Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց Եվրոպայի պատմության մասնագետ, Լուվանի Կաթոլիկ համալսարանի հայագիտության պրոֆեսոր Բերնարդ Կուլիեյի հետ: Դոկտոր Կուլիեն ուսումնասիրում է Հարավային կովկասի տարածաշրջանը և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը: Նա անդրադառնում է Եվրասիական միության ստեղծման հարցին, Ռուսաստանի և ԵՄ-ի միջև հարաբերություններին, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը, ինչպես նաև հայկական ձեռագրերին և հիշատակարաններին:

- Դոկտոր Կուլիե, որպես Եվրոպայի պատմության և մշակույթի մասնագետ ինչպե՞ս եք Դուք գնահատում Ռուսաստանի Եվրասիական միության ստեղծման ծրագիրը Եվրոպայի ժամանակակից պատմության համատեքստում:
- Նախ և առաջ արձանագրենք մի կարևոր գլոբալ երևույթ, որը պետք է հաշվի առնել Ռուսաստանի մասին խոսելիս. ներկայումս աշխարհում գլոբալ ազդեցության կենտրոնը թեքվում է՝ տեղափոխվելով արևմուտքից դեպի Խաղաղ օվկիանոս. այլևս աշխարհի կենտրոնը ոչ թե Ատլանտյան օվկիանոսն է, այլ Խաղաղ օվկիանոսը, և աշխարհի համար ամենաէական իրադարձությունները ծավալվելու են Ամերիկայի և Ասիայի միջև: Մենք հնարավոր է նաև ստիպված լինենք փոխել մեր այսօրվա քարտեզները, որտեղ Եվրոպան է պատկերված աշխարհի կենտրում: Չինաստանում, օրինակ, արդեն իսկ դպրոցական աշխարհագրության դասագրքերում աշխարհի քարտեզի կենտրոնում պատկերված է Չինաստանը: Այս գլոբալ տենդենցի մեջ Եվրասիական միության ստեղծումը Ռուսաստանը Ասիային ավելի մոտեցնելու փորձ է: Սակայն Եվրոպան լավ չի հասկանում Ռուսաստանին. Ուկրաինայում տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները պարզորոշ կերպով ցույց տվեցին, որ արևմուտքն ունի վատ պատկերացում Ռուսաստանի և իր հարևան երկրների մասին: Եվրոպան պետք է ավելի մեծ ուշադրություն դարձնի վերընշված երևույթին, քանի որ Եվրոպան կմեկուսացվի, եթե Ռուսաստանը շարունակի շարժվել դեպի արևելք:

- Հետաքրքիր է, որ արևմուտքը սպառնում է մեկուսացնել Ռուսաստանին, սակայն ինչպես Դուք եք նշում, Ռուսաստանն է, որ կարող է ի վերջո մեկուսացնել Եվրոպային:
- Այո, ճիշտ այդպես: Եվ դրա վառ օրինակներից է վերջերս ստորագրված գազի գործարքը Ռուսաստանի և Չինաստանի միջև:

Այսպիսով, եթե Եվրոպան հեռու մղի Ռուսաստանին իրենից, այն կարող է դրանով ավելի շուտ մեկուսացնել ինքն իրեն, քան վնասել Ռուսաստանին: Սա մի բան է, որ Եվրոպան ոչ մի կերպ չի կարողանում հասկանալ: Նմանապես Եվրոպան չի կարողանում ճիշտ գնահատել Հարավային Կովկասի նշանակությունը:

- Ինչպե՞ս է արտահայտվում այդ չհասկացվածությունը: Ի՞նչ կասեք մասնավորապես Եվրասիական միությանը միանալու Հայաստանի ընտրության մասին և այս փաստի հանդեպ Եվրոպայի դիրքորոշման մասին:
- Հայաստանի՝ Եվրասիական նախագծին միանալու որոշումը կարևոր, բայց դժվարին որոշում էր, քանի որ Հայաստանը միշտ ձգտել է ավելի մոտ լինել Եվրոպային: Իսկ Եվրոպան Հայաստանի և Վրաստանի նման երկրներին ստիպում է ընտրություն կատարել Եվրոպայի և Ռուսաստանի միջև և ի վիճակի չէ հասկանալ, որ այս երկրները պետք է ազատություն ունենան մի քանի ուղղություններով շարժվելու համար: Այս տարածաշրջանի պատմությունը պետք է հաշվի առնվի – այն պատմականորեն եղել է արևելքի և արևմուտքի սահմանագծի վրա, այդ իսկ պատճառով չի կարելի ստիպել, որպեսզի այս խաչմերուկում գտնվող երկիրը նման ընտրություն կատարի Եվրոպայի և Ռուսաստանի միջև: Այս մոտեցման պատճառով բոլորն էլ շատ բան են կորցնում: Հայաստանը պետք է կարողանա անդամակցել Եվրասիական միությանը և միևնույն ժամանակ սերտորեն հարաբերվել Եվրոպայի հետ: Եթե Եվրոպան իսկապես ունենա այդ ցանկությունը, ապա դա կարելի կլինի իրականացնել. այս առումով անհնար ոչինչ չկա:

- Արդյո՞ք ներկայիս պայմաններում հնարավոր է, որ ԵՄ-ն ունենա ավելի մեծ ներգրավվածություն Հարավային կովկասում և Հայաստանում:
- Այո, ԵՄ-ն կարող է ունենալ ավելի մեծ ներգրավվածություն այս տարածաշրջանում, բայց դա անելու համար ԵՄ-ն ինքը պետք է ներքին փոփոխությունների ենթարկվի: Այն պետք է ունենա մեկ արտաքին քաղաքականություն ներկայիս 28-ի փոխարեն (ուր յուրաքանչյուր անդամ իր առանձին արտաքին քաղաքականությունն է վարում): Ներկայիս Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը նույնպես բավարար չէ: Մենք պետք է սպասենք և տեսնենք, թե այս առումով ինչ կանեն ԵՄ-ի նոր ընտրված առաջնորդները:

- Դոկտոր Կուլիե, Դուք ներկայումս ուսումնասիրում եք Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը և հրապարակել եք «Շատ կարևոր մի հակամարտություն. Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային և պատմական վերլուծություն» վերնագրով մի հոդված Մայքլ Քեմբեքի խմբագրած գրքում: Որքանո՞վ է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը և մասնավորապես Հարավային Կովկաս տարածաշրջանը կարևոր Եվրոպայի համար: Ինչու դա պետք է այսօր մտահոգի եվրոպացուն:
- Լեռնային Ղարաբաղի հարցը կարևոր է Եվրոպայի համար, քանի որ Հարավային Կովկաս տարածաշրջանը շատ մոտ է Եվրոպային, ավելի մոտ, քան եվրոպացիները կարծում են: Տարածաշրջանը կարևորվում է և՛ աշխարհաքաղաքական, և՛ քաղաքակրթական տեսանկյունից: Եվրոպան նաև պետք է դասեր քաղի Լեռնային Ղարաբաղի օրինակից, հատկապես այն առումով, թե ինչպես կարող են ազգային ինքնությունները զարգանալ և ինչպես դրանք կարող են հանգեցնել հակամարտության: Ե՛վ Եվրոպայում, և՛ Հարավային Կովկասում կան նմանություններ ազգակերտման գործընթացներում: Վերցնենք Բելգիայի օրինակը: Եվրոպայում ազգ-պետությունների կերտման գործընթացը տեղի է ունեցել 19-րդ դարում, և բոլոր եվրոպական երկրները, բացի Բելգիայից, ազգ-պետություններ են: Բելգիան ստեղծվել էր որպես արհեստական երկիր` բաղկացած երկու համայնքներից` ֆրանսախոս և հոլանդախոս, որոնք ստիպված էին ապրել միասին մեկ երկրում, և հիմա` անկախությունից 180 տարի անց, նրանք ցանկանում են բաժանվել երկու տարբեր երկրների: Այսպիսով, շատ դժվար է դիմադրել այս միտումին և ժողովրդի անկախ ապրելու ցանկությանը: Այս գործընթացը տեղի է ունենում նաև եվրոպական այլ երկրներում` Իսպանիյում, Մեծ Բրիտանիայում և այլուր. այս առումով զուգահեռներ կան նաև Լեռնային Ղարաբաղի հետ: Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը միայն հայերի և ադրբեջանցիների խնդիրը չէ, այն ընդգրկում է հիմնարար հարցեր, որոնք առնչվում են Եվրոպային և ժամանակակից աշխարհին ընդհանրապես:

- Կարծում եք հնարավո՞ր է լուծել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը` անտեսելով անցյալը, ինչպես դա արվում է Մադրիդյան սկզբունքներում: Արդյոք, կարծո՞ւմ եք, որ այսօր բանակցությունների սեղանին դրված Մադրիդյան սկզբունքները երբևէ կարող են բերել խաղաղության հաստատմանը:
- Ոչ, չեմ կարծում, որ Ղարաբաղյան հակամարտությունը հնարավոր է լուծել անցյալն անտեսելով: Ըստ էության ես ընդհանրապես չեմ տեսնում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծումը: Ինչ վերաբերում է Մադրիդյան սկզբունքներին, ապա դրանք առաջարկում են տարածքների վերադարձ Ադրբեջանին – սա պարզապես անհեթեթություն է: Եթե հանկարծ նախկին ԼՂԻՄ-ի շրջակա տարածքները վերադարձվեին Ադրբեջանին, դա կլիներ աղետ: Սա մեծ մտահոգության առարկա է: Այդ քայլը երբեք չի կարող բերել խաղաղության, բայց փոխարենը կմեկուսացնի Լեռնային Ղարաբաղը և կնվիրի այն Ադրբեջանին` ստեղծելով այն նույն իրավիճակը, որը նախորդեց պատերազմին և որը ըստ էության հանգեցրեց պատերազմի: Լավագույն տարբերակը բոլոր կողմերի համար այն է, որ ներկայիս իրավիճակը չփոխվի առնվազն առաջիկա մի քանի տարիներին: Ցանկացած տիպի փոփոխություն բացասական հետևանքներ կունենա կողմերից մեկնումեկի համար: Բոլոր կողմերի համար ամենացանկալի տարբերակը կլինի պահպանել ստատուս քվոն. դա ռեալ պոլիտիկ է: Պետք է համբերատար լինել, սա ընդամենը 20 տարվա հակամարտություն է. դա ոչինչ է դարերի համեմատ - պատմությունը կերտվում է շատ ավելի դանդաղ և ավելի երկար ժամանակում, քան մարդկային կյանքի ժամանակահատվածն է:

- Դոկտոր Կուլիե, Դուք մասնագիտանում եք դասական հայերենի, հայոց մշակույթի և պատմության մեջ: Ինչպե՞ս սկսեցիք հետաքրքրվել հայագիտությամբ և ի՞նչ եք ուսումնասիրում ներկայումս Հայաստանում: Ձեր ուսումնասիրությունների մեջ ի՞նչն է գործել ամենամեծ տպավորությունը Ձեզ վրա:
- Ես սկզբում ուսումնասիրում էի դասական լեզուներն ընդհանրապես (ինչպիսին է հին հունարենը, լատիներենը), այնուհետև ես սկսեցի ուսումնասիրել հայերեն լեզուն որպես հին դասական լեզու և աստիճանաբար սկսեցի հետաքրքրվել նաև ներկայիս Հայաստանով: Հիմա ես դասավանդում եմ հայագիտություն (այդ թվում գրաբար, հայկական մշակույթ և հայկական պոեզիա) համալսարանի ուսանողներին Բելգիայում: Ես նաև համագործակցում եմ Բրյուսելում գտնվող «Հայաստանի Եվրոպական ընկերներ» ՀԿ-ի հետ: Իմ հիմնական աշխատանքը հայկական ձեռագրերի ուսումնասիրությունն է, և ես հաճախ եմ գալիս Հայաստան՝ աշխատելու Մատենադարանում պահվող ձեռագրերի հետ:

- Ո՞րն է եղել Ձեր համար ամենահետաքրքիր բացահայտումը Ձեր այս աշխատանքի մեջ:
- Ինձ համար ամենահետաքրքիր բացահայտումն ըստ էության հին հայկական հիշատակարաններն էին: Հիշատակարանները արձանագրություններ են գրված հայ վանականների կողմից, ովքեր միջին դարերում արտագրում էին հին հայկական ձեռագրերն ու կրոնական աշխատությունները: Նրանց աշխատանքի վերջում նրանք ավելացնում էին փոքր անձնական նշումներ՝ հիշատակարաններ, որոնցում նկարագրում էին իրենց աշխատանքային պայմանները: Այս հիշատակարաններն այսպիսով պատկերում են և տվյալ ժամանակաշրջանի պատմական իրավիճակը, և առօրյա կյանքի պայմանները: Բոլոր հայկական վանքերում՝ Հաղպատում, Սանահինում և այլուր, կան այս հիշատակարանները: Դրանք իսկապես ապշեցուցիչ են և շատ յուրահատուկ: Ես ուսումնասիրել եմ բազմաթիվ հին լեզուներ, բայց այսպիսի հիշատակարանների ոչ մի տեղ չեմ հանդիպել:

- Ձեր աշխատանքի բերումով արդյո՞ք Դուք առնչվել եք ադրբեջանական քարոզչությանը, որը կեղծարարություններ է տարածում հայոց պատմության ու մշակույթի մասին:
- Այո, լսել եմ այդ մասին: Ադրբեջանցիները, ինչպես նաև թուրքերը, կեղծում են պատմությունը, քանի որ պատմությունը շատ մեծ քաղաքական գործոն է, և այսօր ամբողջ քաղաքականությունը հիմնված է պատմության վրա: Յուրաքանչյուր պետություն օգտագործում է պատմությունը իր իսկ շահերի համար. դա արվում է անգամ Եվրոպայում և արևմուտքում, սակայն ձևերն ու միջոցներն են տարբեր: Ի վերջո, այն, թե ինչպես ենք մենք ներկայացնում մեր անցյալը, իրականում ավելի շատ խոսում է մեր ով լինելու մասին, քան մեր անցյալի մասին:

Հարցազրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը

Այլ հարցազրույցներ առնչվող թեմաներով `

Ժերար Դյումոն. «Պատմական փաստերի անտեսումն է՛լ ավելի է բարդացնում Ղարաբաղյան հակամարտության լուծումը» 

Կատարինա Վոլչուկ. Հայաստանը պետք է բանակցի Եվրասիական միության և ո՛չ միայն Մաքսային միության պայմանագրի շուրջ 

Ֆրանսիացի փորձագետ. ԼՂՀ ճանաչումը միակ լուծումն է, որը կարող է ապահովել կայունությունը տարածաշրջանում 

Մայքլ Քեմբեք. Չլինեին Սիրիան ու Եգիպտոսը, ԵՄ-ն ավելի մեծ ներգրավվածություն կունենար Ղարաբաղում