմսերի կառավարման գործում, ինչը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ իրենց վարկանիշի վրա»։

Նշենք, որ սա տեղի է ունենում այն կառավարության ժամանակ, որի ղեկավարը՝ Նիկոլ Փաշինյանը, իշխանության էր եկել հանրության առջև բաց և թափանցիկ լինելու խոստումներով։