Ձեր վստահելի աղբյուրը

Բրիտանացի անկախ լուսանկարիչ և գրող Ռասել Փոլարդը բազմիցս այցելել է Հայաստան և Լեռնային Ղարաբաղ և ստեղծել Արցախի ժողովրդի մասին պատմող անգլալեզու www.artsakh.org.uk կայքը: Panorama.am-ի հետ հարցազրույցում նա կիսում է իր տպավորությունները Լեռնային Ղարաբաղի մասին և տալիս իր մենկաբանությունը, թե ինչու ղարաբաղյան հակամարտության միակ մարդասիրական լուծումը կարող է լինել ԼՂՀ ճանաչումը ներկայիս սահմաններով:

Ռասել Փոլարդն առաջին անգամ այցելել է Հայաստան և Արցախ որպես զբոսաշրջիկ, առանց հետագայում այս տարածաշրջանի մասին նյութեր գրելու մտադրության: Սակայն նա շատ տպավորվել է հատկապես Արցախով, տեղացի ժողովրդի հյուրընկալությամբ և նրանց կյանքի պատմություններով, և սկսել է պարբերաբար այցելել Ղարաբաղ (արդեն 9 անգամ եղել է այնտեղ): Այդ այցելությունների արդյունքը նա ներկայացնում է իր լուսանկարներով և հոդվածներով իր կայքում, ինչպես նաև բարձրացնում է իրազեկությունը Ղարաբաղի մասին արտերկրում՝ մասնավորապես Մեծ Բրիտանիայում:

Փոլարդը համոզված է, որ հակամարտության միակ մարդասիրական լուծումն է ԼՂՀ-ի ճանաչումը, մի քանի պատճառներով: Նախ, որովհետև ճանաչված չլինելու հետևանքով Արցախի տնտեսությունը չի կարողանում ինչպես հարկն է զարգանալ և դրսից ներդրումներ ստանալ, ինչի բացասական հետևանքները մարդիկ զգում են իրենց ամենօրյա կյանքում (գործազրկության մակարդակը բարձր է, տրանսպորտի, առողջապահության և այլ կենսական նշանակություն ունեցող ծառայությունները մատչելի չեն և այլն):
Մյուս կողմից, նրա կարծիքով եթե ԼՂՀ-ն ճանաչվի ՄԱԿ-ի կողմից, ապա արդյունքում կպարտադրվի խաղաղության համաձայնագիր, ինչպես նաև կիրականացվեն ականազերծման աշխատանքներ նախկին ԼՂԻՄ-ին հարակից տարածքներում, ինչը ներկայումս չի արվում: Ճանաչման հետևանքներից մեկը կլինի նաև ադրբեջանցի փասխտականների վերադարձը, գտնում է Փոլարդը՝ միևնույն ժամանակ հավելելով, որ վերադառնալ ցանկացող փախստականների թիվը կլինի ավելի փոքր, քան այն, որը ներկայացնում է Ադրբեջանի կառավարությունը:

Այնուամենայնիվ, ըստ Փոլարդի Լեռնային Ղարաբաղը միառժամանակ նաև զարգանում է: Ինչպես ինքն է ականատես եղել, տարիների ընթացքում Շուշիում և Ստեփանակերտում կառուցվել են բազմաթիվ նոր շենքեր, հյուրանոցներ, արվեստի կենտրոններ, որոնք լիովին փոխել են պատերազմի արդյունքում ավիրված այդ քաղաքների տեսքը:

Նա նաև նշում է, որ հիմնական ներդրումները Ղարաբաղում կատարվում է ՀՀ-ի և Սփյուռքի միջոցներով, մինչդեռ եվրոպական ընկերությունները ներդրումներ չեն անում, քանի որ ԼՂՀ-ի կարգավիճակը նրանց համար հստակ չէ:

Ըստ նրա` Լեռնային Ղարաբաղի մասին արտերկրում շատ տեղեկացված չեն և ԼՂ խնդիրները չեն գրավում բարեգործական կազմակերպությունները ֆինանսավորող անձանց ուշադրությունը: Անգլիայում մասնավոր ու բարեգործական կազմակերպությունները ավելի շատ օգնություն են ցուցաբերում աշխարհի թեժ կետերին, որոնք տուժում են օրինակ երկրաշարժերից, ցունամիներից և նման այլ աղետներից: Իսկ Ղարաբաղի մասին հիմնականում մարդիկ չեն էլ լսել: Այս թեմային լրատվամիջոցները նույնպես չեն անդրադառնում:
Մյուս կողմից դժվար է ներկայացնել, թե Լեռնային Ղարաբաղում իրականում ինչ խնդիրներ կան, քանի որ առաջին հայացքից էական խնդիրներն այնտեղ պարզ տեսանելի չեն և կան տարբեր շերտեր – որոշ մարդիկ ապրում են աղքատության մեջ, որոշները՝ շատ բարեկեցիկ կյանքով: Այնպես որ լուսանկարչի համար դժվար է ներկայացնել միատարր, հավասարակշռված պատկեր, սակայն հենց դա պետք է արվի: 

Խոսելով այն մասին, որ ժողովրդի համար երբևէ Ադրբեջանի իշխանության տակ լինելու հեռանկարը բացառվում է, Փոլարդն ասաց, որ իր կարծիքով դա լիովին ռացիոնալ դիրքորոշում է:

«Եթե դուք խաղաղ ապրում էիք Լեռնային Ղարաբաղում 1988-ին և ցանկություն հայտնեցիք միանալ Հայաստանին, իսկ ժողովրդավարության այդ խաղաղ դրսևորումը հանգեցրեց պատերազմի, ապա ինչպե±ս կարող է ձեր մտքով երբևէ անցնել նորից այդ երկրի իշխանության տակ լինել: Եթե Ադրբեջանը երբևէ վերահսկողություն հաստատեր Ղարաբաղի վրա, ապա ապագայում այնտեղ ոչ մի հայ չէր մնա», - ասաց նա:

Նա նաև նշեց, որ Արցախի ժողովուրդը միայն ցանկանում է երկարատև խաղաղություն և չի ցանկանում պատերազմ Ադրբեջանի հետ, քանի որ իր տարածքներն ընդլայնելու կարիք չունի:

Փոլարդի համոզմամբ անհնար է վերադառնալ 1988թ.-ի ԼՂԻՄ-ի սահմաններին (այսինքն տարածքներ հանձնել Ադրբեջանին), քանի որ Արցախի բնակչության մեծ մասը զգում է, որ այս տարածքներն ապահովում են Արցախի անվտանգությունը:

«Այս առումով երկու կարևոր հանգամանք կա: Առաջինը՝ սովետական ԼՂԻՄ-ը անկլավ է, և օրինակ Աղդամը, որտեղից Ղարաբաղի բնակչությունը ենթարկվում էր հրետակոծության, շատ մոտ է գտնվում Ստեփանակերտին: Կարծում եմ մարդիկ իրենց շատ խոցելի կզգային, եթե այդ ողջ շրջանը հանկարծ վերահսկվեր Ադրբեջանի կողմից: Իսկ Արցախի և ՀՀ-ի միջև ընկած հատվածն ունի կենսական նշանակություն, և թույլ տալ, որ այն անցնի ադրբեջանական վերահսկողության տակ (չմոռանանք, որ այդ ճանապարհը շրջափակման մեջ էր պատերազմի ժամանակ), բոլորովին տրամաբանական չէ», - ասաց Փոլարդը:

Նա նաև նշեց, որ այս առումով «ազատագրված տարածքներ»-ի թեզը լավ փաստարկ չէ արդարացնելու համար այդ տարածքների՝ հայկական վերահսկողության տակ լինելու հանգամանքը: Ըստ նրա, այդպիսի պատմական թեզերը վտանգավոր են և ընկակելի չեն միջազգային հանրության համար: Իսկ անվտանգության փաստարկը շատ ավելի համոզիչ է և հասկանալի լայն շրջանակներին:

Ի տարբերություն Ադրբեջանի, որտեղ հակահայկական քարոզչությունը կազմակերպվում է պետական մակարդակով, Փոլարդը նշեց, որ ԼՂՀ-ում նա չի հանդիպել իշխանությունների կողմից որևէ հակա-ադրբեջանական քարոզչության:

Բրիտանացի լուսանկարիչը 2014թ.-ի դեկտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղի թեմայով ելույթ է ունեցել Օքսֆորդի համալսարանում, որտեղ նա ցուցադրել է Արցախում արած իր լուսանկարները, ինչպես նաև խոսել Խոջալուի թեմայի մասին: Խոջալուի թեմայով նա նաև հոդված է գրել: Հոդվածը, որը հիմնված է միայն ադրբեջանական աղբյուրների վրա, բարձրացնում է մի շարք հարցեր, որոնց պատասխանը ադրբեջանական կողմը չի կարողանում տալ:

Հարցազրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը