Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործով ՄԻԵԴ-ի Մեծ պալատի կայացրած դատավճռի շուրջ Panorama.am-ը զրուցել իրավագետ, Շվեյցարիայի Ժնևի և Նոշատելի համալսարանների պրոֆեսոր Սեւան Ղարիբյանի հետ:

- Դոկտոր Ղարիբյան, ո՞րն է Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի գործով ՄԻԵԴ-ի դատավճռի նշանակությունը հետագայում ցեղասպանությունների ժխտման քրեականացման համատեքստում: Արդյո՞ք դատարանի այն որոշումը, որ Փերինչեքի խոսքի ազատության իրավունքը (հոդված 10) ոտնահարվել է, նշանակում է, որ պետություններն այսուհետ չեն կարող քրեականացնել ցեղասպանությունների ժխտումը:

- Դատարանի որոշման մեջ չկա ոչինչ, որը կհաստատեր, որ սա «վերջ» է դնում Եվրոպայում ցեղասպանության ժխտման քրեականացմանն ընդհանրապես կամ Հայոց ցեղասպանության ժխտմանը մասնավորապես: Դատարանն ընդունում է, որ տարբեր պետություններ կարող են տարբեր լուծումներ ունենալ այս հարցի շուրջ և նշում է, որ կոնսենսուսի պակաս կա Բարձր պայմանավորվող կողմերի (High Contracting Parties) միջև: Պետությունների դիրքորոշումները այս լայն շրջանակի մեջ ի վերջո պայմանավորված են յուրաքանչյուր ինքնիշխան պետության հայեցողության սահմաններով և իրավունակությամբ: Դատարանը չի սահմանում, թե արդյոք ցեղասպանությունների կամ այլ պատմական փաստերի ժխտման քրեականացումը կարող է սկզբունքորեն արդարացվել թե ոչ, թեև դատարանը սահմանում է սա բացառապես Եվրոպայում Հոլոքոստի ժխտման պարագայում: Ամեն դեպքում, դատարանի գնահատականը վերաբերում է միայն կոնկրետ գործին և յուրաքանչյուր դեպքում կախված է տվյալ համատեքստից: Այն չունի որևէ բացարձակ արժեք:

Կարևոր է հետագայի համար հիշել, որ այս դատավճիռը հաստատում է ռասայական ատելության և խտրականության հրահրման ապացույց ներկայացնելու կարևորությունն ու կարիքը դատավարական հայտարարությունների միջոցով` վերլուծված կոնկրետ համատեքստում: Այս էլեմենտը նոր չէ, բայց դրա գնահատականը, ինչպես տեսնում ենք, այս դեպքում, շատ հարաբերական է և սուբյեկտիվ:

- Դատավճռի ո՞ր կետերն են, որ շահեկան են հայկական կողմի համար և կարող են հետագայում օգտագործվել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման համար:

- Մեծ պալատը չի օգտագործում ստորադաս դատարանի այն խնդրահարույց ձևակերպումը, որի համաձայն Հայոց ցեղասպանության իրավական որակավորման շուրջ չկա ընդհանուր կոնսենսուս: Հետևաբար, Թուրքիան չի կարող հետագայում այս փաստարկի վրա օրենքով հղում անել: Դատարանը ընդգծում է, որ այն չունի պարտավորություն կամ իրավասություն որոշելու, թե արդյոք «1915թ.-ին և դրանից հետո Օսմանյան կայսրությունում հայ ժողովրդի տեղահանություններն ու ջարդերը» կարող են որակվել որպես ցեղասպանություն: Ամեն դեպքում, պետք է ավելացնեմ, որ այսպիսի իրավական ձևակերպումը նույնիսկ անհրաժեշտ էլ չէր, քանի որ ցեղասպանության ժխտումը, կոպիտ պարզեցումը կամ արդարացումը քրեականացնող շվեյցարական օրենքը (քրեական օրենսգրքի հոդված 261 §4) վերաբերում է «ցեղասպանությանը կամ մարդկության դեմ ուղղված այլ հանցագործություններին»:

Ուշագրավ փաստ է նաև այն, որ որոշումն ընդունվել է ձայների շատ փոքր մեծամասնությամբ` տաս կողմ և յոթ դեմ հարաբերակցությամբ (կա նաև գերմանացի դատավորի` մասամբ համաձայնություն և մասամբ անհամաձայնություն հայտնող կարծիքը, ինչպես նաև լրացուցիչ դեմ կարծիքը` ստորագրված չորս դատավորների կողմից): Դատավճռին համատեղ դեմ կարծիք հայտնած դատավորների թվում են նաև Եվրոպական դատարանի նախագահն ու փոխնախագահը: Դեմ քվեարկող բոլոր յոթ դատավորները, թեև հաստատում են, որ այստեղ 1915թ.-ի դեպքերին իրավական գնահատական տալու հարցը դրված չէր, հստակորեն ամրագրում են` «այն, որ հայերի կոտորածները և տեղահանությունը ցեղասպանություն է եղել, կասկածից վեր է: Հայերի ցեղասպանությունը հստակ և հաստատված պատմական փաստ է: Սա հերքելը կնշանակի հերքել ակնհայտը»:

Մեծ պալատը նաև ընդունում է, որ «չի կարելի ժխտել Թուրքիայում որոշ ազգայնամոլ շրջանակների ատելությունն այդ երկրում ապրող հայերի նկատմամբ» (մասնավորապես անդրադառնալով Հրանտ Դինքի դեպքին): Սակայն այն չի կապում այս իրավիճակը տվյալ գործի հետ: Վերջապես նշենք նաև, որ դատարանը ճանաչում է զոհերի (նախնիների) արժանապատվության, ինչպես նաև այսօր ապրող հայերի ինքնության և արժանապատվության հանդեպ հարգանքը որպես «լեգիտիմ նպատակ» (ըստ Եվրոպական կոնվենցիայի` անձնական կյանքի հարգանքի մասին 8-րդ հոդվածի): Սակայն, դժբախտաբար, դատարանը հաշվի չի առնում նաև զանգվածային հանցագործություններին և դրանց ժխտմանը վերաբերող հարցերի համընդհանուր ասպեկտը:
Միևնույն ժամանակ դատավճիռը նաև պարունակում է որոշ խնդրահարույց ու վիճելի փաստարկներ ու գնահատականներ:

- Որո՞նք են դատավճռի բացասական և խնդրահարույց դրույթները հայկական կողմի համար:

- Ամենախնդրահարույց դրույթները Մեծ պալատի դատավորների մեծամասնության կողմից առաջ քաշած փաստարկների մեջ են, որոնք խոսում են Փերինչեքին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու «անհրաժեշտության բացակայության» մասին: Այս «անհրաժեշտության բացակայությունն» էր, որ ստիպեց դատարանին եզրակացնել, որ հայցվորի խոսքի ազատությունը ոտնահարվել էր: Ես մասնավորապես կընդգծեի հետևյալ երեք վիճելի կետերը.

1. Դոգու Փերինչեքի կողմից արված հայտարարությունների բնույթին տրված գնահատականը, 2. կոնկրետ համատեքստում (որն ինքնին պայմանավորված էր վիճելի գործոններով) ռասիստական մոտիվին տրված գնահատականը, 3. և Հոլոքոստի ժխտման դեպքերը տարանջատող (ավտոմատ տարանջատում) սկզբունքը: Դատարանի գնահատականները այս երեք կետերի շուրջ նաև վիճարկվում և քննադատվում են դատավճռին դեմ քվեարկած դատավորների հատուկ կարծիքի մեջ:

- Արդյո՞ք ճիշտ է որակել այս որոշումը որպես բացառապես հաղթանակ կամ պարտություն:

- Իմ կարծիքով այս դատավճիռը ո՛չ մեծ հաղթանակ է, և ո՛չ էլ մեծ պարտություն: Գործի նրբերանգները հաշվի առնող մոտեցումն անշուշտ ավելի նպատակահարմար է:

Հարցազրույցը` Նվարդ Չալիկյանի