Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայ -թուրքական արձանագրությունների վավերացման գործընթացում հանդիպելով փակուղային վիճակի` մեծ պետություններն իրենց հեղինակությունը փրկելու համար հուսահատորեն ուղիներ են փնտրում այս երկընտրանքից դուրս գալու համար: Ֆրանսիան, Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները չափազանց շատ ժամանակ ու ջանքեր են ներդրել և չեն կարող հեռանալ բանակցված ու ստորագրված, սակայն չվավերացված «դարի գործարքից»:

Սույն հոդվածը գրելուս պահին հայտնի էր, որ Հայաստանի նախագահն ու Թուրքիայի վարչապետը ԱՄՆ նախագահ Օբամայի կողմից հրավիրվել էին Վաշինգտոն` արձանագրությունները փրկելու կամ գոնե հաշտեցման գործընթացում առաջընթացի պատրանք ստեղծելու վերջին ջանքեր գործադրելու համար: Հայ-թուրքական հարաբերությունների կամ Արցախի հակամարտության կարգավորման հարցի բարելավման ամենափոքր նշանը կամ անգամ խոստումը հնարավորություն կտա նախագահ Օբամային քողարկել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ տված իր խախտած խոստումը:

Շուտով պարզ կդառնա, թե Սպիտակ տան ճնշումը Հայաստանի և Թուրքիայի վրա կհանգեցնի՞ որևէ դրական արդյունքի, ինչպիսին Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանի մասնակի բացումն է` նախքան արձանագրությունների վավերացումը: Ադրբեջանի նախագահին միտումնավոր դուրս թողեցին Վաշինգտոնի գագաթնաժողովից, որպեսզի չխոչընդոտի Միացյալ Նահանգների միջնորդական ջանքերին: Թուրքական կողմի համառության դեպքում Հայաստանի նախագահին այլ բան չի մնում անել, քան արձանագրություններից իր երկրի ստորագրությունը հետ վերցնելը` մեղադրելով Թուրքիային նախապայմաններ առաջադրելու և Արցախն Ադրբեջանին հանձնելու պահանջի համար:

Փակուղուց դուրս գալու համար Կարնեգիի միջազգային խաղաղության հաստատության ավագ գիտաշխատող Թոմաս դը Վաալը ապրիլի 9-ին, Վաշինգտոնի գագաթնաժողովից անմիջապես առաջ հրապարակել է «Քաղաքականության ամփոփագիր»:
«Հայաստան և Թուրքիա. Կամրջում» վերնագրով զեկույցում նա առաջարկում է «բարի կամքի» հինգ դրսևորումներ, որոնք Թուրքիան պետք է կատարի Հայաստանի հետ հաշտեցման գործընթացն ուժի մեջ թողնելու համար.

• Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանի բացում ոչ առևտրային ճանապարհորդների համար
• Հայաստան-Թուրքիա սահմանին հարակից Թուրքիայի տարածքի մասնակի բացում, որտեղ գտնվում է միջնադարյան հայկական Անի քաղաքը: Հայ զբոսաշրջիկներին դա հնարավորություն կտա այցելել այս հինավուրց վայրերը
• Թուրքական նախաձեռնություն`ամբողջովին բացելու և թվայնացնելու Օսմանյան արխիվները, որտեղ պահպանվում են 1915 - 1921թթ. իրադարձությունների վերաբերյալ օսմանյան պաշտոնական փաստաթղթերը
• Թուրքական կառավարության նախաձեռնություն` հրավիրելու սփյուռքահայերին այցելել Անատոլիայի հինավուրց հայկական ժառանգության վայրերը
• Ստամբուլի և Երևանի միջև Turkish Airlines-ի համար ավիաուղու բացումը

Դը Վաալը առաջարկում է, որ Հայաստանն էլ իր հերթին խոստանա «վերջ դնել Նախիջևանի մեկուսացմանը` Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանի բացման դեպքում»:

Վերոնշյալ պարզունակ գաղափարներն առաջարկելուց հետո, դը Վաալն անդրադառնում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցին և փորձում երկարաժամկետ լուծում մշակել ամերիկահայերի լոբբիստական ամենամյա ջանքերի դեմ, որոնք «խեղում են» Միացյալ Նահանգները: Կոնգրեսում այս հարցի շուրջ հայերի և թուրքերի միջև առճակատումը նա անվանում է «կեղտոտ քաղաքական սակարկություններ»:

Ըստ դը Վաալի, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ նախագահ Օբամայի խախտած խոստումը և Ցեղասպանության փոխարեն նրա կողմից «Մեծ եղեռն» բառակապակցության օգտագործումն «արժանի ձևակերպում» է:
Ահա թե ինչ է առաջարկում դը Վաալը.

«Այս ամենամյա հոգեվարքից ազատվելու համար, կարծում եմ, որ հայ-թուրքական հարցը պետք է վերաձևակերպել ավելի երկարաժամկետ հեռանկարում: Հինգ տարի անց` 2015 թվականին, Հայոց հոլոքոստի մոտալուտ հարյուրամյակը, և Թուրքիայում «Հայկական հարցի» վերաբերյալ աճող բանավեճերը խթան են հանդիսանում նման մոտեցման համար: 2015 թվականին, թուրքերին դուր կգա, թե`ոչ, սակայն աշխարհը կնշի հայկական ողբերգության տարելիցը: 2010 թվականի ապրիլի 24-ի իր ուղերձում նախագահը կարող է ասել, որ հարյուրամյա ոգեկոչմանը մնացել է հինգ տարի, և եթե նա դեռ պաշտոնում է, խոստանում է մասնակցել այս միջոցառումներին (հնարավոր է անգամ Երևանում), սակայն միաժամանակ խոստանում է մի փոքր դադար տալ թուրքերին` հույսեր կապելով Թուրքիայի ներսում տեղի ունեցող քննարկումների հետ: Օբաման կարող է ասել. «Մենք հուսով ենք այս ողբերգական տարեթիվը նշել մեր թուրք ընկերների հետ և ոչ թե`առանց նրանց», և ձգտել դառնալ հայ-թուրքական հաշտեցման խթանիչ ուժ»:

Դը Վաալի առաջարկը պարզապես ծուղակ է Հայոց ցեղասպանության հարցը հինգ տարի ևս թաղելու համար, մինչ այդ շունչ քաշելու ժամանակ շահել` տապալված արձանագրությունները վավերացնելու համար:
Նախքան նախագահ Օբամայի որևէ նոր խոստմանը հավատ ընծայելը, նա պետք է կատարի իր արդեն տված և խախտած խոստումը: Բացի այդ, ինչ երաշխիքներ կան, որ նախագահը կվերընտրվի երկրորդ անգամ կամ էլ ընտրվելու դեպքում կկատարի իր խոստումը:
　
Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Թարգմ.՝ Ռ.Ավագյանի